Biàrritz

Biàrritz^[1] ([ˈbjarrits]; Biarritz en francés, Miarritze en basco) qu'es ua vila deu departament deus Pirenèus Atlantics dens la region de Nava Aquitània, ancianament d'Aquitània. Es ua vila d'Occitània (Gasconha) segon las dadas lingüisticas scientificas e segon los occitanistas (mes es ua vila deu País Basco segon los militants basquistas).

Vila d'Occitània

Biàrritz Biarritz
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Biàrritz e la soa plaja, vists de la punta de Sant Martin.
Armas
Geografia fisica
Coordenadas	43° 28′ 54″ N, 1° 33′ 22″ O
Superfícia	11,66 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	85 m 40 m 0 m
Geografia politica
País	Gasconha
Parçan	Baish Ador
Estat	França
Region 75	Nava Aquitània
Departament 64	Pirenèus Atlantics
Arrondiment 641	Baiona
Canton 6491	Canton de Biàrritz (canton de Biàrritz Oèst e canton de Biàrritz Èst abans 2015)
Intercom 246400030	CA deu Bascoat
Cònsol	Maider Arosteguy (2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	25 787 ab. Evolucion de la populacion 26 508 ab.
Densitat	2 143,48 ab./km²
Autras informacions
Gentilici	biarròt -a)
Còde postal	64200
Còde INSEE	64122

Geografia

Biàrritz se tròba dens lo parçan deu Baish Ador. Qu'apartiengó a Labord au sègle XII, arron n'estó desligada. Que hè partida deu "Bascoat" dens lo sens de la lei Pasqua de 1995.
Es banhada per l'ocean Atlantic (golf de Gasconha). Qu'es hèra pròcha de Baiona e Anglet dab las quaus forma ua conurbacion e lo parçan deu Baish Ador.

Lo casinò de Biàrritz (obèrt tre lo 10 d'agost de 1901) e las soas plajas que hèn de la vila un center toristic. Lo surf que tròba a Biàrritz un deus punts mei importants entà la soa practica. Biàrritz que viu en fàcia de la mar. Qu'estó a las soas originas un vilatge balenèr.

Comunas a l'entorn.

Toponimia

La prononciacion qu'ei ['bjarrits]. Las formas ancianas que son Bearriz, Beariz en 1170, Bearids, en 1186, Bearritz en 1249, Beiarriz, Beiarrids en 1261, Biaris (mapa deu sègle XVII, shens data), Biarritz (mapas de 1638 e de 1651), Biaritz (mapa de 1714), Biarrits (mapa deu començament deu sègle XVIII), Biarrit (mapa de 1733) ^[2].

Dauzat qu'explica Biàrritz, a la seguida d'Henri Gavel, per dos mots bascos, bi e harri, arri, « ròc », « lòc deus dus ròcs »^[3].

Negre, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, que torna préner la medisha explicacion ^[2].

J.B. Orpustan, citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, lo nom que vien de *berarr-itz, dab berrar varianta de belharr « èrba »; lo sens globau que seré de « lòc on l'èrba ei abondosa » ^[2].

Bénédicte Boyrie-Fénié qu'ei totaument en acòrd dab J.B. Orpustan e que cred Biàrritz se gasconizè tardivament e parcialament ^[2].

Hector Iglesias qu’indica que Biàrritz e vien d’un antroponim d’origina germanica, Viarici, de wig-, « guèrra, combat » e reiks, « poissença ». D’efèit en Galícia qu’existeish un toponim Santa María de Beariz de las formas ancianas Viarici, 1034, Uiarici, Uiariz, 1053, Beariz, 1220.^[4]

Istòria

Durant lo sègle XVIII los mètges que recomandavan los banhs de mar a Biàrritz per las lors proprietats terapeuticas. Biàrritz qu'arribè a la fama en 1854, an que l'Emperairitz Eugènia (esposa de Napoleon III) hasó constrúser un palais a la plaja (uei lo dia conegut coma Ostalaria deu Palais).
La familha reiala britanica que passè temporadas a Biàrritz.

Lengas

Mapa de las sèt províncias bascas (1), 1863

Mapa de las sèt províncias bascas (2), 1863

Las duas versions de la Carte des sept provinces basques montrant la délimitation actuelle de l'euscara en dialectes, sous-dialectes et variétés (Mapa de las sèt províncias bascas qui mòstra la delimitacion actuala de l'euscarà en dialèctes, sos-dialèctes e varietats) dessenhadas en 1863 per lo prince Loís Lucian Bonaparte que plaçan Biàrritz hòra de l'aira bascofòna.

Lo Recueil de linguistique et de toponymie des Pyrénées (Recuelh de lingüistica e de toponimia deus Pirenèus) realizat en 1887 per Julian Sacaze que dona per Biàrritz ua version en gascon, compausada d'ua traduccion de dus tèxtes mitologics, puish ua lista deus microtoponimes de la comuna.

Le Recueil des idiomes de la région gasconne (Recuelh deus idiòmas de la region gascona) realizat en 1894 per lo lingüista Edouard Bourciez que dona per Biàrritz ua version de la parabòla deu hilh prodigue traduita en gascon.

Biàrritz qu'ei un deus punts d'enquèsta, lo mei occidentau de Gasconha, de l' Atlas Linguistique de France elaborat en 1897 per Jules Gilliéron.

La mapa deu Pays Basque français (País Basco francés) dessenhada en 1943 per Maurice Haulon que hè paréisher la "démarcation actuelle entre la langue basque et les dialectes romans" (demarcacion actuau enter la lenga basca e los dialèctes romanics) e qu'enclutz la comuna de Biàrritz dens l'aira gasconofòna.

Biàrritz qu'ei un deus punts d'enquèsta de l' Atlas linguistique de la Gascogne elaborat en 1957 per Joan Seguí.

Segon la Morfología del verbo auxiliar vasco (Morfologia deu vèrbe auxiliar basco) establida per Pedro de Yrizar en 1970, Biàrritz es pas situada dens l'aira bascofòna.

La lenga tradicionala de la conurbacion formada per Biàrritz, Baiona e Anglet (nuclèu deu Baish Ador) qu'ei l'occitan (gascon), segon las enquistas filologicas deus sègles XIX e XX (vejatz en particular l'Atlas linguistique de la Gascogne), mes que i a ua hòrta preséncia deu basco deguda a ua immigracion rurala recenta de l'arrèrpaís bascofòn.
En tot cas la lenga dominanta i es lo francés dempuish lo sègle XX. Los movements culturaus locaus que revendican l'occitan e lo basco e qu'an obtengut ua senhalizacion trilingüa en francés, en basco e en occitan.

Los movements politics occitanistas que revendican lo Baish Ador (dab Biàrritz) coma ua part d'Occitània. Los movements politics bascos que'u revendican coma ua part deu Bascoat.

Administracion

Lista deus maires successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
junh de 2020	2026	Maider Arosteguy	LR	engenhaira conselh, conselhèra departamentau deus Pirenèus Atlantics (2015-)
2014	2020	Michel Veunac	MoDem	psicosociològue, conselhèr regionau (2010-)
març de 1991	2014	Didier Borotra	UDF puish MoDem	industriau, senator (1992-2011), conselhèr regionau (1986-1991), conselhèr generau deu canton de Biàrritz Èst (1982-1993)
març de 1977	1991	Bernard Marie	RPR	cap de servici a la Banca de França, deputat de la 4au circonscripcion (1967-1981)
mai de 1945	1977	Guy Petit	RI puish UDF	avocat, deputat (1946-1958), senator (1959-1983), conselhèr generau deu canton de Biàrritz (1966-1973) puish deu canton de Biàrritz Oèst (1973-1979)
	1945
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Demografia

modificar « persona »  v · d · m  Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 24993, totala: 25781
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
						1 892	1 993	2 048
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
-	-	-	-	5 507	-	-	-	-
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
-	-	18 260	-	-	-	-	-	-
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
25 231				Cercar	30 055	26 690	26 828	26 273 26 929
2009	2010
25 397 26 067	25 306 25 994
Fonts
Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Lòcs e monuments

Ofici deu Torisme, Biàrritz

Ostalaria deu Palais

Biàrritz dab las soas plajas e ondadas propícias entà har surf

Personalitats ligadas dab la comuna

Véder tanben

• Comunas deus Pirenèus Atlantics

Ligams extèrnes

• Lo gascon a Biàrritz