ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਸਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦਾ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (15 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਜਾਬ ਸ਼ਹਿਰ ਵਣਜਾਰਾ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹੈ।^[1][2] ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੈ^[3][4], ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸੁਨਿਹਰੀ ਤਿਕੋਣ ਦੇ ਉਹ ਹਿੱਸੇ^[5] ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਹਨ:

• ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਰ^[6]
• ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ^[7] ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗਲ਼ੀ^[8]
• ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਜੰਗੀ ਨਾਇਕ ਯਾਦਗਾਰ ਤੇ ਅਜਾਇਬਘਰ^[9]
• ਭਗਵਾਨ ਵਾਲਮੀਕਿ ਮੰਦਰ^[6]
• ਸਾਡਾ ਪਿੰਡ^[10][11]
• ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਾਟ ਫੂਡ ਸਟਰੀਟ^[12]
• ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਕਿੱਲਾ^[13]
• ਰਾਮ ਬਾਗ ਮਹਿਲ^[14] ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਜਾਇਬਘਰ
• ਵਾਹਗਾ ਸਰਹੱਦ^[15]
• ਵੰਡ ਅਜਾਇਬਘਰ^[16][17]
• ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ^[18]
• ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜੰਗ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦੀ ਯਾਦਗਾਰ , ਭਾਰਤ^[19]

ਅਜਾਇਬਘਰ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰਾਂ

• ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਜੰਗੀ ਨਾਇਕ ਯਾਦਗਾਰ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬਘਰ^[20]
• ਵੰਡ ਅਜਾਇਬਘਰ, ਟਾਊਨ ਹਾਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ^[21]
• ਜੰਗ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦੀ ਯਾਦਗਾਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ-ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਰੋਡ^[22]

ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ

ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ)

ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਗੁੰਬਦ ਸੋਨਾ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 67 ਫੁੱਟ ਵਰਗ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਬਣੀ ਇਹ ਇਮਾਰਤ ਦੋ ਮੰਜ਼ਲਾ ਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਦਿਨ 1,00,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਐਤਵਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰਪੁਰਬ ਜਾਂ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਇਹ ਸੰਖਿਆ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਲਿੰਗ, ਜਾਤ, ਧਰਮ, ਰੰਗ, ਮੁਲਖ ਦੇ ਲੋਕ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਭੇਦਭਾਵ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਮੁਫਤ ਪਰਸ਼ਾਦਾ (ਭੋਜਨ) ਛਕਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸਿਰਮੌਰ ਸੰਸਥਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਾਸ ਹੈ ਜਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਾਵਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਰੋਜਾਨਾ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਵੀ ਟੈਲੀਵੀਜਨ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ

ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਹਨਣੇ ਪ੍ਰਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਧੁਰਾ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ (ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਮਸਲੇ ਨਬੇੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਫਸੀਲ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਦਾਰ (ਜਿਸਨੂੰ ਜਥੇਦਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਨਾਂਅ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ ਖੀਰੁਦੀਨ

ਹਾਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। 1876 ਵਿੱਚ ਖੀਰੁਦੀਨ ਟੂਟਈ-ਏ-ਹਿੰਦ, ਸ਼ਾਹ ਅਤਾਉੱਲਾ ਬੁਖਾਰੀ ਨੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ 'ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਭਗਵਾਨ ਵਾਲਮੀਕਿ ਮੰਦਰ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲੋਪੋਕੇ ਵਿਖੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 11 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਭਗਵਾਨ ਵਾਲਮੀਕਿ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਰਮਾਇਣ ਜਮਾਨੇ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ੀ ਵਾਲਮੀਕੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।^[23] ਇੱਕ ਝੋਪੜੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੀਤਾ ਨੇ ਲਵ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ, ਪੁੰਨਿਆ ਦੀ ਰਾਤ ਤੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਮੇਲਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ

• ਸੈਂਟ ਪੌਲ ਦਾ ਚਰਚ

• ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸਮਾਧੀ

• ਸ਼ਰਵਣ ਦੀ ਸਮਾਧੀ

• ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੰਦਰ (ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਾਰਾਇਣ ਮੰਦਰ)

ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ

ਵਾਹਗਾ ਸਰਹੱਦ

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚਾਲੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਚੌਕੀ, ਵਾਹਗਾ, ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ- "ਬਿਟਿੰਗ ਦ ਰਿਟਰੀਟ" ਸਮਾਰੋਹ. ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਸਹੀ ਡ੍ਰਿੱਲ ਵਿੱਚ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਝੰਡੇ ਥੱਲੇ ਉਤਾਰ ਕੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ।

ਜਿਲਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ

13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਜਨਰਲ ਮਾਈਕਲ ਓ'ਦਯਾਰਡ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਜਨਤਕ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਸਮੇਂ ਮਾਰੇ ਗਏ 2000 ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਹੈ। ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਬਚਣ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਸਨ, ਉਸ ਭਾਗ ਵੱਲ ਚਲਾਈਆਂ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਾਲੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਖੂਹ ਕਲਿਆਂਵਾਲਾ

1857 ਵਿਚ, ਜਦ ਮੰਗਲ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਪ੍ਰੇਰਿਤ 400 ਫੌਜੀ ਪਲਟਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੈਰਕਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਨਿਕਾਲਿਆ, ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਜਨਾਲਾ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਫੈਡ੍ਰਿਕ ਕੂਪਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ, ਉਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੋਪ-ਵਰਗੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਥੇ, 200 ਸਿਪਾਹੀ ਅਸੰਭਾਬੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਮ ਤੋੜ ਗਏ ਅਤੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਤਹਿਸੀਲ ਅਜਨਾਲਾ ਵਿੱਚ ਕਲਿਆਂਵਾਲਾ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਸੁੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।

ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ

• ਇਤਿਹਾਸਕ ਬੋਹੜ ਰੁੱਖ (ਸ਼ਹੀਦੀ ਬੋਹੜ)^[24]
• ਪੁੱਲ ਕੰਜਰੀ
• ਕਿਲ੍ਹਾ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ

ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੈੰਕਚਯਰੀ

ਹਰੀਕੇ ਪੰਛੀ ਸੈੰਕਚਯਰੀ

1953 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 55 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ 'ਹਰੀ ਕੇ ਪੱੱਤਨ' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਰੀਕੇ ਝੀਲ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਭੂਗੋਲ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸੰਗਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੜੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖਾਲਸ ਭੰਡਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਰਦੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਫੈਲਾਅਲਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਘੇਰਾ, ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ 7 ਕਿਸਮਾਂ, 26 ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ, ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ।^[25]

ਖਰੀਦਦਾਰੀ

ਹਰਿਰੰੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹਾਲ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਨਾਨ (ਕੁਲਚੇ ਦੀ ਕਿਸਮ), ਪਟਿਆਲਾ ਸਲਵਾਰ (ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਥੰਮ ਵਾਲਾ ਕੱਪੜਾ), ਜੁੱਤੀਆਂ (ਰਿਵਾਇਤੀ ਥੀਮ ਵਰਸ਼), ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਰਗੀਆਂ ਦਸਤਕਾਰੀ, ਅਤੇ ਕਟਾਰਾਂ (ਕ੍ਰਿਪਾਨ) ਨਾਲ ਹਥਿਆਰ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਇੱਥੇ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

ਕੱਟੜਾ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕੱਪੜਾ ਨਿਰਮਾਣ ਉਦਯੋਗ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਗਹਿਣੇ 'ਜਾਦੌ' ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਢਾਬਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ੋਅਰੂਮਾਂ ਲਈ ਲੋਹਰੀ ਗੇਟ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।^[26]