ਊਸ਼ਾ ਮਹਿਤਾ

ਊਸ਼ਾ ਮਹਿਤਾ (25 ਮਾਰਚ 1920 – 11 ਅਗਸਤ 2000) ਇੱਕ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬਾਬੂ ਭਾਈ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨਾਲ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ^[1] ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਰੇਡੀਓ ਨੂੰ ਸੀਕ੍ਰੇਟ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਭੂਮੀਗਤ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ^[2], 1942 ਦੇ ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸੀ।^[1] 1998 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ, ਗਣਰਾਜ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।

ਊਸ਼ਾ ਮਹਿਤਾ
ਜਨਮ	(1920-03-25)25 ਮਾਰਚ 1920 ਗੁਜਰਾਤ, ਭਾਰਤ
ਮੌਤ	11 ਅਗਸਤ 2000(2000-08-11) (ਉਮਰ 80)
ਪੇਸ਼ਾ	ਕਾਰਕੁੰਨ
ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ	ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕਾਰਕੁੰਨ
ਪੁਰਸਕਾਰ	ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ

ਊਸ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਮਾਰਚ, 1920 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਸਾਰਸ, ਸੂਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।^[2][3] ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਊਸ਼ਾ ਨੇ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ (ਗਾਂਧੀ ਦੇ) ਆਸ਼ਰਮ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੇਖਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਕੈਂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਊਸ਼ਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।^[4]

1928 ਵਿੱਚ, ਅੱਠ ਸਾਲਾ ਊਸ਼ਾ ਨੇ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ "ਸਾਈਮਨ ਗੋ ਬੈਕ" ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਇਆ।^[2] ਉਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੱਚੇ ਸਵੇਰੇ ਜਲਦੀ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪਿਕਟਿੰਗ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਰੋਸ ਵਜੋਂ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ 'ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਝੰਡੇ ਦੇ ਨਾਲ ਡਿੱਗ ਗਈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਗੁੱਸੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ, ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸੀ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਝੰਡੇ (ਕੇਸਰੀ, ਚਿੱਟਾ ਅਤੇ ਹਰਾ) ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਭੇਜਣ ਦਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਿਆ। ਝੰਡੇ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ ਗਏ, ਬੱਚੇ ਮੁੜ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ: "ਪੁਲਸੀਓ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਟਿਕਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦੇ।

ਊਸ਼ਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਜੱਜ ਸਨ।^[3] ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਊਸ਼ਾ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੱਟ ਗਈਆਂ ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ 1930 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਸਨ। 1932 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਊਸ਼ਾ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬੰਬਈ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਸਰਗਰਮ ਰੱਖਣਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੁਪਤ ਬੁਲੇਟਿਨਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵੰਡੀਆਂ, ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਾਏ ਸਨ। 

ਉਸ਼ਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਹੇਠ ਵੱਡੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣੀ। ਉਸਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਪਾਰਟਨ, ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਬਣਾਈ, ਕੇਵਲ ਖੱਦਰ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਐਸ਼ੋ ਅਰਾਮੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੀ। ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਤੇ, ਉਹ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਘੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ।^[5]

ਊਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ੁਰਆਤੀ ਸਕੂਲ ਖੇੜਾ ਅਤੇ ਭਾਰੂਚ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਔਸਤ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਸੀ। 1935 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 25 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਲਸਨ ਕਾਲਜ, ਬੰਬਈ ਵਿੱਖੇ, ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਅਤੇ 1939 ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਨੰਬਰਾਂ ਨਾਲ ਫਿਲਾਸਫੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ।^[6] 

ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ

ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ 9 ਅਗਸਤ 1942 ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਗੋਵਾਲੀਆ ਟੈਂਕ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ। ਗਾਂਧੀ ਸਮੇਤ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਤਾਰੀਖ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਿਰਧਾਰਤ ਦਿਨ 'ਤੇ ਗੋਵਾਲੀਆ ਟੈਂਕ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ। ਜੂਨੀਅਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

14 ਅਗਸਤ 1942 ਨੂੰ, ਊਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੁਝ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਸੀਕ੍ਰੇਟ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ, ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ 27 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋਇਆ।[6] ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਸਨ: "ਇਹ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਤੋਂ 42.34 ਮੀਟਰ ਦੀ [ਇੱਕ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ] 'ਤੇ ਬੁਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।" ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਠਲਭਾਈ ਝਾਵੇਰੀ, ਚੰਦਰਕਾਂਤ ਝਾਵੇਰੀ, ਬਾਬੂਭਾਈ ਠੱਕਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਮਾਲਕ, ਨਾਨਕਾ ਮੋਟਵਾਨੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਪਕਰਣ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਟੈਕਨੀਸ਼ੀਅਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ। ਡਾ. ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹੀਆ, ਅਚਿਊਤਰਾਓ ਪਟਵਰਧਨ ਅਤੇ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਤ੍ਰਿਕਮਦਾਸ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸੀਕ੍ਰੇਟ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਰੇਡੀਓ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਥਾਨ ਲਗਭਗ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 12 ਨਵੰਬਰ 1942 ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ ਅਤੇ ਊਸ਼ਾ ਮਹਿਤਾ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।[5] ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ, ਅਪਰਾਧਿਕ ਜਾਂਚ ਵਿਭਾਗ (ਸੀਆਈਡੀ) ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੂੰ ਇਕਾਂਤ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਕਰੇਗੀ ਤਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਅਤੇ, ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਸਨੂੰ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜੱਜ ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗੀ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ (1942 ਤੋਂ 1946) ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਊਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੁਣੇ ਦੀ ਯੇਰਾਵਦਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਰ ਜੇ.ਜੇ. ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਲਈ ਬੰਬਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ, ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਉਸਨੂੰ ਭੱਜਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਉਸ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਯੇਰਾਵਦਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ 'ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੈਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਸੀ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੀਕ੍ਰੇਟ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ ਨੇ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਇਸਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਬਿਨਾਂ ਸੈਂਸਰ ਕੀਤੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਕੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਸੀਕ੍ਰੇਟ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਊਸ਼ਾ ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਸੀਕ੍ਰੇਟ ਕਾਂਗਰਸ ਰੇਡੀਓ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ "ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪਲ" ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦੁਖਦਾਈ ਪਲ ਦੱਸਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਕਨੀਸ਼ੀਅਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ

ਕੈਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਊਸ਼ਾ ਦੀ ਖ਼ਰਾਬ ਸਿਹਤ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ, ਊਸ਼ਾ ਮਹਿਤਾ ਬਿਸਤਰੇ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਸੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰੇਟ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ, ਬੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਪੀਐਚਡੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[5] ਉਸਦਾ ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਕਈ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਲੰਮਾ ਸਬੰਧ ਰਿਹਾ: ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਖੋਜ ਸਹਾਇਕ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਲੈਕਚਰਾਰ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ। ਉਹ 1980 ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਈ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਊਸ਼ਾ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਰਹੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ। ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖ, ਲੇਖ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਸਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਸਮਾਰਕ ਨਿਧੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਟਰੱਸਟ ਹੈ। ਨਿਧੀ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਮਣੀ ਭਵਨ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀ ਧੀ ਮਣੀਬੇਨ ਪਟੇਲ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਗਾਂਧੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਯਾਦਗਾਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਗਾਂਧੀ ਪੀਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ।[2] ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆ ਭਵਨ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ 50ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੇ ਕਈ ਜਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।

ਭਾਰਤ ਸੰਘ ਨੇ 1998 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ, [7][8] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸੀ।