ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ

ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ, ਅਕਸਰ ਕਣਕ, ਝੋਨੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚੇ ਹੋਏ ਮੁੱਢਾਂ ਤੇ ਤੂੜੀ ਦੇ ਕਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੀਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਭਿਆਸ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।

1986 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਏਸੇਕਸ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਲਾਈ ਹੋਈ ਅੱਗ

ਪ੍ਰਭਾਵ

ਸੰਗਰੂਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ, ਵਾਢੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ (ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ) ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ।

ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੀ ਕੁਝ ਵਿਕਲਪਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਦ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਾਹੁਣਾ ਜਾਂ ਪਰਾਲੀ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।^[1]

ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਦਦਗਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵ:

• ਖੇਤ ਛੇਤੀ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਸਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
• ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਰੋਧਕ ਵੀ ਬੇਅਸਰ ਹਨ। 
• ਸਲੱਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। 
• ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਟਾਈ-ਅੱਪ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ:

• ਜਮੀਨ ਵਿਚਲੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ 
• ਧੂਏਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 
• ਫਲੈਟਿੰਗ ਥ੍ਰੈਡਸ ਤੋਂ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਸਾਜ਼ੋ-ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ 
• ਨਿਯੰਤਰਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਫੈਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਗਾਂ ਦਾ ਜੋਖਮ/ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ^[2]
• ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਮਾਈਕ੍ਰੋਫਲੋਰਾ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ-ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੀ ਹੈ।^[3]

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ

ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨ, ਇੱਕ ਤਾਂ ਘੱਟ ਖਰਚੇ ਵਾਲੀ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ, ਲਗਭਗ 35 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ^[4] ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਦ ਸਾੜਦੇ ਹਨ।^[5] ਇਸ ਬਰਨਿੰਗ ਤੋਂ ਧੂੰਏਂ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੱਦਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚੋ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ,^[6] ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ "ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਬੱਦਲ" ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਏਅਰ-ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀਆਂ ਘੋਸ਼ਣਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।^[7] ਇਸ ਲਈ, ਐਨ.ਜੀ.ਟੀ. (ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਰੀਨ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ) ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ।^[8]

ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ

ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਹੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ, ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ, ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਬਾਇਓਮਾਸ ਗੋਲੀਆਂ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਾਢੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਉਪਕਰਨ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ-ਨਿਰਮਾਣਿਤ "ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ", "ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ" ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਢੀ ਫਸਲ ਦੇ ਖੜੇ ਕਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਖਿਲਾਰ ਕੇ ਬਿਨਾ ਅੱਗ ਲਾਏ, ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਬੀਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਲਾਗਤ, ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਹੈ।

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨਵੇਂ ਉਤਪਾਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਚੇ ਹੋਏ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨਵੇਂ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਗਜ਼ ਅਤੇ ਬੋਰਡ^[9], ਬਾਇਓ-ਅਧਾਰਿਤ ਤੇਲ^[10], ਚਮੜਾ^[11], ਕੇਟਰਿੰਗ ਡਿਸਪੋਸੇਬਲ^[12], ਬਾਲਣ^[13] ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ^[14]। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਡੀਟੌਕਸਫਾਈ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਰੀਸਾਈਕਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਐਰੋਬਿਕ ਅਤੇ ਐਨਾਇਰੋਬਿਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ।^[15]

ਟਿਕਾਊ ਹੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ

ਕਣਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਟਿਕਾਊ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੇਤ ਮਾਲਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਗਰਮ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਸਮਝੌਤੇ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਜੋ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੁ ਹਨ ਕਿ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਧਰਤੀ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਨਤੀਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।