Selen

Selen er eit ikkje-metallisk grunnstoff med kjemisk symbol Se og atomnummer 34. I periodesystemet er selen plassert i Gruppe 16.

34 Arsen ← Selen → Brom S ↑ Se ↓ Te Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Selen, Se, 34
Kjemisk serie	Ikkje-metall
Gruppe, periode, blokk	16, 4, p
Tettleik, hardleik	4,81 kg/m3, 2,0 (ikkje SI)
Utsjånad	Grått, metallglinsande
Atomeigenskapar
Atommasse	78,96 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	115 (103) pm
Kovalent radius	116 pm
Ioneradius	64; 184 pm (ladning: +4; −2)
van der Waals radius	190 pm
Elektronkonfigurasjon	[Ar]${\displaystyle 3d^{10}4s^{2}4p^{4}}$
Elektron per energinivå	2, 8, 18, 6
Oksidasjonstrinn (oksid)	−2, +2, +4, +6 (sterk syre)
Krystallstruktur	Heksagonal
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	494 K (221°C)
Kokepunkt	957,8 K (684,6°C)
Molart volum	16,42 cm3/mol
Fordampingsvarme	95,48 kJ/mol
Smeltevarme	6,694 kJ/mol
Damptrykk	0,695 Pa ved 494 K
Ljodfart	3350 m/s ved 20 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	2,55 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	25,363 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	10−10 MS/m
Termisk konduktivitet	0,519 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	941,0 kJ/mol 2045 kJ/mol 2973,7 kJ/mol 4144 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 72Se (kunstig) 8,4 døgn ε (?) 72As 74Se 0,87% (stabilt) 75Se (kunstig) 119,779 døgn ε (?) 75As 76Se 9,36% (stabilt) 77Se 7,63% (stabilt) 78Se 23,78% (stabilt) 79Se (kunstig) 1,13 mill. år β− 0,151 79Br 80Se 49,61% (stabilt) 82Se 8,73% 1,08·1020 år 2·β− 2,995 82Kr
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Viktige sambindingar

Vanlege oksidasjonstal for selen i sambindingar er 6, 4, 2 og -2. Selen dannar mellom anna fluorid, klorid, bromid, oksid og sulfid.

Bruk av selen

Selen vert brukt i rustfritt stål.

Grunnstoffet kan brukast i glasproduksjon.

Biologisk rolle

Selen er eit essensielt sporstoff.^[1] Selen finst i den 21. aminosyra, selenocystein, som det finst ein kode for i den utvida genetiske koden.^[2][3] Protein som inneheld selenocystein vert kalla selenoprotein, og frå pattedyr er det kjent 25 slike; alle sterkt konserverte.^[2] Dei fleiste gena for selenoprotein vert uttrykte i skjoldkjertelen, og mengda selen er her i stor grad uavhengig av mengda selen innteken gjennom maten.^[1]

Det er eit smalt område mellom for lite og mykje selen i kroppen; i for store mengder er selen giftig.^[2]

Kjemiske sambindingar med selen kan vera giftige.^[4]

Sjå også

• Periodesystemet
• Grunnstoffliste
• Isotoptabell