Isidor av Sevilla

Isidor av Sevilla eller Isidorus Hispalensis (spansk San Isidoro de Sevilla), fødd ca. 560, død 4. april 636, var ein forfattar, kyrkjelærar og biskop i Sevilla i meir enn tre tiår. Han var ein av dei fremste lærde i tidlegmellomalderen. All seinare historieskriving om Hispania (dagens Spania og Portugal) byggjer på skriftene hans. Isidor var ein svært respektert person i kyrkja, og blei kanonisert av den katolske kyrkja i 1598.

Isidor av Sevilla
Isidor av Sevilla, maleri av Bartolomé Esteban Murillo, 1655
Statsborgarskap	Kingdom of Toledo
Fødd	ca. 560 Cartagena i Spania
Død	4. april 636 Spalis
Yrke	skribent, musikkforskar, filosof, musikkteoretikar, katolsk prest, historikar, polyhistor, katolsk biskop
Språk	latin, spansk
Religion	Den katolske kyrkja
Isidor av Sevilla på Commons

På ei tid då den klassiske kulturen smuldra opp og analfabetisme spreidde seg, var Isidor involvert i konverteringsprosessen av dei kongelege vestgotiske arianarane til katolisismen. Fyrst assisterte han den eldre bror sinen Leander, biskop av Sevilla, og etter at broren døydde tok han over stillinga. Som broren hadde Isidor ein særs leiande plass i kyrkjeråda i Toledo og Sevilla.

Han er vernehelgen for Spania, og medieutvalet til Vatikanet tilrådde i 2002 paven å gjera han til vernehelgen også for Internett.^[1]

Liv

Bakgrunn

Isidor var fødd i Cartagena på den siste halvdelen av 500-talet som son av Severianus og Theodora. Dette var ein innverknadsrik familie som var instrumental i den politisk-religiøse manøveren som makta å konvertera dei vestgotiske kongane frå arianisme til katolisisme, og fleire medlemmar blei seinare kanoniserte til helgenar:

• Den eldste broren Leander var den næraste forgjengaren hans i bispesetet i Sevilla. Som biskop var han i opposisjon til kong Liuvigild.
• Ein yngre bror, Fulgentius, blei løna med bispedømet i Astigi ved byrjinga av det nye styret til den katolske kongen Reccared I.
• Systera hans Florentina var ei nonne, og det blei sagt at ho styrte over førti nonnekloster og eit tusen nonner.

Statue av Isidor av Sevilla av José Alcoverro, på utsida av Biblioteca Nacional de España, i Madrid.

Veldig lite er kjent frå dei fyrste åra av livet hans. Ein biografi om Isidor blei skriven, truleg på 1200-talet, av Lucas Tudensis (i Acta Sanctorum), men denne er stort sett prega av fabler og har ingen historisk verdi. Familien hans kom frå Cartagena, var ortodokse katolikkar og sannsynlegvis romerske og ein familie med makt og innverknad. Foreldra døydde då Isidor var ung, men den eldre broren Leander tok seg av oppdraget. Isidor fekk den grunnleggjande utdanninga si ved den katolske skulen i Sevilla for å førebu seg på ein karriere i kyrkja. På denne lærestaden, som var den fyrste av sitt slag i Hispania, blei trivium og quadrivium lært av ei gruppe lærde menn, blant dei Leander sjølv. Med stor flid og lærevilje makta Isidor på kort tid å læra seg latinsk, gresk og hebraisk. Broren Leander blei munk, og blei seinare opphøgd til biskop av Sevillia. Denne stillinga overtok Isidor ein gong rundt år 600, etter at broren døydde. Han var ein høgt respektert biskop av Sevillia resten av livet.

Om Isidor nokon gong omfamna klosterlivet eller ikkje er framleis eit ope spørsmål, men sjølv om han kanskje aldri var tilknytt nokon religiøs orden sette han desse høgt. Då han blei utnemnd til biskop konstituerte han seg sjølv som vernar av munkane, og i 619 erklærte han anathema (ekskommunisering) mot alle geistlege som på nokon måte plaga klostera.

Biskop av Sevilla

Den lange perioden då Isidor var biskop av Sevilla var prega av politisk forfall og overgang. Dei gamle institusjonane og den klassiske kunnskapen frå Romarriket var i rask oppløysing. I bortimot to hundreår hadde gotarane hatt full kontroll over Hispania, og den manglande interessa deira for antikken og klassisk læring blei sett på som ein trussel mot den innlandske sivilisasjonen.

Isidor var tilsynelatande merksam på at såvel den andelege som den materielle velstanden var avhengig av at kulturen til gotarane blei tilpassa til den eksisterande, og han tok på seg oppgåva med å sveisa saman dei ulike folka til ein einsarta nasjon som utgjorde det gotiske kongedømmet. For å oppnå dette nytta han dei religiøse og pedagogiske midla som var tilgjengelege. Anstrengingane hans lukkast. Arianismen, som hadde djupe røter hjå vestgotarane, blei erstatta med katolisisme. Nye forsøk på dette såkalla kjetteriet blei undertrykte, og over alt blei den religiøse disiplinen styrka.

Det andre kyrkjemøtet i Sevilla

Isidor (høgre) og Braulio (venstre) i eit illustrert manuskript frå andre halvdel av 900-talet.

Isidor hadde forsete over det andre kyrkjemøtet i Sevilla som byrja den 13. november 619 under styret til kong Sisebut. Biskopane frå Gallia og Narbonne i sørlege Frankrike deltok, i tillegg til hispanske prelatar. I rådsvedtaket blei Kristus sin natur halden oppe som guddommeleg, og arianismen blei såleis avvist.

Det fjerde nasjonale kyrkjerådet i Toledo

Ved rådet som byrja den 5. desember 633 var alle biskopane i Hispania til stades. Isidor, som var langt framskriden i alder, presiderte likevel over rådslåingane og var opphavsmann til dei fleste av vedtaka.

Gjennom Isidor sin påverknad la det fjerde nasjonale kyrkjemøtet i Toledo fram ei føresegn som kravde at alle biskopar skulle skipa lærestader i dei respektive katedralbyane liknande katedralskulen i Sevilla. Innanfor si eiga domsmakt hadde han nytta store ressursar på utdanning for å motverka den veksande innverknaden frå den gotiske barbarismen. Den gåverike Isidor bles dermed liv i utdanningsrørsla som hadde Sevilla som sentrum. Studiet av gresk og hebraisk, i tillegg til dei frie kunstartane, blei obligatorisk. Studium i lov og medisin blei også oppmuntra. Gjennom autoriteten til det fjerde kyrkjemøtet blei påbodet om å oppretta lærestader gjort obligatorisk via alle bispestader i kongedømmet.

Verk

Isidor var mest kjend for dei mange skriftene sine: Differentiæ var ei forklaring over forskjellen til orda og tinga; Proemia, ei skildring av bøkene i Bibelen; De Ortu et Obitu Patrum handla om verka og døden til kyrkjefedrane; Officia var ei forklaring av kyrkjeritual; De Natura Rerum (Om vesenet til tinga), ei skildring av verda slik ho var kjend på tida då Isidor levde, Liber Numerorum, tittelen viser til vitskapen til aritmetikken, men han behandla i staden den mystiske tydinga av tal i Bibelen; Chronica, ei historie om verda frå skapinga til Isidor si eiga tid; Allegoriæ, om allegoriane som var knytte til bibelfortellingene; Sententiæ var ei avhandling om kristen moral og doktrinar laust basert på Gregor den store sitt verk Moralia; De Ordine Creaturarum, om den åndelege og den materielle verda; og Etymologiæ, eit oppslagsverk av all kunnskap.^[2]

Den latinske stilen til Isidor i dei store verka hans Etymologiæ, og i dei andre verka hans, er enkel og overskodeleg, men ikkje klassisk, ettersom han er prega av dei lokale vestgotiske tradisjonane. Han avslører mykje av dei defektane som er karakteristiske for alle tidsaldrar, og avslører særleg ein veksande vestgotisk påverknad. På grunn av dette er Isidor blitt kalla verdas siste brukar av latin som morsmål.

Etymologiæ

Opera omnia, 1797

Lenge før arabarane hadde oppdaga gresk filosofi introduserte Isidor Aristoteles for landsmennene sine. Han var den fyrste kristne forfattarensom tok på seg oppgåva med å setja saman summen av kunnskapen i verda i form av det viktigaste verket sitt, Etymologiæ. Verket er også kjent blant klassisistar som Origines (forkorta som Orig.). Dette oppslagsverket – det fyrste kjende som blei sett saman i mellomalderen – samanfatta all lærdom, antikk så vel som moderne, og danna ei enorm samling på 448 kapittel i 20 band. Verket har mange fragment med klassisk lære, som gjennom dette er blitt bevarte i staden gått tapt. På den andre sida gjekk nokre av desse fragmenta tapt nettopp på grunn av at Isidor sitt verk var så høgt verdsett at mange meinte dei individuelle verka til klassikarane var overflødige, og derfor ikkje lenger blei avskrivne og såleis forsvann.

• Dei første tre bøkene omhandlar trivium og quadrivium. Heile den første boka er vigd til grammatikk, inkludert verselære. Ved å etterlikna Cassiodorus og Boëthius bevarte han den logiske tradisjonen ved å reservera den andre boka for retorikk og dialektikk.
• Bok fire for: avhandlingar om medisin og bibliotek
• Bok fem, om lov og kronologi
• Bok seks, om geistlege bøker og stillingar
• Bok sju, om Gud og dei himmelske og jordiske hierarkia
• Bok åtte, om kyrkja og dei sekstiåtte sektene hennar
• Bok ni, om språk, folk, kongedømme og offisielle titlar
• Bok ti, om etymologi (som gav verket namn)
• Bok elleve, om mennesket
• Bok tolv, om buskap og fuglar
• Bok tretten, om verda og delane hennar
• Bok fjorten, om den fysiske geografien
• Bok femten, om offentlege bygningar og veglegging
• Bok seksten, om steinar og metall
• Bok sytten, om jordbruk
• Bok nitten, om skip, hus og klesdrakter
• Bok tjue, om levemiddel, huslege og landbruksreiskapar, og møblar og inventar.

Ryet til verket gav ny drivkraft til det å skriva oppslagsverk, noko som bar frukt i dei etterfølgjande hundreåra i mellomalderen. Verket var det mest populære kompendiet i biblioteka til mellomalderen. Det blei trykt i minst ti utgåver mellom 1470 og 1530, noko som viser at populariteten til Isidor heldt fram inn i renessansen. Fram til ein på 1100-talet endeleg kunne omsetja frå arabiske kjelder, overførte Isidor åleine det vestlege europearane hugsa frå verka til Aristoteles og andre grekarar, sjølv om forståinga hans av gresk var noko avgrensa. Etymologiæ blei kopiert i stor stil, spesielt i mellomalderske bestiarium.

Forklaringar av orda

Det er svært lite som er originalt i Etymologiæ. Isidor lånte frå verk frå tidlegare forfattarar som Plinius den eldre, Solinus, Aristoteles, Justin Martyr, Lucretius, Cassiodorus, Servius, Sveton, Hyginus, og mange andre. Sjølv om Isidor var svært vellesen var han ingen kritisk lesar, og det var svært lite han sette spørsmålsteikn ved. Hovudformålet hans med Etymologiæ var ikkje berre å skriva ned fakta slik han såg dei, men å knyta meining til dei, vanlegvis gjennom etymologi slik som tittelen peiker på. Etymologi er studiet av opphavet til orda, eit forsøk på å spora utviklinga deira tilbake til opphavet deira. Isidor meinte at namnet til tinga var knytt til det «fyrste» språket, hebraisk, men hans ordtyding var hovudsakleg berre fantasifull ved at han knytte ord og ord som ikkje var relaterte saman ved at dei hadde lik lyd eller form for å få meininga han søkte. Dette var ikkje spesielt for Isidor, men ein selskapsleik som var populær i heile mellomalderen, og ein finn dei same forklaringane hjå til dømes Snorre Sturlason på 1200-talet, som i Edda feilaktig knytte æser til Asia. Isidor meinte at ørnar, aquila, var såkalla for det skarpe synet sitt, acumine.

Forma til jorda

T-O-kart frå mellomalderen representerte den folkesette verda slik som ho blei skildra av Isidor i Etymologiæ.

Isidor skreiv i Etymologiæ at jorda var rund. Meininga hans var tvitydig, og nokon har meint at han refererte til ein diskforma klode, men andre skrifter gjer meininga hans klar: han meinte at kloden var kuleforma.^[3] Han innrømmer også moglegheita for at folk budde på antipodane (dei motsette sidene) av jorda, men såg på dette som segnaktig,^[4] og noterte at det ikkje fanst bevis for eksistensen deira.^[5] Isidor sin diskforma analogi heldt fram med å brukast gjennom heile mellomalderen av forfattarar som klart favoriserte ei sfærisk jord, biskop Rabanus Maurus på 800-talet, som samanlikna den folkesette delen av den nordlege halvdelen (Aristoteles sine nordlege tempererte himmelstrøk) med eit hjul, tenkt som ei skive av heile sfæren.

Ettermæle

Isidor var den siste av dei kristne filosofane frå antikken, slik han også var han siste av dei store latinske kyrkjefedrane. Han var utan tvil den mest vellesne og lærde mannen av si tid, og fekk langtrekkjande og stor innverknad på utdanningssystemet i mellomalderen. Braulio, biskop av Zaragoza, var ein samtidig og ven som såg på han som ein mann som blei løfta opp av Gud for å redda dei iberiske folka frå tidvassbølgja av barbari som truga med å fløyma over den gamle sivilisasjonen i Hispania. Det åttande kyrkjerådet i Toledo i 653 skreiv ned beundringa si for karakteren hans ved desse rosande orda: «Den usedvanlege doktoren, det siste ornamentet til den katolske kyrkja, den mest lærde mannen i dei siste åra, alltid å nemnast med ærbødigheit, Isidor». Denne hyllesta blei godkjend av det femtande kyrkjerådet i Toledo, som blei halde i 688.

• I Dante sitt verk Den guddommelege komedie (Paradiso' X.130) er Isidor nemnd blant teologane og doktorane til kyrkja saman med Richard av St. Victor og Beda den ærverdige.
• Han blei kanonisert av den katolske kyrkja i 1598 og erklært som Doktor av kyrkja i 1722.
• I 2003 blei han foreslått som vernarhelgen for Internett, men kom til slutt ikkje blant dei top seks øvste stemmene i ei italiensk Internett-avstemming.