Metrosideros bartlettii

Metrosideros bartlettii, på engelsk også kalla Bartlett's rātā, Cape Reinga white rātā og på maori rātā Moehau,^[1] er ein av tolv Metrosideros-artar som er endemiske på New Zealand. Treet er svært sjeldan, og er rekna som kritisk truga av IUCN.^[2] Det er kjenneteikna av kvite blomar i ei slekt der raude blomar er mykje vanlegare.

Metrosideros bartlettii
Metrosideros bartlettii
Utbreiing og status
Status i verda: Kritisk truga Utbreiinga av Metrosideros bartlettii
Systematikk
Rike:	Planteriket Plantae
Underrekkje:	Frøplantar Spermatophytes
Orden:	Myrteordenen Myrtales
Familie:	Myrtefamilien Myrtaceae
Underfamilie:	Myrtoideae
Stamme:	Metrosidereae
Slekt:	Metrosideros
Art:	M. bartlettii
Vitskapleg namn
Metrosideros bartlettii J.W.Dawson, 1986

Treet har eit utbreiingsområde heilt nord på Nordøya ved Te Paki, i tre område med tett urskog nær Spirits Bay (34° S) som ikkje er øydelagde av brann — Radar Bush, Kohuronaki Bush og Unuwhao Bush. Ein kjenner berre til 25 utvaksne tre i vill tilstand (ned frå 34 i 1992),^[3] og dei fleste av desse er anten sjuke eller i ferd med å døy.^[4]

Skildring

Blada til Bartletts rātā smalnar til ein spiss i enden.

Metrosideros bartlettii er uvanleg i Metrosideros-slekta med sine kvite blomar - «like snow over the tree crowns.»^[5]

Metrosideros bartlettii blei oppdaga for vitskapen i 1975 av John Bartlett, ein lærar frå Auckland. Han fann eit uvanleg tre i Radar Bush, 9.,5 km søraust for Cape Reinga. Det gjekk nesten ti år før blomane blei sanka, slik at treet kunne få ei vitskapleg skildring.^[6]

Bartletts rātā kan bli opptil 30 meter høgt. Stammen kan ha ein diameter på 1,5 meter. Det byrjar vanlegvis livet som ein halv-epifytt på tre som taraire (Beilschmiedia tarairi), pūriri (Vitex lucens), rewarewa (Knightia excelsa) eller trebregnar (Cyathea). Det kan også veka på bakken, på fjellutspring eller klipper.

Treet har kvite blomar danna av ei stor mengd støvberarar i november eller desember. Frøa mognar i mars eller april. Bartletts rātā minner om nordleg rātā (Metrosideros robusta), men skil seg frå dette gjennom dei små kvite blomane og blada. Desse smalnar til ein spiss i enden, medan dei til nordleg rātā har hakk i enden. Eit anna særmerke er den kvite eller kvitgråe borken som kan skala av i mjuke flak. Dette trur ein kan vera med på å verna mot brannskader, noko som kan ha hjelpt treet klara seg i eit område med mykje skogbrann.

Vern

Sikadehud på borken til ein Bartletts rātā.

Ein kjenner berre til 25 vaksne Bartletts rātātre som veks vilt. Mange av individa er isolerte frå andre tre slik at det blir lite krysspollinering mellom dei, og trea dannar få frø. DNA-analysar har vist at det er lite genetisk variasjon blant trea. Arten er også sårbar for beitande dyr, og i fare for å bli øydalagde av brannar eller endringar i landskapsbruken til landeigarar.

Iwien Ngāti Kurī og Department of Conservation på New Zealand har arbeidd saman om å auka talet på tre. Det er planta 360 tre i Radar Bush og Kohuronaki Bush. Det blir også drive arbeid med planting i Unuwhao Bush, den viktigaste veksestaden til treet, og med å etablera nye veksestader nord på New Zealand med frø frå alle dei gjenverande områda av vaksne tre. Dette skal maksimera genetisk mangfald blant trea.^[7]

Dyrking

Treet blir dyrka i hagar og liknande, men dei fleste dyrka trea stammar frå éin plante. Trea spirer lett frå friske frø, og kan også formeira seg gjennom stiklingar, sjølv om dei er seine til å slå rot. Bartletts rātā føretekker solfylte veksestader med næringsrik, veldrenert jord. Plantar som er blitt dyrka på New Zealand er relativt hardføre i ei rekkje tilhøve, og har overlevd mild frost - noko som ikkje førekjem i det naturlege habitatet deira.

Sjå òg

• Metrosideros excelsa, pōhutukawa
• Metrosideros robusta, nordleg rātā
• Metrosideros umbellata, sørleg rātā
• Metrosideros parkinsonii, Parkinsons rātā