From Wikipedia, the free encyclopedia
L'esquí es un mejan de locomocion[1],[2] individal de limpa praticticat amb de patins longs (la talha l'utilizaire) e estreches (la largor del pé de l'utilizaire) tanben nomenats esquís, fixats al pés. Subretot conegut per l'esquí sus nèu, introduch dins los Alps e los autres massisses europèus a la fin del sègle XIX, aquesta practica sus nèu naturala es de segur dependenta de la preséncia, de la resistencia e de l'espessor del mantèl de nèu, çò que limita la practica a las regions montanhosas o nordicas, e tanben a sason ivernala.
L'esquí demorèt longtemps solament un mejan de desplaçament e un mòde de transpòrt, comun pendent los longs ivèrns ennevats dins los païses nordics, las contradas siberianas e los monts de l'Asia centrala. L'esquí dich "nordic" es originari d'Escandinàvia. Tanben foguèt utilizat per mòde de desplaçament ivernal per d'unas armadas.
D'en primièr activitat de plena natura, l'esquí de davalada, que consistís a davalar de penjals variables, menèt a la construccion de sites dedicats. Venguèt l'esquí alpenc, dels domènis esquiables e de las estacions d'espòrt d'ivèrn foguèron amenatjadas dins de sites jutjats propicis a una practica ludica d'esquí amb fòrça òbras: terrassaments, d'equipament de pujada, de canons de nèu, trabalh de la nèu, etc., fasent un vaste sector toristic, coma dins lo Alps.
La practica de l'esquí en terren de fèble penda menèt tanben al desvolopament d'espòrts mai de plena natura, coma las formas d'esquí nordic. Quitament se l'esquí de fons e l'esquí alpenc ambedos se nomenan "esquí" tant las tecnicas que lo material son plan diferents entre los dos.
Esquí ven del norvegian ski
Lo vièlh norvegian skidh designa una ascla de fusta, una bòta o une raqueta per la nèu. Lo vèrbe norués skidh, es a dire asclar, parent del grèc schizein, asclar, del latin scridere del gotic skaider, separar. En norvegian, esquí significariá ascla de fusta.
Se cal pasmens pas exclure que lo tèrme norués siá nascut aprochament amb un mot onomatopèua d'una lenga non indoeuropèa, lo finés d'Escandinàvia uèi desaparegut al sud. Los dialectes fineses pròches de la mar Baltica utilizan los tèrmes suhsi, suksi, suks, sohs. Los Tongozes de Siberia orientala coneison suuksildae, huksille... D'un biais general, los pòbles du Nòrd euroasiatic coneisson l'art de l'esquí e lo practica fòrça mai que los escandinaus miègjornals. Lo passatge d'un grop d'esquiaires provòca de sons de fregaments. L'art de l'esquí aurián estat apres pels primièrs Germans escandinaus, locutors del norués primitiu, mas lor mestresa tecnica del trabalh de la fusta e del metal lor permetèron d'assimilar lo vocable fennoescandinau e de realizat mai aisidament l'aisina.
Las sagàs norvegianas descrivon los expleches d'Ullr, lo dieu luminós de l'esquí e de Skadi, la divesa de las raquetas que presidís a la mòrt freja. En realitat, aquestes doas divinitats del panteon nordic son los darrièrs gigants del mont, rèstes d'un mond desapregut[Note 1]. Los reis mitics de l'anciana Norvègia privilegian aqueste biais de se desplaçar per de rasons ritualas, mas se revèlan tanben d'abils esquiaires. D'entre aquestes rituals, lo salt a esquí es un acte de valentiá.
Lo fach de caminar e limpar sus de taulas ven de mai de 5000 ans, sens que l'arqueològ pòsca afirmar que siá d'esquiatge o de ritual neolitic. Los rèstes arqueologics mai ancians son d'esquís de fusta trobats en Russia près del lac Sindor e datant de 6300 a 5000 AbC.[3]. Des pinturas rupèstras dins l'Altai, que serián datadas de 10 000 ans, mòstran de caçaires percaçant de bufles e de cavals. Unes son presentats su una taula longa rectangulara, amb de menas de pèrgas dins las mans[4].
Las gravaduras rupèstras descobèrtas sus l'illa de Rødøy, al sud del Nordland vielha de 4000 ans, mòstran un esquiaire de taulas desmesuradas, equivalents a d'esquis de 4,5 mètres per un òme actual, dotat d'un pal rema. Près de la mar Blanca, a Zalavrog, en Russia actuala, de gravaduras rupèstras datadas entre 2000 e 1500 ans AbC destalhan l'art e la tecnica de caça a l'alce d'un trio de caçaires prepausant un plan de lors pesadas complètas sens obliar las marcals des pals plantats sus la nèu frèsca. Aquesta tradicion rituala, ligada a la caça ivernala, contunha sus las pèras runicas. I a tanben una scèna d'arquièrs tirant sus d'esquís sus la pèira de Böksta, en Uppland suedés, quilhada vèrs 1050.
L'estudi comparat de las tradicions de las populacions germanicas mòstra lor adopcion de l'esquí entre los sègles VI e XII. Sembla que lo manlevèron als fennoescandinaus qu'ocupan encara la majora partida de las tèrras escandinavas.
L'invencion de las taulas es neolitica. Es provada lèu d'ora en Siberia, Escandinàvia e dins los païses baltics. La seccion arqueologia del musèu de l'esquí del Västerbotten a Umea presenta de fuèlhas de fustas extrachas dels paluns e torbièras. Lo palun de Kalvsträsk donèt de taulas planas mai servadas de mai de dos mètres de long, de 15,5 centimètres de larg, e tanben de pals s'acabant amb de menas palas o de culhèr de pujada, negats fa 3200 ans AbC[Note 2]. Fòrça escavacions Suècia mòstran de l'usatge de contunh de las taulas d'esquí: a Storbäck, 1200 ans AbC, a Jarvsträsk vers 700 AbC, a Ajaur vèrs 1100…
L'esquí atelat data de 2500 ans AbC, data ont se trapa la primièras traças en Escandinàvia de Shörekjöring, aujòl del skijoering, qu'èra a l’epòca pas qu’un mejan de locomocion[5].
Los arqueològs destrian tres tipes màger d'esquís segon lor origina geografica: lo tipe arctic, taulas de fusta cortas (unes 1,5 m de long) mas largas (unes 20 cm), sens raias, a vegada doblats de pèl, utilizadas en Lapònia e en Siberia; lo tipe nordic, constituit d'una taula drecha mai corta que l'esquèrra (utilizat pel plan e per prene la velocitat) e qu'es mai present en Escandinàvia; lo tipe miègjonal, longas taulas (mai de 2 m) amb una ascla per plaçar los pés, utilizada pendent lo darrièr periòde glaciari en Eslovènia, en Polonha e dins los païses baltics[6].
Procòpi de Cesarèa descrich en 552, dins son De origine Actibusque Gotorum (« De l'origina e de las accions dels Gòts »), una populacion de Skridfinnar (« Finnés limpant »)[7]. Saxo Grammaticus (v. 1150 - v. 1220) conta que « los Finneses, que sempre se desplacèron sus de taulas limpantas (...) son capables d'èsser en un luòc e ne desaparéisser en un liuç (...) La soplesa de lors còrs suls esquís lor permet d'atacar o de se retirar en tota seguretat »[8].
En 1307, l'escrivan Fadl Allah Rashid ed-Din menciona l'usatge de taulas nomenadas Sana o Hana, fixats als pés per de correja am que los montanhards entre Turquestan e Mongolia davalan los monts e percorrisson s'apiejant amb un pal de disténcias considerablas dins lors païses de nèu abondanta, aquí ont los congèrs entravan la progression o prenon simplament los cabals o animals de bast. L'escrivan persan ignora pas que las contrada boscadas, mas tanben de las estèpas, las vastas planas, las vals e puèg sovent ennevats al nòrd de las grandas cadenas de monts coneisson aqueste mejan de locomocion. La limpada sus una superfícia de nèu mai o mens geladas se realiza coma una canoa sus l'aiga. Lo trach d'una lisa es possible, coma la davalada en penjal regde pel biais de corbas. Los pòbles finneses, coma los Tongozes e kis Ostiacs, passan alara la rapiditat animala.
L'usatge de l'esquí pels desplaçaments ivernals, subretot pel comèrci e la guèrra, sembla venir de luènh. En Norvègia, si los Birquebeiners o los soldats reials semblan ja se desplaça amb esquí, es segur dempuèi lo sègle XIV. Notan pasmens qu'en 1206, le rei Haakon III crenhava la guèrra civila confia son filh recent nascut a dos proscrits birquebeiner per que lo pòrtan en urgéncia al segur. Es l'origina legendària que justificar la creacion en 1932 de la corsa de fons de 54 km entre Rena e Lillehammer.
L'istoriograf suedés, Olaus Magnus impressionat per la mobilitat d'una armada d'equiaires, plan segur lo Dalecarlians de Gustav Vasa en rebellion, decriguèt en 1539 los usatges de l'esquí a la caça e a la guèrra[9]. Remembre docte que fòrça reis legendaris del Nòrd utilizavan d'atelatges de rèns e los esquiaires per susprendre los fantassins enemics. Los esquiaires abils, semenats en avantgarda, son d'utils exploraires, mas pòdon tanben s'assamblar en un front massís. Son obratge Historia de gentibus septentrionalibus en 1555 torna al tèma de l'esquí, i inclusissent la mitologia nordica. Traduch en Euròpa occidentala, l'obratge foguèt illustrat per d'abils dessenhaires italians, que, ignorant l'art de l'esquí, representan abusivament los esquís en longs esclòps tròp punchuts. En 1733, lo luòctenent norvegian Jens Henrik Emmausen de Trondheim redigís en Alemanha lo primièr manual a l'usatge de las tropas d'esquí[10].
Amb la divulgacion de talas descripcions e imatgerias, èra evident que los viatjaires de l'edat classic racionalista volguesson fa un viatge septentrional. Le prèire originari de Ravena Francesco Negri passa dos anns en Lapònia dins los ans 1660 e testimònia de son aprendissatge de l'esquí. Descriu los esquís o patins coma de taulas primas de fusta, de fèble largor e d'unes 1,6 a 1,8 mètre de long. A la mitat de l'esqui, una cordèta de fixacion es ancorada a la partida anteriora. Lo long pal de pujada e acabat per un cercle de fusta per s'enfonsar pas dins la nèu. Descriu la caminada limpanta. Per la pujada, una pèl de rèn virada, fixada jos l'esquí permet de frenar la reculada. A la davalada, los pels son orientats dins lo bon sens[Note 3]. Descriu la rapiditat del davalaire qu'es lo caçaire lapon, acocolat, mantenant sos esquis parallèls e pròches. L'arrèst se pòt far per una virada rapida a drecha o a esquèrra, pels travèrs del penjal. Percorisson de distanças considérables, per un bon esquaire de l'òrdre minim de seissenta quilomètres per jorn.
En 1774, existís de reglaments de corsas militaras en Norvègia. Codificant una activitat fisica qu'agradan los soldats gardians des fortalesas entre Norvègia danesa e Suèci. Dins aquestas contradas montanhosas se concentran fins a detz pés de nèu, e ven necessari d'aver camin batut e desgalhat alara que simplament cauçats d'esquí, de simplas traças sufison per complir un desplaçament rapid. Al tèrme de la restructuracion de las fòrça de defensa dels reialmes suedés e norvegian unificats après 1814, l'abandon de la gestion costosa des fortalesas menan a la creacion de regiments de patinaires.
Los Norvégiens pòdon èsser considerarts coma los inventors de l'esquí modèrne. Los compatriòtas contemporanèus dels exploraires Fridtjof Nansen e Roald Amundsen lausan lo mai nacional, lo rei dels espòrts norvegians. De factors explican aqueste vertadièr vam popular. D'una lo grand nombre d'esquaires que sián eissits dels mitan urbans que païsans induch una multituda de talhièrs. De doas una industria de transformacion de la fusta nasquèt de la demanda dels mercands angleses a Christiania e, confrontats a la crisi, se diversifuca. E a partir de 1886 se dobrís dins la capitala norvegiana la primièra usina de fabricacion d'esquís, amb correguda de brevets tecnologics. De tres, se lo devolopament de las competicions militaras e civilas favoriza l'emulacion entre los òmes e los luòcs de diferentas practicas. Especialistas coneguts d'aquesta especialitat, unes abitants d'aqueste pichon país venon los primièrs instructors internacionals, dins los domènis civils e militar.
La Norvègia independanta après 1905 exporta l'art de l'esquí que sos explorators avián utilizats per la conquistas dels pòls e sos equipaments.
De la rivalitat del telemark e del christiania, a l'iperespecializacion de l'esquí alpin, en passant per l'esquí acrobatic, fins a l'esquí extrèma e las mutacions de la taula, l'art de davalar los penjals coneguèt fòrça revolucions. Las formas d'esquí nordic tanben coneguèron d'espectacularas avançadas. Las esparpas màger son:
En esquí alpenc, los esquís son fixats als pes mejans de bòtas regdas ligadas a de fixacions de seguretat. Mai sovent, s'utiliza dos pals. L'esquí alpin se practicant sonque davalant, es mai sovent practicat dins d'estacion amb d'installacions de pujada.
En competicion, l'esquí alpenc se compausa de cinc espròvas:
L'esquí nordic compren las espròvas ont lo talon de la bòta es pas fixat a l'esquí.
E de novèlas disciplinas d'esquí coma espòrts extrèmas:
L'esquiaire practica, mai sovent rèire una nau, dins tres disciplinas: eslalòm, salt e figuras.
cf. Esquí nautic
L'esquí d'escorreguda es un espòrt ibrid, que se practica en terren accidentat non amenatjat. Lo material sembla a aqueste utilizat e esquí alpenc mas amb d'especificiats per passar de penjals abans de los davalar: los esquis son mai leugièrs, las fixacions an doas posicions: una per la pujada amb talon liure per far mai aisida la caminada, una autra per la davalada que bloca le talon. S'utiliza de pèls de fòca que se pèga jos los esquis qu'empacha la reculada. Per mantenir los esquís en linha dins la nèu dura s'apond de cotèls (pèças en forma de « T » qui gafa la nèu). E a vegada s'apond de material d'alpinisme: rampons e piolet, baudrièr e còrdas.
Lo freeride o esquí fòra pista es una varianta de l'esquí alpin qui pròche de l'esquí d'escorreguda. S'agís mai sovent de davalar de penjals non marcats, se possible cobèrta d'una bèla sisa fresca de nèu brenosa.
S'agís de practicar d'esquí sus de penjals dich extrèms (superiors a 50°). Los esquís son mai sovent pauc talhat e regdes. Los penjals son sovent pujats a pé per conéisser las condicions de nèu e anticipar los passatges dificils. Aquesta disciplina s'apròcha fòrça de l'alpinisme de per sas tecnicas mas tanben son engatjament e demanda a causa de sa difficultat un fòrça bon nivèl d'esquí freeride.
Lo telemark es una tecnica nordica de davalar, originari del comtat de Telemark en Norvègia. Inventat pel fustièr Sondre Norheim dins los ans 1860, consistís a plegar de la camba interiora a la virada. Obligat al benefici de la virada « christiania », lo telemark torna apareisser als EUA dins los ans 1970. Son desvelopament s'accelerèt a la fin dels ans 1990 amb l'apareission dels esquís mai corts, talhas (ara identics als esquis alpins) e de bòta de còca plastica.
L'esquí de velocitat (quilomètre lançat) es un espòrt que consistís a davalar una pista cachada mai aviadament possible per aténher la velocitat mai granda. Los esquiaires pòdon subir una acceleracion identica a aquesta d’una F1 (0 a 200 km/h en mens de 6 segondas).
Se practica amb un caval o un pòni atelat que tira l'equiaire mercé a un encastre. Los esquís devon pas passar 1,50 m per pas empachar lo caval. Se practica sus nèu damada, en carrièra tancada, sus de pistas o mai rarament en camins.
Abans d'èsser al centre d'una activitat industriala, a vegada de nauta tecnologia, lo mond d'esquí èra ancorat dins la civilizacion tradicionala nordica: esquí, bòtas, fixacions e ja vestits e lunetas de fendas adaptadas constituissiá un equipament artisanal de realizar e de mantenir a l'ostal. Los precursors borgeses d'Euròpa occidentala los agradavan gaire a adaptar aqueste biais d'èsser, mai que la primièra industrializacion d'esquís a partir de 1880 aviá ja amagat las adaptacions païsanas a vegada tròp vesentas o rudimentàrias, e ja exportat un biais d'èsser modèrne sus la nèu.
Los esquís preparats mejans de materials polimèrs composits motlats son lo resultat d'una tecnologia sofisticada e adaptada a cada tipe d'activitats esportivas. L'enceratge beneficièt de coneissença melhoras en fisicoquimia moleculara e en tribologia.
L'ensemble de las fixacions, bòtas e vestits beneficia tanben de l'especulara melhoracion dels materials dempuèi seisenta ans. Mai evoluèron amb l'emulacion de la competicion.
La vestit per l'esquí evoluèt amb lo temps e segon los imperatius de las diferentas disciplinas. Tanben coneguèt de mòdas segon las decennias dels sègle XIX e XX.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.