ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ

ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ (ਹਿੰਦੀ: कमलेश्वर; 6 ਜਨਵਰੀ 1932 – 27 ਜਨਵਰੀ 2007) ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਾਨਦਾਰ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਾਵਲ, ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ, ਲੇਖ, ਸਕਰੀਨਪਲੇ ਵਰਗੀਆਂ ਅਨੇਕ ਵਿਧਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਏ।

ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ
ਜਨਮ	ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਕਸੈਨਾ (1932-01-06)6 ਜਨਵਰੀ 1932 ਮੈਨਪੁਰੀ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ
ਮੌਤ	27 ਜਨਵਰੀ 2007(2007-01-27) (ਉਮਰ 75) ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ
ਕਿੱਤਾ	ਨਾਵਲਕਾਰ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਆਲੋਚਕ
ਕਾਲ	1954–2006
ਸ਼ੈਲੀ	ਨਾਵਲ, ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ, ਲੇਖ, ਸਕਰੀਨਪਲੇ
ਸਾਹਿਤਕ ਲਹਿਰ	ਨਈ ਕਹਾਣੀi
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੰਮ	ਕਿਤਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (2004)
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਵਾਰਡ	ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ (2003) ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ (2005)

ਜੀਵਨੀ

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ

ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਕਸੈਨਾ^[1] ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੈਨਪੁਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ ਸਨ। ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ "ਕਾਮਰੇਡ" 1948 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਸੀ।^[2].^[3]

ਉਸਨੇ ਅਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਅਜੇ ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਬਦਨਮ ਗਲੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ।^[3] ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਲਾਹਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਕੈਰੀਅਰ

ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਪਰੂਫ ਰੀਡਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ^[3] ਅਤੇ 1950 ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਵਿਹਾਰ’ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਹਿੰਦੀ ਰਸਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਵੇਂ 'ਨਈ ਕਾਹਣੀਆਂ' (1963–66), 'ਸਾਰਿਕਾ' (1967–78), 'ਕਥਾ ਯਾਤਰਾ' (1978–79), 'ਗੰਗਾ' (1984–88) ਅਤੇ ਹਫਤਾਵਾਰੀ, 'ਲੰਗਿਤ' (1961–63) ਅਤੇ 'ਸ਼੍ਰੀ ਵਰਸ਼ਾ' (1979–80), ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, 'ਦੈਨਿਕ ਜਾਗਰਣ' (1990–1992), ਅਤੇ 'ਦੈਨਿਕ ਭਾਸਕਰ' (1996–2002) ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਵੀ ਰਿਹਾ।^[2] ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ 'ਸਾਰਿਕਾ' ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਅਤੇ ਉੱਭਰ ਰਹੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਜੋ ਮਰਾਠੀ ਦਲਿਤ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਬੋਹਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੀ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਨਵੇਂ ਝਰੋਖੇ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਹ।

... ਇੱਕ ਵਾਰ, ਰੁੱਖ ਮਨੁੱਖੀ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਹਵਾ ਤੋਂ ਪਨਾਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ. ਹੁਣ, ਲੰਬੇ ਕੰਕਰੀਟ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਖ ਉੱਗਣ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]}

— Kamleshwar, Kitne Pakistan

ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ ਆਪਣੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਕਾਲੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ। ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ, 'ਰਾਜਾ ਨਿਰਬੰਸੀਆ' (1957),^[4] ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਨਾਲ, ਉਸਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਸ ਕੈਰੀਅਰ ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ "ਮਾਨਸ ਕਾ ਦਰਿਆ", "ਨੀਲੀ ਝੀਲ" ਅਤੇ "ਕਸਬੇ ਕਾ ਆਦਮੀ" ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ"।^[5] ਉਸਨੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਦਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਦਸ ਨਾਵਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇੱਕ ਸੜਕ ਸੱਤਾਵਾਨ ਗਲੀਆਂ, ਲੌਟੇ ਹੁਏ ਮੁਸਾਫਿਰ, ਕਾਲੀ ਆਂਧੀ, ਆਗਾਮੀ ਅਤੀਤ, ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਕਿੱਤਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ, ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ, ਯਾਦਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ 35 ਹੋਰ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਲਿਖਤਾਂ

ਨਾਵਲ

• ਏਕ ਸੜਕ ਸਤਾਵਨ ਗਲੀਆਂ
• ਤੀਸਰਾ ਆਦਮੀ
• ਡਾਕ ਬੰਗਲਾ
• ਸਮੁਦ੍ਰ ਮੇਂ ਖੋਯਾ ਹੁਆ ਆਦਮੀ
• ਕਾਲੀ ਆਂਧੀ
• ਆਗਾਮੀ ਅਤੀਤ
• ਸੁਬਹ...ਦੋਪਹਰ...ਸ਼ਾਮ
• ਰੇਗਿਸਤਾਨ
• ਲੌਟੇ ਹੁਏ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ
• ਵਹੀ ਬਾਤ
• ਏਕ ਔਰ ਚੰਦ੍ਰਕਾਂਤਾ
• ਕਿਤਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ

ਪਟਕਥਾ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦ

ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ੯੯ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦ, ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਪਟਕਥਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ

1. ਸੌਤਨ ਕੀ ਬੇਟੀ (੧੯੮੯) - ਸੰਵਾਦ
2. ਲੈਲਾ (੧੯੮੪) - ਸੰਵਾਦ, ਪਟਕਥਾ
3. ਯਹ ਦੇਸ਼ (੧੯੮੪) - ਸੰਵਾਦ
4. ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੀ (੧੯੮੩) - ਕਹਾਣੀ
5. ਸੌਤਨ(੧੯੮੩) - ਸੰਵਾਦ
6. ਸਾਜਨ ਕੀ ਸਹੇਲੀ (੧੯੮੧) - ਸੰਵਾਦ, ਪਟਕਥਾ
7. ਰਾਮ ਬਲਰਾਮ (੧੯੮੦) - ਸੰਵਾਦ, ਪਟਕਥਾ
8. ਮੌਸਮ (੧੯੭੫) - ਕਹਾਣੀ
9. ਆਂਧੀ (੧੯੭੫) - ਨਾਵਲ

ਸੰਪਾਦਨ

ਆਪਣੇ ਜੀਵਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸੱਤ ਪੱਤਰਕਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ-

• ਵਿਹਾਨ-ਪਤ੍ਰਿਕਾ (੧੯੫੪)
• ਨਈ ਕਹਾਨਿਆਂ-ਪਤ੍ਰਿਕਾ (੧੯੫੮-੬੬)
• ਸਾਰਿਕਾ-ਪਤ੍ਰਿਕਾ (੧੯੬੭-੭੮)
• ਕਥਾਯਾਤ੍ਰਾ-ਪਤ੍ਰਿਕਾ (੧੯੭੮-੭੯)
• ਗੰਗਾ-ਪਤ੍ਰਿਕਾ(੧੯੮੪-੮੮)
• ਇੰਗਿਤ-ਪਤ੍ਰਿਕਾ (੧੯੬੧-੬੮)
• ਸ਼੍ਰੀਵਰਸ਼ਾ-ਪਤ੍ਰਿਕਾ (੧੯੭੯-੮੦)

ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ

ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਦੈਨਿਕ `ਦੈਨਿਕ ਜਾਗਰਣ ਵਿੱਚ ੧੯੯੦ ਤੋਂ ੧੯੯੨ ਤੱਕ ਅਤੇ ਦੈਨਿਕ ਭਾਸਕਰ ਵਿੱਚ ੧੯੯੭ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕਾਲਮ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਕਹਾਣੀਆਂ

ਕਮਲੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ -

• ਰਾਜਾ ਨਿਰਬੰਸਿਯਾ
• ਸਾਂਸ ਕਾ ਦਰਿਯਾ
• ਨੀਲੀ ਝੀਲ
• ਤਲਾਸ਼
• ਬਯਾਨ
• ਨਾਗਮਣਿ
• ਅਪਨਾ ਏਕਾਂਤ
• ਆਸਕਤੀ
• ਜ਼ਿੰਦਾ ਮੁਰਦੇ
• ਜਾਰਜ ਪੰਚਮ ਕੀ ਨਾਕ
• ਮੁਰਦੋਂ ਕੀ ਦੁਨਿਯਾ
• ਕਸਬੇ ਕਾ ਆਦਮੀ
• ਸਮਾਰਕ

ਨਾਟਕ

• ਅਧੂਰੀ ਆਵਾਜ਼
• ਰੇਤ ਪਰ ਲਿਖੇ ਨਾਮ
• ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਹਮਾਰਾ