Fuòc
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Remove ads
Lo fuòc (var. fòc, fuec, huec, huèc[1]) es la produccion d'una flamba pel mejan d'una reaccion quimica exotermica d'oxidoreduccion nomenada combustion. D'un biais mal general, lo tèrme « fuòc » designa sovent un fenomèn produsent lutz o calor, que siá la resultat d'una combustion o pas.
La domesticacion del fuòc per las espècias del genre Homo es un eveniment màger de l'istòria de la Tèrra e de l'umanitat. Permetèt a l'òme de còire sa noiridura, de s'esclairar, de se calfar, de colonizar las regions frejas e de realizar d'autras descobèrtas a l'origina de las tecnologias modèrnas. La recèrca dels vestigis mai ancians de fuòc es aital un dels objectius de la paleontologia que plaça l'eveniment 450 000 a 500 000 ans abans l'epòca actuala. En parallèl, aquelas recèrcas permetèron de retraire l'evolucion de las tecnicas umanas de la Preïstòria que los mejans utilizats per produire o protegir lo fuòc foguèron l'objècte de mai d'una evolucion.
Remove ads
Quimia e fisica del fuòc
La combustion
Articles detalhats: Combustion e Triangle del fuòc.
La combustion es una reaccion quimica exotermica entre un combustible e lo dioxigèn de l'air. La liberacion d'energia se manifèsta jos la forma d'una produccion de calor e de lutz. Aquela reaccion se fa quand se reünisson tres factors :
- la preséncia d'un combustible que ten lo ròtle de reductor.
- la preséncia d'un comburant que ten lo ròtle d'oxidant. Dins lo cas del fuòc, aqueu ròtle es tostemps tengut pel dioxigèn present dins l'atmosfèra terrèstra[2].
- la preséncia d'una font d'energia que permet d'aportar l'energia d'activacion de la reaccion de combustion. L'intensitat d'aquela energia varia segon los combustibles. Es febla per las substàncias consideradas coma inflamablas, mas aumenta pels materials pauc o pas inflamables.
La preséncia simultanèa d'aqueles tres elements es indispensable. Forman lo triangle del fuòc que permet de resumir simplament lo mecanisme de combustion[3]. Amb l'efièit de l'energia d'activacion, que pòt èstre una beluga, una aumentacion de la temperatura o un fregament, lo combustible se descompausa (pirolisi) e produtz un gas que reagís amb lo dioxigèn. Aital, lo fenomèn pòt se resumir segon la formula :
Fuòc = combustible + energia d'activacion + dioxigèn
La lutz emesa pel fuòc ven de doas fonts diferentas :
- una part vèn dels escambis d'electrons entre los diferents compausats de la reaccion quimica ;
- una autra part vèn de la radiacion qu'emet tot còrs portat a nauta temperatura (radiacion del còrs negre).
Las flambas
Article detalhat: Flamba.
Las flambas son un fenomèn visual caracteristic del fuòc. Son lo luòc de reaccion d'una combustion viva que produtz calor e lutz. Son distinguits dos tipes de flambas. Las de difusion s'obsèrvan quora lo combustible e lo comburant son separats. Es lo cas mai frequent dins la vida de cada jorn (combustion de solids, combustion de liquids...). Las flambas de premescla s'obsèrvan quora los dos reactius forman una fasa omogenèa. L'exemple mai frequent es lo bufador. Aquelas flambas produson mens de lutz, mas atenhon de temperaturas mai nautas.
Remove ads
La domesticacion del fuòc
Article detalhat: Domesticacion del fuòc.
Las recèrcas sus las originas de la domesticacion del fuòc son dificilas que los paleontològs devon estudiar de vestigis rars. De mai, a causa del prestigi associat al mestritge del fuòc, fòrça païses o scientifics pòdon revendicar de descobèrtas inexistentas o pauc apevadas per de pròvas materialas indiscutiblas. La cronologia de la domesticacion del fuòc es donc encara l'objècte d'evolucions e de discussions entre scientifics.
Las originas
De datas situadas entre 400 000 e 500 000 abans l'epòca actuala son frequentament avançadas dins la literatura scientifica per plaçar la domesticacion del fuòc dins la cronologia de la Preïstòria[4]. Ça que la, aquela data es largament tradicional e fòrça descobèrtas la contèstan. Per exemple, d'elements mòstran l'usatge del fuòc, al mens occasional, per Homo erectus per còire d'aliments un milion d'ans abans l'epòca actuala[5]. De traças mai ancianas indican tanben una data de 1,7 milion d'ans abans l'epòca actuala[6]. Pasmens, l'abséncia de lar sembla indicar l'utilizacion d'un fuòc natural. La lar mai vièlha identificada pels arqueològs se tròba sul site de Gesher Benot Ya’aqov en Israèl. Es datada de 790 000 ans[7]. Enfin, l'alucafuòc mai ancian conegut foguèt descobèrt sul site breton de Menez Dregan. Data saique de 400 000 ans[8].
La diversitat d'aqueles elements, encara fòrça escampilhats dins lo temps e dins lo monde, illustra la dificultat d'establir lo scenari de la fasa iniciala de la domesticacion del fuòc. Los vestigis vènon mai e mai nombrós a partir de 400 000 ans abans l'epòca nòstra[9][10]. Aquò es probablament lo sens d'aquela data segon las conoissenças actualas : la de la generalizacion de l'usatge del fuòc dins mantuns grops umans.
Los efièits del fuòc
Las consequéncias de la domesticacion del fuòc son multiplas e divèrsas, mas aguèron d'efièits decisius sul desvolopament de l'espècia umana. Al nivèu alimentari, la coseson permetèt de conservar la vianda fumada, de reduire las parasitòsis, de favorizar la digestion[11] e d'aumentar lo rendement metabolic dels aliments[12]. Aquò permetèt l'augment del cervèl en provesissent a la massa cerebrala l'energia necessària a son foncionament (20 % dau metabolisme basal, mas solament 2 % del pes uman)[13]. De mai, permetèt la reduccion de l'aparelh de masticacion e del tub digestiu[14]. Accelerèt tanben lo destetatge dels enfants e favorizèt un augment del nombre mejan d'enfants per femna[15].
Al defòra de l'alimentacion, lo mestritge del fuòc aguèt d'autres efièts. Èra probablament un biais de protegir los campaments contra los predators[16], d'esclairar la nuèit o l'interior de las balmas e de fabricar d'espieuts mai durs[17]. Joquèt egalament un ròtle probable dins l'expansion e la subrevida de las comunautats umanas que permetiá de resistir mai facilament als climats fregs. Enfin, una influéncia sul comportament social dels èssers umans es possibla. En efièch, d'observacions menadas al sen de tribús de Kalahari mostrèron una preponderància de las discussions economicas (caça, fabricacion d'aisinas...) durant la jornada e de las discussions socialas o recreativas pendant la nuèit (còntes, plasentariás, comairatges...)[18].
Las tecnicas de produccion de fuòc
Las tecnicas arcaïcas
Existisson dos ensems de tecnicas arcaïcas de produccion de fuòc[19][20]. Lo primièr es lo de las tecnicas de friccion, mai frequentas, que consistisson a utilizar l'escalfament engendrat pel fretament de dos elements de fusta. Lo ressegum eissit del fretament s'acumula al nivèl del ponch de friccion. Puèi, l'augment de temperatura permet la formacion d'una pichona brasa utilisable per enflamar un combustible fin (palha, èrbas secadas, esca, agulhas de conifèrs...). Un còp lo combustible enflamat, vèn possible de crear un fuòc mai important.
Lo segond ensems de tecnicas es lo de las tecnicas de percussion. Demandan de percutir tangencialament un sulfur de fèrre (marcassita, pirita de fèrre...) al mejan d'una pèira dura (peirard, qüars, granit...) o d'un autre nodul de sulfur de fèrre. Aqueles tusts permèton d'engendrar de belugas incandescentas recuperablas sus un material combustible (esca, èrbas secadas...). Es alara possible de produrre un fuòc mai important.
Las tecnicas modèrnas
La màger part de las tecnicas modèrnas de produccion de fuòc son aparegudas durant o après la Revolucion Industriala mas, qualques metòdes son mai ancians. Per exemple, l'idèa de concentrar la lutz del Solelh es atestada a la fin de l'Antiquitat dins de tèxtes europèus e chineses. Es benlèu anteriora en Mesoamerica. Ça que la, l'utilizacion de miralhs per Arquimèdes per enflammar las galèras romanas durant lo sètge de Siracusa es probablament legendària[21]. Las aluquetas existissián tanben durant l'Antiquitat en Euròpa e en China[22]. Pasmens, èran fòrça diferentas de las aluquetas modèrnas que foguèron inventadas al sègle XIX. Per exemple, foguèt lo cas dels batifuòcs modèrnes apareguts durant lo sègle XIX[23]. Lo periòde veguèt egalament l'aparicion dels primièrs sistèmas d'alucatge electric o d'alucatge quimic[24][25].
Remove ads
Lo fuòc e l'Òme
Las dimensions simbolicas
Lo fuòc a mantun dimension simbolica. Dins la filosofia chinesa, fa partida dels cinc elements amb lo metal, l'aiga, la fusta e la tèrra. De teorias elementàrias similaras existissián tanben en Grècia amb lo fuòc, l'aiga, la tèrra e l'air[26]. Imaginadas pels filosòfes presocratics, aguèron una influéncia importanta sul desvolopament de las sciéncias ulterioras. En particular, la teoria dels quatre elements foguèt represa pels alquimistas arabs e occidentals. Lo fuòc i foguèt donc un element central de plusors doctrinas filosoficas desvolopadas pels alquimistas antics e medievals.
Lo fuòc es tanben naturalament associat al Solelh, qu'es tanben una font de calor e de lutz (se sap uèi que agís pas d'una combustion mas d'una fusion nucleara). Tanben sovent s'assòcia als volcans, coma per exemple lo fuòc de la farga d'Efèst/Vulcan. Lo fuòc sovent s'assòcia a de cultes divèrs. A vegadas, s'assòcia a la poténcia divina, amb un grand nombre de rituals, passats o actuals, a l'entorn del fuòc. Mas tanben s'assòcia a las fòrças del mal; dins la tradicion crestiana, l'infèrn souvent se representa coma lo reialme de las flambas eternalas. Aquela dualitat se pòt veire dins los aspèctes morals e juridics del fuòc; de còps qu'i a se considèra coma l'instrument d'una justícia transcendenta (lo lenhièr foguèt una condamnacion penala correnta a l'Edat Mejana, e existís encara fòrça localament a l'epòca contemporanèa; alara que l'immolacion se considèra per qualques uns coma un acte de sacrifici suprèm fàcia a la justícia dels Òmes, tanben dins las societats modèrnas, coma en Checoslovaquia en 1969); de còps qu'i a son usatge se contraròtla en tota rigor, e d'autres grevament sancionat (l'encendi foguèt un dels pus grands crimes a Atenas).
Lo fuòc es tanben un simbòl de purificacion, amb l'utilizacion del lenhièr per qualques condamnacions. Aquel simbòl ven sens dobte de practicas agràrias que consistisson a brutlar la tèrra per la rendre pus fertila (brutladís), mas es certan qu'aquela simbolica ten son origina de plusors fonts. Pasmens, lo fuòc coma simbòl de purificacion foguèt practica correnta per los crestians del Edat Mejana; dins lo temps aquelas practicas (ordalias, lenhièrs, etc.) se perdèron o tot simplament foguèron enebidas[27]
Lo fuòc a tanben un simbolisme erotic. Dins l’Eneïda la passion que Didon aviá per Enèas la consumava de dedins. Aquela simbolica erotica pren son sens dins las metafòras e los imatges que fan coïncidir lo fuòc e l'acte sexual, la passion, l'afectivitat, los sentiments, etc. Dins la mitologia grècoromana, Cupidon foguèt representat per un arc e una entòrcha.
Lo fuòc e las religions
Lo fuòc foguèt o es divinizat dins fòrça culturas. Foguèt aital l'objècte de l'adoracion d'un grand nombre de pòbles e de tribús.
Pèrsia
Article principal : Zoroastrisme.
Pels ancians Pèrsas, lo culte del fuòc coma la partida fondamentala de lor religion e las ceremonias d'aquel culte son contadas amb detalhs dins lo Zend-Avesta. Los Pèrsas saludavan totes los matins quand lo solelh sortís, simbòl del fuòc pus pur. Vesián lo fuòc coma lo protector dels Estats e conservavan dins de santuaris lo fuòc sacrat que jamai deurián apagar. Behram, filh d'Ormuzd e un dels 28 Izeds, foguèt lo gèni del fuòc. Al sègle XIX, los Persans actuals, los Guèbres, qu'abitavan subretot dins lo Kerman e lo Guzzerat, avián conservat totas las ceremonias dels ancians Pèrsas concernent lo fuòc.
De ceremònias centradas sul fuòc existisson totjorn dins l'Iran actual. Per exemple, lo festenal de Sadeh, celebrat 50 jorns abans la fèsta de Noruz, es d'origina aquemenida.
Lo paganisme grècoroman
Dins la mitologia grèga, lo fuòc foguèt raubat als dieus e aportat als òmes per Prometèu. Simbòl de la civilizacion e de la creacion de las ciutats, lo fuòc ocupava una plaça importanta dins los rites religioses (fuòc inamorçable dels Grècs, culte de Vulcan, fuòc alimentat per las preiressas de Vesta...). Lo fuòc èra tanben sovent utilizat dins de rites d'ofrendas per cremar la carn dels animaus sacrificats[28]. Durant de funeralhas, de rituals de cremacion èran tanben aplicats als objèctes destinats a acompanhar lo defunt[29][30].
Judaïsme
Los Josieus alucan una Hanoukkia (candelièr de nòu brancas) pendent la fèsta de Hanoucca per commemorar lo miracle de la fiòla d'òli se remplissent per miracle cada jorn.
Cada divendres ser quand se fa nuèch, es tanben de costuma d'alucar lo Handil o de bogias per onorar la dintrada dins lo Sabatat o de tota granda fèsta religiosa.
Atal, dins qualques familhas, s'aluca tanben lo Handil o las bogias l diluns e l dijòus, jorns que se sortís la Thora, o a la data d'enversairi de la mòrt de familhars.
Crestianisme
L'usatge del ciri se generaliza dins las glèisas catolicas e ortodoxas per marcar dels temps liturgics, o en ofèrta pels sants. La flamba simboliza tanben lo Sant Esperit.
Un certan nombre de practicas paganas utilizant lo fuòc foguèron recuperadas dins lo crestianisme popular (los fuòcs de Sant Joan, las candèlas de Santa Lucia en Suècia, etc...).
Asia (Indoïsme, Bodisme…)
Los Indós e los Bodistas fan brutlar divèrsas ofèrtas dins lo quadre de lor culte. Practican tanben la cremacion dels defunts.
Utilizacions del fuòc per l'òme
Las aplicacion del fuòc dins la societat umana son nombrosas, comprés dins lo monde actual. En efièch, lo fuòc permet totjorn de coire los aliments, çò que permet de tuar de gèrmes e de consomir d'aliments pas manjables autrament[31]. Permet tanben de se calfar durant los periòdes freds (ivèrn) e de s'esclairar durant la nuèch. Pasmens, dins los païses desvolopats, lo fuòc d'origina electrica a pauc a pauc remplaçat lo fuòc d'origina quimica (calfatge electric, placa electrica, ampola...).
Un autre domeni d'utilizacion del fuòc es lo de la transformacion dels materials. Per exemple, de temps passat, lo fuòc permetiá de melhorar l'eficacitat dels espleches de fusta. Al temps que sèm, los procediments quimics meton en òbra frequentament de tractaments termics, en particular dins lo domeni de la metallurgia[32]. Dins las vilas modèrnas, l'incineracion del rebut es un mejan encara privilegiat. Es obligatòri per lo rebut non reciclable. Lo fuòc es una fònt d'energia que permet d'alimentar las maquinas de vapor e los motors termics[33]. Problematics a causa de sas emissions de gas d'efièch de sèrra[34], aqueles motors son relativament simples e pauc costoses. Aital, maldespièch de l'aparicion d'alternativas coma l'energia nucleara o los motors electrics, ocupan totjorn una plaça preponderanta dins lo domeni de la produccion energetica.
Enfin, lo fuòc es un element central dins lo foncionament de las armas de fuòc[35] . L'aparicion e lo desvolopament d'aquelas armas marquèron una extension de l'utilizacion del fuòc per la guèrra. En efièch, las descobèrtas arqueologicas mòstran un usatge militar del fuòc tre l'Antiquitat per atacar e destruire las vilas enemigas. Puèi, d'usatges tactics apareguèron, mas lor mesa en òbra èra complicat (fuòc grèc, sagetas enflamadas...[36]). Pasmens, dins la guèrra modèrna, la màger part dels efièchs letals son la consequéncia dirècta o indirècta d'una utilizacion del fuòc (projectils tirats per una arma, explosion, incendi...). D'un biais mai pacific, las armas de fuòc son tanben utilizats per la caça.
Fuòc utilizat pel coseson d'aliments
Lar modèrne
Farga de l'acièr
Incinerator urban
Tir d'arma de fuòc
Efièchs d'armas incendiàrias modèrnas
Remove ads
Risques
Un incendi es un fuòc non mestrejat dins lo temps o dins l'espaci. Sa caracteristica es de s'espandir rapidament e d'ocasionar de degalh important tant per l'environament que pels èssers vivents. Pels umans, los risques son multiples :
- brutladura per la calor al contacte de las flambas o d'un objècte caud o en respirant de gases e de fums cauds.
- asfixia a causa de la disparicion del dioxigèn de l'air qu'es consumit per la combustion e remplaçat per d'autres gases (en particular pel dioxid de carbòni).
- empoisonament a causa de la respiracion de gases toxics eissits de las reaccions de combustion. Lo mai co
- efièchs fisics engendrats per la destruccion de las estructuras (esfondrament d'un ostal en fuòc...).
Un incendi pòt tanben destruire las infrastructuras, las fònts de noiridura o los ostals. A tèrme lòng, aqueles efièchs pòdon menar a la mòrt d'una part de la populacion d'un endrech tocat per las destruccions o per las pollucions (emission de gases toxics, escorriment de l'aiga d'extinccion...). Dins la natura, pòt presentar un risc per la biodiversitat, mas fòrça ecosistèmas an egalament besonh d'incendis regulars per se regenerar.
Per gerir aqueles risques, las autoritats an pauc a pauc creat d'organizacions dedicadas a la lucha contra los incendis. Los pompièrs ne son la forma mai modèrna. Sovent organizats segon un modèl militar, son de fòrças destinadas a la proteccion de las populacions civilas e la prevencion e lo combat contra l'incendi es una part de lor mission[37].
Pintura del grand incendi de Londres en 1666
Selva en fuòc
Incendi de Nosta Dauna de París en 2016
Incendi industrial
Pompièr militar durant un entraïnament
Remove ads
Veire tanben
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads