ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲਾ), ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਸਿਖਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਲਈ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀ, ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਮੁਖੀ ਖੇਤੀ ਮੰਤਰੀ ਰਾਧਾ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹੈ। ਗਜੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਖਾਵਤ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪਰਸੋਤੰਬਾਏ ਰੁਪਾਲਾ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਹਨ।
Remove ads
ਪਿਛੋਕੜ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਗੈਰ-ਖੇਤੀ ਸੈਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੁਆਰਾ ਲੋੜੀਂਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਨਖਾਹ ਸਾਮਾਨ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ - ਜਿਸ ਵਿੱਚ 52.1% ਆਬਾਦੀ ਸਿੱਧੇ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 2009-10 ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਜਤਨਾਂ ਨੇ 2010-11 ਦੌਰਾਨ 244.78 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਅਨਾਜ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨਵੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਤਕਨਾਲੌਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟਰਾਂਸਫਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਸਕੀਮਾਂ ਅਧੀਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਐਮ ਐੱਮ ਪੀ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਿਕਾਰਡ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋਰ ਕਾਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਵਧੀ ਹੋਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ ਰਾਹੀਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਭਾਅ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਇਸ ਲਈ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ।
Remove ads
ਮੂਲ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿਪਟਣ ਲਈ ਜੂਨ 1871 ਵਿੱਚ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਣਜ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤਕ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮਾਮਲੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਨ।
1881 ਵਿਚ, ਸਿੱਖਿਆ, ਸਿਹਤ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਮਾਲੀਏ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਮਾਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ, 1947 ਵਿਚ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਵਿਭਾਗ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਿੰਨ ਵਿਭਾਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ, ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ: ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ (ਬਿਜ਼ਨਸ ਅਲਾਟ) ਦੇ ਨਿਯਮ, 1961 ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੋਧੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਿਲਵਰਤਣ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਐਮ ਐਮ ਪੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੀਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਈ-ਗਵਰਨੈਂਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਹੈ।
- ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ: ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਖੋਜ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਾਸ, ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰੀਸਰਚ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਡੇਅਰੀ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿਭਾਗ: ਇਸ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਮੁੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਪਸ਼ੂਆਂ ਅਤੇ ਜੂਆ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਮੁਖੀ, ਤਿੰਨ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਹਨ।
ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ
ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਕਾਸ ਯੋਜਨਾ ਹੈ, ਜੋ 2007 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੌਮੀ ਵਿਕਾਸ ਕੌਂਸਲ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ, ਬਿਹਤਰ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਫੰਡ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। 2009-10 ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਲਈ ਕੁੱਲ ਬਜਟ 38,000 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।
Remove ads
ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਅੰਕੜੇ
ਮੰਤਰਾਲਾ "ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਅੰਕੜੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ" ਦੀ ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟ ਛਾਪਦਾ ਹੈ " ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਤਸਵੀਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ, ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ (ਰਾਜ-ਆਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਫਸਲ-ਵਿਵਹਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਸਮੇਤ), ਦਿਹਾਤੀ ਆਰਥਿਕ ਸੂਚਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਆਦਿ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ 2014 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਦੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
Remove ads
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
- Agricultural insurance in।ndia
- National Portal of।ndia
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads