Saxicola

Saxicola er ei biologisk slekt av 14 artar av små sporvefuglar i flugesnapparfamilien avgrensa til «den gamle verda». Fleire artar i denne slekta har fellesnemningane 'buskskvettar' og 'svartstrupar' på norsk språk. Dei er insektetarar og lever i open krattskog og på grassletter med spreidde småbuskar. Tidlegare nytta ein det vitskaplege namnet Saxicola torquatus for det ein trudde var eit større takson svartstrupe. Slekta Saxicola er ei av ca. 24 slekter i underfamilien Saxicolinae.

Saxicola
Svartstrupe, S. rubicola Foto: J. Malik
Systematikk
Rike:	Dyr Animalia
Rekkje:	Ryggstrengdyr Chordata
Underrekkje:	Virveldyr Vertebrata
Klasse:	Fuglar Aves
Orden:	Sporvefuglar Passeriformes
Overfamilie:	Muscicapoidea
Familie:	Flugesnapparfamilien Muscicapidae
Slekt:	Saxicola Bechstein, 1802

Det vitskaplege slektsnamnet Saxicola stammar frå latin saxum som tydar «stein» + incola «innbyggar»; artsepitetnamnet maurus er latinisert frå gresk 'maúros' (μαύρος) «svart»,^[1] med tilvisning til den mørke oversida.

Taksonomi, svartstrupe

«Svartstrupe» i Saxicola har gått gjennom ei større endring i taksonomi og namnsetting etter ca. år 2010, frå ein art, svartstrupe, til dagens fire artar med totalt 23 underartar i det som er kalla «svartstrupekomplekset»:^[2]

Før ca. 2002-2007: Svartstrupe er etablert som Saxicola torquatus med fire underartar, S. t. hibernans, S. t. rubicola, S. t. maurus/stejnegeri og S. t. variegatus.^[3][4][5]

År 2011: Svartstrupe (Saxicola rubicola) er etablert med to underartar, S. r. hibernans og S. r. rubicola. Afrikasvartstrupe er splitta ut som artstaksonet Saxicola torquatus. Asiasvartstrupe er splitta ut som Saxicola maurus.^[2]

År 2021: Birdlife Norge går frå Clements taksonomi til IOC-taksonomi der asiasvartstrupe er splitta i to artstakson, taigasvartstrupe (Saxicola stejnegeri) og russesvartstrupe (Saxicola maurus).^[2]

«Svartstrupekomplekset» frå 2021 og til notid (2025)

Treliste

• Svartstrupekomplekset
  • Svartstrupe, Saxicola rubicola, European Stonechat, (Linnaeus, 1766), to underartar
    • S. r. hibernans, (Hartert, EJO, 1910)
    • S. r. rubicola, (Linnaeus, 1766)
  • Asiasvartstrupe
    • Taigasvartstrupe, Saxicola stejnegeri, Amur Stonechat, (Parrot, 1908)
    • Russesvartstrupe, Saxicola maurus, Siberian Stonechat, (Pallas, 1773), fem underartar
      • S. m. hemprichii, Ehrenberg, 1833
      • S. m. variegatus, (Gmelin, SG, 1774)
      • S. m. maurus, (Pallas, 1773)
      • S. m. indicus, (Blyth, 1847)
      • S. m. przewalskii, (Pleske, 1889)
  • Afrikasvartstrupe, Saxicola torquatus, African Stonechat, (Linnaeus, 1766), 16 underartar

Førekomstar i Noreg

Svartstrupe, underart Saxicola rubicola hibernans, er utbreidd på Dei britiske øyane og har ein veksande hekkepopulasjon også langs vestkysten av Noreg. Nominatunderarten S. r. rubicola vert sporadisk observert i Noreg.^[2]

Dei to asiatiske artane har totalt 86 observasjonar i Noreg i perioden 2000 til 2024, av dei er fire sikre taigasvartstrupe registrert, og ni observasjonar bestemt blant desse tre underartane av russesvartstrupe: S. m. hemprichii (6), S. m. maurus (2), S. m. variegatus (1). I tillegg er det registrert 21 russesvartstruper utan fastsetting av underart, og 52 registreringar av ubestemt russe- eller taigasvartstrupe.^[6] Dei fleste observasjonar av asiasvartstruper blir gjort om hausten, med eit maksimum i oktober måned. Den geografiske fordelinga er konsentrert om Agder og Rogaland, med topp i Farsund kommune og Utsira kommune.^[6]

Afrikasvartstrupe blir ikkje observert i Noreg.

Artslista

Skvettar og svartstrupar (Saxicola) i rekkjefølgje etter IOC World Bird List V15.1, 2025,^[7] med norske artsnamn etter Norske navn på verdens fugler.^[8] IUCN kategori er etter HBW and BirdLife Taxonomic Checklist V9:^[9]

• Grasskvett, Saxicola jerdoni, Jerdon's Bush Chat, (Blyth, 1867), (LC)
• Jernskvett, Saxicola ferreus, Grey Bush Chat, Gray, JE & Gray, GR, 1847, (LC)
• Buskskvett, Saxicola rubetra, Whinchat, (Linnaeus, 1758), (LC)
• Ørkenbuskskvett, Saxicola macrorhynchus, White-browed Bush Chat, (Stoliczka, 1872), (VU)
• Timorskvett, Saxicola gutturalis, White-bellied Bush Chat, (Vieillot, 1818), (LC)
• Svartskvett, Saxicola caprata, Pied Bush Chat, (Linnaeus, 1766), (LC)
• Mongolbuskskvett, Saxicola insignis, White-throated Bush Chat, Gray, JE & Gray, GR, 1847, (VU)
• Kvitstjertsvartstrupe, Saxicola leucurus, White-tailed Stonechat, (Blyth, 1847), (LC)
• Taigasvartstrupe, Saxicola stejnegeri, Amur Stonechat, (Parrot, 1908)
• Afrikasvartstrupe, Saxicola torquatus, African Stonechat, (Linnaeus, 1766), (LC)
• Reunionsvartstrupe, Saxicola tectes, Reunion Stonechat, (Gmelin, JF, 1789), (LC)
• Russesvartstrupe, Saxicola maurus, Siberian Stonechat, (Pallas, 1773)
• Svartstrupe, Saxicola rubicola, European Stonechat, (Linnaeus, 1766)
• Kanariskvett, Saxicola dacotiae, Canary Islands Stonechat, (Meade-Waldo, 1889), (NT)