Iòde

L'iòde es un element quimic de numèro atomic 53, qu'es situat dins lo grop dels alogèns (grop 17) de la taula periodica dels elements. Son simbòl es I.

53 telluri ← iòde → xenon
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Br ↑ I ↓ At	Taula periodica
Generalitats
Nom, Simbòl, Numèro atomic	iòde, I, 53
Familha d'elements quimics	alogèns
Grop, Periòde, Blòc	17, 5, p
Aparéncia	violet-dark gray, lustrous
Massa atomica	126.90447(3) g/mol
Configuracion electronica	[Kr] 4d10 5s2 5p5
Electrons per nivèl energetic	2, 8, 18, 18, 7
Proprietats fisicas
Fasa	solid
Densitat (temperatura ambienta)	4.933 g/cm³
Punt de fusion	386.85 K (113.7 °C, 236.66 °F)
Punt d'ebullicion	457.4 K (184.3 °C, 363.7 °F)
Calor de fusion	(I2) 15.52 kJ/mol
Calor de vaporizacion	(I2) 41.57 kJ/mol
Capacitat calorifica	(25 °C) (I2) 54.44 J/(mol·K)
Pression de vapor (rombic) P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k a T/K 260 282 309 342 381 457
Proprietats atomicas
Estructura cristallina	ortorombica
Estat d'oxidacion	±1, 5, 7 (oxid fòrtament acid)
Electronegativitat	2.66 (Escala de Pauling)
Potencials d'ionizacion	1èr : 1008.4 kJ/mol
	2nd : 1845.9 kJ/mol
	3en : 3180 kJ/mol
Rai atomic	140 pm
Rai atomic calculat	115 pm
Rai covalent	133 pm
Rai de van der Waals	198 pm
Informacions divèrsas
Magnetisme	nonmagnetic Modèl:Elementbox eresist ohmmat0
Conductivitat termica	(300 K) 0.449 W/(m·K)
Modul de Bulk	7.7 GPa
Numèro CAS	7553-56-2
Isotòps pus estables
Article : Isotòps del (de l') iòde iso NA Mièja vida MD ED (MeV) PD 127I 100% I es estable amb 74 neutrons 129I syn 1.57E7y Beta- 0.194 129Xe 131I syn 8.02070 d Beta- 0.971 131Xe

S'agís d'un oligoelement que s'emplega mai que mai en medecina, fotografia e mai coma colorant. Quimicament, l'iòde es l'alogèn mens reactiu e mens electronegatiu.

Istòria

La descubèrta de l'iòde se debanèt en 1811. Es generalament atribuïda au quimista francés Bernard Courtois (1777-1838)^{[1][2] [3]}. Productor de saunitre durant lei Guèrras Napoleonencas, Courtois estudièt de fenomèns de corrosion desconeguts sus de caudieras utilizadas per cremar de varatge. Expliquèt lo problèma per la preséncia d'un element novèu e mandèt de mòstras a plusors quimistas. Joseph Louis Gay-Lussac (1778-1850) e Humphry Davy (1778-1829) isolèron l'element d'un biais independent en 1814-1815 e confiermèron la conclusion de Courtois^[4]. Lo nom iòde foguèt inventat per Gay-Lussac a partir dau grèc ἰοειδής / ioeidḗs (« violet ») en s'inspirant de la color caracteristica dei vapors de diiòde^[5].

Lei proprietats antisepticas de l'iòde foguèron descubèrtas en 1873 per lo mètge francés Casimir Davaine (1812-1882)^[6]. Pasmens, sa premiera utilizacion foguèt mai tardiva. Lo cirurgian italian Antonio Grossich (1849-1926) tenguèt un ròtle centrau dins aquela mesa en òbra amb una adopcion tre lo començament dau sègle XX per esterilizar la pèu avans una operacion^[7].

Proprietats fisicoquimicas

Proprietats atomicas

L'atòm d'iòde a 53 electrons e son estat fondamentau es [Kr] 4d¹⁰ 5s² 5p⁵. A donc 17 electrons de valéncia e de proprietats quimicas similaras ais autreis alogèns. Es a dire que pòu adoptar plusors estats d'oxidacion diferents (-I, 0, +I, +III, +V e +VII), mai que l'estat -I es lo pus significatiu.

Caracteristicas dins lei condicions normalas de temperatura e de pression

Article detalhat: Diiòde.

Dins lei condicions normalas de temperatura e de pression, l'iòde elementari existís pas. Lo compausat estandard de l'iòde dins aquelei condicions es lo diiòde I₂ qu'es constituït de dos atòms d'iòde. Es un solid gris negre de massa volumica egala a 4,93 g.cm^-1 a 20 °C. Fond a 113,7 °C e se vaporiza a 184,4 °C. Pòu tanben aisament se sublimar en formant un gas violet^[8].

D'un biais generau, lo diiòde es soluble dins lei solucions contenent d'ions iodurs e dins lei solvents organics^[9]. Pasmens, lei solucions de diiòde dins l'aiga e dins l'etanòl son importantas per de rasons medicalas e istoricas. Dins l'aiga, lo diiòde es pauc soluble, mai existís una solucion de diiòde e d'iodur de potassi, la solucion de Lugol, qu'a d'aplicacions nombrosas en medecina e en biologia^[10]. Dins l'etanòl, la solubilitat dau diiòde es pus importanta que dins l'aiga. Lei solucions de diiòde dins l'etanòl, dichas tenchura d'iòde, an de proprietats antisepticas.

Occuréncia e isotòpia

L'iòde es lo 60^en element pus abondós de la crosta terrèstra amb una concentracion mejana de 0,46 ppm^[11]. Es ansin l'alogèn pus rar e lei mineraus contenent d'iòde son pauc frequents. Lei pus importants son de saus depausadas dins de zònas sedimentàrias onte la concentracion d'iòde passa rarament 1 %.

En 2024, 37 isotòps e 16 isomèrs nuclears èran estats identificats. L'iòde-127 es l'unic isotòp estable. Constituís la quasi totalitat de l'iòde terrèstre.

Toxicologia e seguretat

Lei compausats iodats (diiòde, iodurs, iodats, etc.) son pauc toxics per l'èsser uman amb una DL50 probablament situada entre 10 e 22 g/kg^[9]. Pasmens, son toxics que que siegue la via d'exposicion^[9]. Leis efiechs de la toxicitat aguda pòdon variar. En cas d'ingestion, lo sistèma digestiu e lei rens son leis organs pus tocats. En cas de respiracion, son lei mucosas ocularas e respiratòrias que son lei teissuts pus atacats. Enfin, en cas de contactes cutanèus, l'iòde pòu entraïnar de brutladuras quimicas grèvas. La toxicitat cronica, es a dire l'exposicion repetida a de dòsis feblas, entraïna generalament d'irritacions dins lei mucosas nasalas e pulmonaras e una inflamacion dei glandolas salivalas e de la parotida. En revènge, ges d'efiech genotoxic, cancerigèn ò reprotoxic es estat caracterizat.

Au nivèu de la seguretat, lo diiòde es pas considerat coma una substància combustibla. Dins aquò, sa reactivitat pòu entraïnar d'incendis e d'explosions. En cas de caufatge, lei vapors son toxicas e corrosivas^[9]. De règlas d'estocatge estrictas son donc generalament aplicadas per empachar lo contacte entre lei compausats iodats e leis autrei classas de substàncias.