Occitan ancian

L'occitan ancian (en filologia occitan medieval) o provençal ancian es una etapa de l'evolucion de la lenga occitana durant l'Edat Mejana, de laquala se troba escrits a partir del sègle xi fins al sègle xv.^[2] Dins los tèxtes medievals, l'occitan ancian èra nomenat romans e proensals, malgrat que lo tèrme occitanicus apareguèt al sègle xiii.

Limits lingüistics a l'Edat Mejana.

     1. Limits actuals de l'occitan.

     2. Limits ancians de l'occitan. ^[3]

     3. Limits actuals de l'arpitan (francoprovençal).^[4]

     4. Limits ancians de l'arpitan (francoprovençal).^[5]

     5. Limits miègjornals del francés (lenga d'oïl) al s. VIII (linha de Von Wartburg).

     6. Limits miègjornals del francés (lenga d'oïl) al s. XIII^[3]

     7. Limits del breton al s. XIX

}}

     8. Pèrdias del breton rapòrt al francés (lenga d'oïl) dempuèi lo s. IX

     9. Limit actual de las lengas germanicas.

     10. Pèrdias del francés (lenga d'oïl) rapòrt a las lengas germanicas.^[3]

     11. Recuol de las lengas germanicas rapòrt al francés (lenga d'oïl).

Evolucion lingüistica pendent l'Edat Mejana, mens exact.

Aquel article es inacabat. Es en fasa d'escritura o de reconstruccion importanta.

Occitan ancian

romans, occitan, proensal
Parlat en	Auvèrnha, Aragon,[1] Catalonha, Daufinat, Gasconha, Lengadòc, Lemosin, Provença
Locutors	lenga anciana
Tipologia	Sillabica
Classificacion lingüistica
Lengas indoeuropèas Lengas italicas Lengas romanicas Lengas galloibericas Lengas galloromanicas[nòta 1] Lengas occitanoromanicas Occitan ancian
Còdis lingüistics
ISO 639-2	pro
ISO 639-3	pro
Glottolog	oldp1253
IETF	pro
Mapa
Mapa de la lenga occitana a la fin del sègle xii.

Ortografia

L'occitan ancian es escrit amb un alfabet practicament identic a l'occitan modèrne. L'accent tonic s'aplica sus l'ultima sillaba (benesEt), o la penultima sillaba (convivEncia). Al contrari de l'occitan ancian, mantuns accents sus l'antepenultima sillaba foguèron ara desplaçats: mOnegue, monEgue.^[6] La caiguda de la n final es un trait compartit amb lo catalan: ma, acció, gascó en luòc de "man", "accion", "gascon".^[7] Los articles e los pronoms son sovent elidits aprèp las consonantas: era·m torn en umil vas mos Bel-Senhor char (Bornelh, 48.71); entre·ls desleals barons mi plas rabasta (Cardenal, 461). Las Leys d'Amors constuitisson las primièras tentativas d'estandardizacion per resòlvre los problèmas de derivas ortograficas. L'occitan ancian a doncas conegut cèrtas inovacions graficas, per exemple los digrafs ⟨lh⟩ e ⟨nh⟩, que correspondon respectivament als sons [ʎ] e [ɲ] e remplaçan las variantas ⟨eill⟩, ⟨ell⟩ e ⟨nn⟩, ⟨ny⟩.^{[nòta 2]}

Pronóncia

Vocalas

• a:
  • -a-, -a, a- se pronóncia sempre [a].
  • an se pronóncia [ɑ].
• e:
  • è se pronóncia [ɛ].
  • e o é se pronóncia [e].
• i:
  • -i, i- se pronóncia [i].
  • -i- se pronóncia [j].
  • -i- aprèp un diftong se próncia [ɪ].
• o:
  • o se pronóncia [o] en posicion tonica, [u] en posicion atòna.^{[nòta 3]}
  • ò se pronóncia [ɔ].
• u:
  • u se pronóncia [y] en posicion tonica.
  • -u- aprèp una semi-vocala se pronóncia [u].
  • -u dins un element de diftong o triftong se pronóncia [w].
• y:
• y aprèp una vocala se pronóncia [j] o [d͡ʒ].
• y aprèp una consonanta se pronóncia [i].

Morfologia

Article

genre	cas subjècte singular	cas regim singular	cas subjècte plural	cas regim plural
masculin	lo	lo	li	los
femenin	la	la	las	las

Substantius masculins

occitan modèrn	cas subjècte singular	cas regim singular	cas subjècte plural	cas regim plural
lo mur	lo murs	lo mur	li mur	los murs
lo paire	lo paire(s)	lo paire	li paire	los paires
l’emperaire	l.emperaire	l.emperador	li emperador	los emperadors
lo senhor	lo senher	lo senhor	li senhor	los senhors
lo lairon	lo laire	lo lairon	li lairon	los lairons
l’enfant	l.enfans	l.enfant	li enfans	los enfants

Substantius femenins

occitan modèrn	cas subjècte singular	cas regim singular	cas subjècte plural	cas regim plural
la maire	la maire	la maire	las maires	las maires
la dòna	la domna	la domna	las domnas	las domnas
la flor	la flors	la flor	las flors	las flors
la sòrre	la sor	la seror	las serors	las serors

Lexic e lexicografia

Lo purmèr diccionari de la lenga vielha qu’estó l’Essai de glossaire occitanien d’Enric Pascal de Ròcaguda, venguèt puish l’òbra de Francés Rainoard: Le Lexique Roman. Suplements qu'eston publicats per Emil Levy. Un Dictionnaire de l'occitan médiéval qu’ei a publicà's a l'Universitat de Munic.

Literatura

Los tèxtes mei coneguts que son las cantas deus Trobadors.

Tèxtes non literaris

Qu’aperan scripta las escrituras non literàrias de l'occitan ancian.

Exemple

12 de setembre de 1317 : Contracte per loquau Fors de Padern, Odet de Padern son hilh, Bernard de Gelas, aute Fors de Padern, Bertrand de Balh, donzels, prometen a Pèire d'Òrta, en favor del maridatge de Berart d'Òrta, son hilh, damb Na Longa, filha de Fors de Pardern, dos cents cinquanta liuras (moneda de l'avesque d'Agen), un còp pagadas, e cinquanta sòus de renda^[10].

Notum sit qu'En Fors de Padern, En Odet de Padern, son filh, ab voluntat et ab authoritat deudit son pay que estan au Miralh, en la parroquia de Sente-Marie d'Ambrus, En Bernard de Gelas, senhor d'Ambrus en sa partide, En Fors de Padern que esta à Montgalhard, En Bertrand deu Balh que esta pres Viana, donzels, cascun per lo tout, et que l'un no sen reclamera per l'autre, ne per nulh garent, donen, et au promes render et pagar per ferme et per leyal stipulation au Pes d'Orta que esta à Viana, et à son ordenh, o à son sert commandament portader de questa present carta, dus cent cinquante liures de bos arnaudens dotals, so es assaver cinquante liures arnaudens de si al des quinse apres la prumere feste de Sent-Miquel de Septembre qui sera, et austres cinquante liures Arnaudens dens las octaves de la prumere feste de Pentacoste que sera, en pads, et chens tout prolongament, et austres cinquante liures arnaudens [dens las octaves] de la prumere feste de Pentacoste que sera en un an, et de qui en avant d'an en an cinquante liures arnaudens entro que ayen complit e payat toutes les dittes dus cens cinquante liure arnaudens en pads, et chens tout prolongament, et plus cinquante sos arnaudens d'arrende cade an qued deven assignar de si des quinze apres la prumere feste de Sent-Miquel de Septembre ;

Et aysso per rason deu matremony fazeder enter Na Lougue de Padern, filhe deudit Fors et seror deudit Oder, enter En Berart d'Orta, filh deudit Pès d'Orta, et si alsdits termis no pagaren ou pagat no l'avian, et al dit Pès d'Orta ou à son ordent no combie far greuge, cost, destard, mession, ne enteresse lesdits deutes, lo prometten esmendar, satisfar et restituir deu tout et gardar de tout dan, en obligant touts et sengles lours bées mobles et no mobles presens et a venirdors où que sien per touts locqs, et outre tout aysso que juran sober lous sancts evangelis de Diu tocats corporallement de lours mans dentres nusas, que tout ainsi com en la present carte es contengut, ac tieran et accompliran chens venir en contre, et chens toute contradiction, et sen entreran tenir ostadgerias dens la ville de Casted Contal à la requeste deudit Pès et de son ordenh, ou de sen sert commendament, et que de qui no eysiran per lours pes ne per lous autruis ostre sa volontat en tro ayen feyt lo complement de la presente carte segon los termes.

Actum fuit hoc in parroquia beatae Mariae d'Ambrus, in loco vocato au Miralh, duodecima die introitus septembris, anno domini millesimo tresecentesimo decimo septimo. Testes sunt lo senhor En Pès de Casteras, prester, En Guilhem Eymerig de Borbotan, en Brus de Seras, Huis de Villeras, Pès de Castilhon, Bertrand de Bedulh, donsels, et ego Bertrandus Palhus, publicus et generalis notarius Agenesii, qui hanc cartam recepi, inquisivi et scripsi, regnantibus Philippo rege Franciae, Edoardo rege Angliae, duco que Aquitaniae, Amaneno episcopo Agenesii.

De notar que lo començament e la fin deu tèxte son en latin.

Bibliografia

• Romièu, Andreu (2006). La langue du trobar. Premsas Universitàrias de Bordèu. ISBN 9782867813931. 

Nòtas

1. Cèrtes lingüistas pòdon classificar l'occitan coma una lenga iberoromanica.
2. La Cancelariá de Portugal a manlevat aquelas formas durant lo règne d'Alfòns III (1255), posteriorament represas per l'ortografia contemporanèa del portugués.^[8] Mai recentament, lo breton faguèt egalament l'us del signe ⟨ilh⟩, reduit a ⟨lh⟩ aprèp i.
3. Sembra que l'o obèrta foguèsse ja passada al son /u/ al sègle xii, mentre que l'o tonica èra manteguda.^[9]