Xenon

Xenon er eit grunnstoff med atomnummer 54 og kjemisk symbol Xe. Det er ein fargelaus og luktfri edelgass. Små mengder xenon finst i atmosfæren.

54 Jod ← Xenon → Cesium Kr ↑ Xe ↓ Rn Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Xenon, Xe, 54
Kjemisk serie	Edelgass
Gruppe, periode, blokk	18, 5, p
Tettleik, hardleik	5,9 kg/m3, (ikkje SI)
Utsjånad	Fargelaus
Atomeigenskapar
Atommasse	131,293 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	? (108) pm
Kovalent radius	130 pm
Ioneradius	(?) pm (ladning: 0)
van der Waals radius	216 pm
Elektronkonfigurasjon	[Kr]4d105s25p6
Elektron per energinivå	2, 8, 18, 18, 8
Oksidasjonstrinn (oksid)	0, +2, +4, +6 (svak syre)
Krystallstruktur	Kubisk flatesentrert
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Gass
Smeltepunkt	161,4 K (−111,8°C)
Kokepunkt	165,1 K (−108,1°C)
Molart volum	22200 cm3/mol
Fordampingsvarme	12,636 kJ/mol
Smeltevarme	2,297 kJ/mol
Damptrykk	(?) Pa ved  K
Ljodfart	1090 m/s ved −110 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	2,6 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	158 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	(?) MS/m
Termisk konduktivitet	0,00569 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	1170,4 kJ/mol 2046,4 kJ/mol 3099,4 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 124Xe 0,1% 1,1×1017 år 2×ε (?) 124Te 126Xe 0,09% (stabilt) 127Xe (kunstig) 36,4 døgn ε 0,662 127I 128Xe 1,91% (stabilt) 129Xe 26,4% (stabilt) 130Xe 4,1% (stabilt) 131Xe 21,29% (stabilt) 132Xe 26,9% (stabilt) 133Xe (kunstig) 5,243 døgn β− 0,427 136Cs 134Xe 10,4% (stabilt) 136Xe 8,9% 2,36×1021 år 2×β− (?) 136Ba
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Spesielle kjenneteikn

Som edelgass har xenon ingen valenselektron og er derfor som regel i gassform som sjeldan reagerer med andre atom. Xenongass samla i ein kolbe og tilført elektrisk lading vil gløda blått.

Ein har klart å skapa metallisk xenon ved hjelp av eit trykk på fleire gigapascal. Xenonmolekyl kan òg danna innesluttingssambindingar med vatn dersom dei blir fanga i eit nettverk av vassmolekyl.

Historie

Xenon vart oppdaga av William Ramsay og Morris Travers i 1898 som solide restar etter at flytande luft hadde fordampa. Namnet xenon er gresk og tyder utlending eller ukjend.

Bruk

Xenon vert brukt i lysrøyr, der det gir ein blåfiolett farge.

I høge konsentrasjonar kan xenon brukast som narkosemiddel.

Den radioaktive isotopen ¹³³Xe blir brukt i diagnose av lungefunksjon.

I dei siste åra har Xenon vorte brukt i romfart som drivmiddel i såkalla Ionemotorar. Her blir Xenon ionisert og sendt i stor fart ut av motoren. Slike motorar er drivne av elektisitet frå solpanel eller frå ein kjernereaktor, til skilnad frå kjemiske rakettmotorar der energien er i drivstoffet sjølv. Ionemotorar skil seg frå rakettmotorar ved at dei ha svært låg effekt men er svært effektive, og vil derfor kunne virke i lang tid av gangen. Slike mototar har vorte brukt blant anna I NASA sitt «deep impact»-program og i ESA sin SMART-1 sonde.

Kjemi

Sjølv om Xenon er ureaktiv, kan ein likevel danne Xenonsambindingar med Fluor og Oksygen, slik som XeF₂, XeF₄, XeF₆, XeO₃ og XeOF₄. Alle er kraftige oksydasjonsmiddel, og er kommersiellt tilgjengelege.

Sjå òg

• Grunnstoffliste
• Periodesystemet
• Isotoptabell

Bakgrunnsstoff

• Webelements - Xenon