Nòrd-occitan

Lo nòrd-occitan, tanben ortografiat nòrdoccitan, es un ensems de dialèctes septentrionaus de la lenga occitana, comprenent los tres dialèctes seguents: lemosin, auvernhat e vivaroalpenc (tanben, dos sosdialèctes septentrionaus dau lengadocian fan una transicion vèrs lo nòrd-occitan: son lo gavaudanés e lo bas-vivarés).

Nòrd-occitan

Nòrd-occitan, nòrdoccitan, occitan septentrionau
Parlat en	França
Region	Auvèrnha, Daufinat, Guiana, Lemosin, Valadas Occitanas
Classificacion lingüistica
Lengas indoeuropèas Lengas italicas Lengas romanicas Lengas occitanoromanicas Occitan Nòrd-occitan
Còdis lingüistics
Glottolog	nort2608
Linguist List	nocc
Mapa

La sola caracteristica comuna de tot aquel grop es lo passatge fòrça ancian de las sillabas originàrias ca e ga vèrs cha e ja (o ia) respectivament:

etim	nòrd-occitan	autres dialèctes occitans
latin cantare	chantar	cantar
latin vacca	vacha	vaca
mot prelatin ipotetic gáuota	jauta	gauta
latin pacare	paiar	pagar
latin carricare	charjar	cargar

Origina

Aquel passatge vèrs cha e ja (o ia) se passèt a l'Auta Edat Mejana, avans la constitucion definitiva de la lenga occitana au sègle VIII. Segon lo lingüista Joan Pèire Chambon, aquel fenomèn apareguèt dins certans dialèctes dau latin tardiu, centrats a l'entorn de la metropòli de Lion (ven pas ges dau francés contrariament a çò que creson de personas mal informadas). Efectivament, Lion èra un centre culturau major a l'Antiquitat Tardiva e a l'Auta Edat Mejana. Aquela evolucion d'origina lionesa es restada en nòrd-occitan e maitot dins d'autres idiòmas romanics: lo francoprovençau (la lenga centrada a l'entorn de Lion), una granda part dau francés (levat los dialèctes normand e picard), lo friolan, lo ladin e una partida dau romanch.

Usatges e representacions

La koinè literària de l'occitan medievau, sobretot chas los trobadors, acceptava e mai mesclava sens esitacion las formas dau nòrd (chantar, charjar) amb las formas dau sud (cantar, cargar): los dos tipes avián un prestigi egau.

Reculada daus parlars nòrd-occitans

Frontièras ancianas dialectalas en Gàllia. La linha blava mai al nòrd es la linha Von Wartburg.

Reparticion de l'occitan ancian.

Lo nòrd-occitan cessèt pas de recular au fiu daus sègles, au profièch de tots sos vesins. Pasmens, laissèt una traça fòrta dins los toponims d'aquelas regions e un grand substrat dins los dialèctes de son airau perdut, en particular lo peitavin-sentongés e lo berrichon.

Au nord-oèst, englobava autrescòps l'Aguiaina (Peitau, Sentonge, Aunís) e lo Berric. Lo proto-arverno-lemosin s'es benlèu estendut fins a Léger au nòrd de Peitau, anciana frontièra d'influéncia entre los visigòts e los francs. Lo limit meridionau daus lengas d'oïl au temps de Charlesmanhe es apelat la linha Von Wartburg e son part occitental passa de Nantas a Cosne-Cours-sur-Loire.
Los parlars nòrd-occitans de l'Aguiaina son apelats l'occitan aguiainés, benlèu classificat coma sosdialècte de lemosin (coma lo marchés actuau).

A l'èst, englobava autrescòps la Mauriana^{[1][2][Nòta 1]}, l'oèst de Piemont (las Valadas son la mitat subreviventa) e una franja a l'èst de Niça^[3].

Au sud, perdut de terrenh au profièch dau gascon (Sentonge e lo nòrd de Blaiés, puèi perduts au sentongés), dau lengadocian (sud d'Auvèrnhe e nòrd de Guiana) e dau provençau (Provença centrala^[4] e lo sud-oèst dau País Niçard^[5]).

Annèxas

Voses connèxas

• Sud-occitan
• Occitan aguiainés
• Occitan sentongés

Bibliografia

• (fr) CHAMBON Joan Pèire, & OLIVIER Felip (2000), CHAMBON Jean-Pierre, & OLIVIER Philippe, “L’histoire linguistique de l’Auvergne et du Velay: notes pour une synthèse provisoire”, Travaux de linguistique et de philologie 38: 83-153