Edouard Bourciez

Edouard Eugène Bourciez, dit Edouard Bourciez, que vadó a Niòrt (Peitau) en 1854 e que’s morí a Bordèu en 1946. Son pair qu’èra professor d’Istòria-Geografia en licèu; eth medish que començè la soa carrèra com professor agregat en mantuns licèus abans d’èster admés a l’Universitat de Bordèu coma mèste de conferéncias en 1893^[1]. Que’s dehenè la tèsi en 1886 puish que vadó professor en aquera medisha Universitat en 1890. Qu’aucupè la cadièra deu prestigiós lingüista Achille Luchaire e que demorè estacat a l’Universitat de Bordèu durant tota la soa vita activa. Qu’estó l’autor d’un arramat d’articles e d’obratges, dont quauques uns, fondamentaus, e son enqüèra publicats uei lo dia.

Lo lingüista

La soa tèsi principau qu’estó deu maine de la literatura devath lo titòu de Les mœurs polies et la littérature de cour sous Henri II ^[2], totun lo soa tèsi auxiliara qu’èra deu camp de la gramatica: De praepositione AD casuali in laitinantate aevi Merovingici ^[3]. Que s’interessè aus tribalhs de dialectològs contemporanèus, a las perspectivas auhèrtas peus tribalhs de fonetica experimentau de Rousselot e a la metodologia desvolopada per Gilliéron dens lo son tribalh monumentau sus l'Atlas linguistique de la France ^[4]. Las soas cargas d’ensenhament que l’avèvan incitat prumèr a estudiar l’istòria de la lenga francesa e que publiquè en 1899 un obratge titolat Précis de phonétique française reeditat mantuns còps adarron^[5]. Ua question particulara pausada en aqueth obratge qui interessava hèra E. Bourciez, qu’èra de precisar çò qui apartava occitan e lenga d’oïl. Pòc a poquet, a mesura de las edicions successivas, que i ahijó consideracions deu maine sociolingüistic en tot expausà’i l’evolucion malurosa qu’a conegut l’usatge de l‘occitan e la lenga d’òc medisha a partir deu sègle XV. L’auta gran òbra de Bourciez que parescó en 1910 devath lo titòu Éléments de linguistique romane, libe qui conegó un succès deus grans peu mon universitari, qui ei estat reeditat mantuns còps e qu’ei enqüèra perpausat a la venta en çò de l’editor ^[6]. Aqueths dus obratges que’n hasón de Bourciez un lingüista romanista de gran reputacion.

Lo gasconista

Figura màger en lingüistica romanica, E. Bourciez que s’interessè a l’occitan, mes particularament au gascon qui ensenhava a l’Universitat de Bordèu. Com lo son predecessor Achille Luchaire, Bourciez que considerava las caracteristicas deu gascon pro tipadas e que plaçava aqueth idiòma a despart de la rèsta de l’occitan^[7]. Que cau raperar, deu temps de Bourciez, qu’existiva a Bordèu un moviment gasconista (entenut dab lo sens de favorable au gascon e a Gasconha) hèra actiu qui aplegava cercaires especialistas de l’antiquitat e de l’epòca medievau. D’aqueth temps que datan las publicacions hèitas a partir deus documents d’Archius de Bordèu, taus com lo Libe deus Bolhons, lo Libe deus Privilègis, lo Libe de las Costumas^[8]. Que prengón part ad aqueth moviment personalitats com J. Delpit (1808-1892), H. Barckhausen (1834-1914) e Camille Jullian (1859-1933), gran amic de Bourciez. Dens las annadas 1890, Bourciez que publiquè ua seria d’estudis suu vèrbe gascon a partir deus archius bordalés e girondins^[9]. Mès la contribucion màger d’ E. Bourciez que’s hasó dens lo maine de la dialectologia. Qu’avó l’idea, ben revolucionària per l’epòca, de hèr arrevirar peus institutors de la region d'Aquitània (la « Region Gascona », com ac escrivè lo linguista) la parabòla deu hilh prodigui en parlar de la comuna de l’escòla. Aquera requèsta que’s hasó peu biaish de l’Inspeccion Academica. Tots los institutors, en tot representar 4444 comunas– qu’envièn las soas versions^[10]. Los institutors de Biàrritz e d'Anglet que balhèn las soas versions en gascon, que non en basco, çò qui confirma aqueras comunas qu’èran plan en maine gascon com l’avè dejà observat lo bascològ Loís Lucian Bonaparte. Malurosament, aqueth materiau scientific, 4444 versions de la parabòla en idiòma pròpi de cada parçan, dont 150 en basco e la rèsta en roman, qui constitueishen 17 volums manuscrits adara conservats a la Bibliotèca de Bordeu, qu’ei estat demorat fòrça pòc explotat^[11]. Bourciez medish qu’ac hasó tà consolidar lo son estudi suu vèrbe gascon e tà delimitar dab ua gran precision los limits deu parlar negre^[12]. Mès la màger part deu tribalh d’explotacion de la part gascona deu collectatge, contrariament a la part basca^[13], que demora enqüèra de hèr uei lo dia^[14]. Amorós de l’idiòma gascon, e gran coneishedor deu gascon bordalés, Bourciez qu’avè totun ua preferéncia peu biarnés. Que hasó soa la frasa de Miquèl de Montanha (Montaigne) qui citè durant un congrès en 1934 : Que i a capsús, de cap a las montanhas, un gascon que tròbi singularament beròi, brac, expressiu e, tà díser vertat, un lengatge mascle e militar, mei que quin se sia aute que comprengui, tan nerviós, potent e pertinent com lo francés ei graciós, delicat e abondant (Montaigne apud Bourciez 1934)^[15]. Membre eminent de l’Escòla Gaston Febus e collaborator de la revista Reclams de Biarn e Gascougne en la quau e publiquè tròç de literatura gascona de la tradicion orau, que’u devèm l’elaboracion de la grafia febusiana, dita grafia modèrna^[16].