Dança

Article detalhat: Istòria de la dança.

Avertiment : coma la dança es un rebat de la diversitat culturala dei pòbles umans, existís un nombre fòrça important de danças diferentas dins lo mond. La descripcion de l'ensemble d'aquelei tradicions es donc fòrça complèxa e la seccion aicí dessota se limita a una presentacion dei danças a l'origina dei danças actualas. Per de rasons istoricas, se concentra donc largament sus lei danças europèas.

Lei danças preïstoricas

L'estudi dei primats mòstra que la capacitat de dançar sembla d'èsser partejada entre mai d'una espècia d'aquela familha^[1]. Pasmens, lei danças preïstoricas laissèron pauc de vestigis arqueologics clars per leis identificar d'un biais segur. Lei pinturas rupèstras de Bhimbetka en Índia, datadas de 8 000 avC^[2], son sovent citadas coma l'exemple pus ancian de scenas de dança. Un ensemble d'artefactes eissits dau periòde predinastic egipcian (terralhas, una pintura murala, una tela de lin, etc.) mòstran egalament de scenas de dança, mai aqueleis objèctes datan dei millenaris V e IV avC, es a dire que son mai protoïstorics que preïstorics^[3].

Lei danças ancianas e tradicionalas

Tre l'Antiquitat Auta, fòrça vestigis e testimoniatges confierman l'existéncia d'un art conscient e elaborat de la dança dins mai d'una region dau monde. Per exemple, la dança aviá una plaça importanta dins la societat egipciana e dins plusors estats mesopotamian^[4]. Pasmens, leis elements pus vièlhs son sovent associats a de ceremònias religiosas ò ritualas. Lei formas de dança pus popularas an inicialament laissat mens de traças, mai apareisson pauc a cha pauc dins lei fònts.

Lei danças grècoromanas

En Grècia Antica, la dança aviá una musa dedicada, Terpsicòra, e plusors estils diferents son atestats. Èran liats a d'eveniments guerriers (la Pirrica que simula un combat entre oplitas^[5]^[6]^[7]), religiós (danças ritualas liadas a Apollon e a Dionís^[8], mistèris d'Eleusis, etc.) e artistics (danças de teatre). En mai d'aquò, la chorea depintada per Omèr dins l’Iliada, una mena de ronda acompanhada per de cantaires, es a l'origina dau mot coregrafia.

Au sen de la Roma Antica, la dança ocupava una plaça mens importanta. Pasmens, èra pas un art negligible e de danças son atestadas dins de ceremònias religiosas e d'eveniments artistics e sociaus (teatre, jòcs, etc.). Tanben, la dança ocupava una plaça dins leis eveniments privats, comprés au sen dei classas dirigentas^[9], e de formas novèlas se desvolopèron coma la pantomina. Fòrça popular, aqueu genre entraïnèt l'organizacion d'espectacles animats per de dançaires professionaus formats dins d'escòlas especializadas^[10].

Dins aquò, la dança romana e son istòria son relativament mau conegudas. D'efiech, lei fònts son eissidas de tèxtes latins e grècs que son pauc comprensibles. En particular, la traduccion d'aqueleis escrichs es malaisada en causa de la dificultat de comprendre lei mots tecnics ancians contenguts dins lei descripcions. De mai, l'iconografia es rara e leis autors crestians de la fin dau periòde roman condamnèron moralament la dança.

Lei danças indianas

Lei danças indianas ancianas e tradicionalas son nombrosas. La màger part son liadas a la religion, especialament a l'indoïsme. Uech formas son actualament recampadas au sen dei danças classicas indianas, un grop definit per l'Acadèmia Nacionala de la Musica, dau Teatre e de la Dança^[11]. Au mens quadre fan partida de la lista dempuei sa creacion en 1958 :

lo bharatanatya es un art atribuït a Bharata Muni, lo dramaturg mai ò mens legendari a l'origina de la codificacion de la dança e de l'art dramatic dins lo Natya-shastra^[12].
lo kathakali es una forma de teatre dançat inspirat per la mitologia indó, especialament leis episòdis pus famós dau Ramayana e dau Mahabharata.
lo kathak es una dança energica basada sus de movements que consistisson a martelejar rapidament lo sòu amb sei pès^[13].
lo manipuri es una dança realizada dins lei temples. Lei femnas son vestidas d'una rauba cilindrica permetent de movements lents e leis òmes jògan, lo pitre nud, d'un instrument de percussion tot en realizant de movements pus rapids. Aquela oposicion crèa un contrast fòrt entre lei dançaires^[14].

Quatre autrei danças (l’odissi, lo mohiniattam, lo kuchipudi e lo sattriya) foguèron inscrichas dins la lista après sa creacion. Son de danças originàrias de regions particularas dau país (Odissa, Kerala, Andhra Pradesh e Assam).

Lei danças asiaticas

En seguida de la difusion dau bodisme en Asia Orientala e en Asia dau Sud-Èst, la dança indiana aguèt una influéncia importanta sus lo desvolopament dei danças en Insulíndia, en Indochina e en Extrèm Orient. D'efiech, fòrça danças d'aquelei regions son eissidas de la mescla entre de danças indianas – e de còps chinesas – e de tradicions artisticas localas (danças de Kandy en Ceilan, legong de Bali, danças inspiradas per la mitologia de Cambòtja e de Siam, etc.). En Japon, l'influéncia indiana foguèt pus discrèta que passèt per lo filtre de China e de Corèa. Pasmens, combinadas ais estils formaus dei corts imperialas d'aquelei país, menèt a la formacion dei danças estilizadas dei celebracions imperialas e shintos (bugaku, kagura).

Lei danças popularas

Lei danças popularas e lei danças folcloricas son eissidas, tant en Occident qu'en Orient, dei culturas païsanas e dei fèstas pontuant l'annada agricòla. Aquelei tradicions comunautàrias èran largament liadas ai crèires primitius (especialament lo paganisme en Euròpa) e ais eiretatges culturaus etnics e regionaus. Aquò menèt frequentament au desvolopament de formas e de tecnicas complèxas, susceptiblas d'evoluïr per formar d'escòlas vertadieras.

Lo flamenco, una dança tradicionala d'Andalosia, es un exemple caracteristic d'aqueu tipe de dança populara venguda una dança fòrça tecnica. Istoricament, es lo resultat de la mescla de tradicions ibericas anticas, de motius arabis e gitanos e de danças castelhanas e aragonesas^[15]^[16]^[17]. Exigís un important mestritge tecnic car es fondat sus un important trabalh dei pè per seguir lo ritme de la musica e sus de movements dau rèsta dau còrs per exprimir sentiments e emocions^[18].

Lei danças de salon

Article detalhat: Dança de salon.

Eissidas de danças tradicionalas e de pas caracteristics, lei danças de salon son aparegudas dins lei salons de l'aristocracia europèa, especialament francesa e italiana. Puei, se difusèron e evolucionèron en integrant la societat borgesa. L'istòria dei danças de salon europèas pòu èsser devesit en tres fasas proncipalas. Lo premier periòde comencèt a la fin dau sègle XV e s'acabèt vèrs 1650. Foguèt marcat per de danças vigorosas coma la galharda, una dança italiana apareguda en Lombardia vèrs 1480^[19]. Puei, de 1650 a 1750, venguèt un periòde dominat per lo menuguet, una dança francesa de tres temps fondada sus de movements moderats, graciós e nòbles. Enfin, lo darrier periòde, de 1750 au començament dau sègle XX, foguèt mai que mai influenciat per la valsa^[20].

A partir de la fin dau sègle XIX, lei danças de salon foguèron mai e mai influenciadas per lei danças vengudas deis Estats Units e pus generalament dau continent american. Pus rapidas, aquelei danças conoguèron un imoportant succès popular (two-step, ragtime, tango, foxtrot, etc.). Puei, durant leis ans 1920 e 1930, leis influéncias afroamericanas (jazz, charleston), caribas e sud-americanas venguèron predominantas (rumba, conga, samba). Aqueu movement culturau contunièt après la Segonda Guèrra Mondiala amb la difusion dau merengue e dau cha-cha-cha (ans 1950), de la bossa nova, dau rock'n'roll^[21] e dau twist (ans 1960) e, pus recentament, dau breakdance^[22] (ans 1980).

La dança sabenta europèa

Article detalhat: Balet.

Lo balet es eissit dei danças practicas durant lei fèstas païsanas medievalas (ronda, farandola, etc.). Durant la Renaissença, aquelei danças s'urbanizèron en Itàlia, en particular dins lei vilas de Florença, de Ferrara e de Milan. Aquò menèt a l'aparicion de formas institucionalizadas destinadas au divertiment dei princes. Durant la segonda mitat dau sègle XVI, se difusèron en França en Caterina de Medici (1519-1589). I rescontrèron lei premierei danças mondanas, eissidas dei premierei danças de salon, e venguèron pauc a cha pauc un art de la cort dei rèis de França. Puei, aquelei danças contunièron d'evoluïr per formar lo balet de cort après l'adopcion de règlas pus sofisticadas, de tecnicas pus complèxas e la definicion d'un ric vocabulari tecnic. En parallèl, lei dançaires se professionalizèron e lei premierei companhiás se formèron.

Lo balet de cort s'estructurèt mai que mai durant lo rèine de Loís XIV (1643-1715) a partir de l'òbra de Jean-Baptiste Lully (1632-1687) que capitèt d'unificar la dança, la musica, lo cant e la pintura de cort de son epòca au sen d'un ensemble unic. Collaborèt tanben amb Molière (1622-1673) e Charles Louis Beauchamp (1636-1719). Aquò donèt naissença ai comèdias-balets (Lo Borgés gentilòme de 1670), ai tragèdias-balets (Cadmus e Ermiona de 1673) e ais opèras-balets (Euròpa galanta de 1697)^[23]^[24]. Durant lo sègle XVIII, la pantomina venguèt un element important dau balet, çò que menèt a l'aparicion dau balet-accion que s'implantèt en Russia. En parallèl, en Itàlia, Salvatore Viganò (1769-1821) introduguèt una dimension emocionala a la dança de balet^[25].

Durant lo periòde romantic, lo balet ganhèt en expressivitat per exprimir lei sensacions de l'arma e de l'imaginari. Lei ponchas, gèste vengut emblematic dau balet, apareguèron a aquela epòca per donar un aspècte pus aerian a la dança. Pasmens, lo succès dau balet romantic durèt gaire que foguèt rapidament suplantat per lei balets pus classics rus e per lei balets expressionistas alemands. Au començament dau sègle XX, comencèt d'aparéisser la « dança modèrna » (modern dance) originària deis Estats Units. Aquò foguèt a l'origina dau balet contemporanèu e influencièt lei coregrafias eissidas deis espectacles de Broadway (ans 1920) e, pus tard, dau modern jazz (ans 1950-1970).

Istòria