ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ

ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਤੀਜਾ (1149–1192 ਈ.),^[1] ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਚੌਹਾਨ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਅਜਮੇਰ ਉੱਤੇ ਬਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਹੇਮੂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਿੰਘਾਸਨ ਤੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲਾ ਆਖਰੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 1192 ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਨੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਬੇਦੀ ਬਾਣ ਦਾ ਕਮਾਲ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਤਵੇ ’ਤੇ ਖੜਾਕ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਪਛਾਣਦਿਆਂ ਸਿੱਧਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਉਸ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਲਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਢੇਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਚੰਦਬਰਦਾਈ ਨੂੰ ਗਲਵੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਖੰਜਰ ਆਰ-ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਆਤਮ-ਬਲੀਦਾਨ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਵਾਪਰੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੇਸ਼਼ਵਰ [2] ਪਿ੍ਥਵੀਰਾਜ
ਅੰਤਿਮਹਿੰਦੂਰਾਜਰੂਪ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ
ਅਜਮੇਰ ਦਾ ਰਾਜਾ
ਕਾਲ	ਸਤੰਬਰ ੧੧੭੮- ੨੪ ਮਾਰਚ ੧੧੯੨
ਰਾਜਭਿਸ਼ੇਕ	ਸਤੰਬਰ ੧੧੭੮
ਪੂਰਵਗਾਮੀ	ਸੋਮੇਸ਼ਵਰ ਚੌਹਾਨ
ਉੱਤਰਅਧਿਕਾਰੀ	ਹਰਿਰਾਜ ਚੌਹਾਨ
ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਰਾਜਾ
ਰਾਜਭਿਸ਼ੇਕ	੫ ਦਸੰਬਰ ੧੧੭੯ - ੨੪ ਮਾਰਚ ੧੧੯੨
ਉੱਤਰਅਧਿਕਾਰੀ	ਗੋਬਿੰਦਰਾਜ ਚੌਹਾਨ
ਰਾਣੀਆਂ	ਜੰਭਾਵਤੀ ਪਡਿਹਾਰੀ ਪੰਵਾਰੀ ਇੱਛਨੀ ਦਾਹਿਆ ਜਾਲਨਧਰੀ ਗੁਜਰੀ ਯਾਦਵੀ ਪਦਮਾਵਤੀ ਯਾਦਵੀ ਸ਼ਸ਼ੀਵ੍ਰਤਾ ਕਛਵਾਹੀ ਪੁੰਡੀਰਨੀ ਸ਼ਸ਼ੀਵ੍ਰਤਾ ਇੰਦਰਾਵਤੀ ਸੰਯੋਗੀਤਾ ਗਹੜਵਾਲ
ਸੰਤਾਨ	ਹਰਿਰਾਜ ਚੌਹਾਨ
ਵੰਸ਼	ਚੌਹਾਨ
ਜਨਮ	੨੭ ਅਕਤੂਬਰ ੧੧੬੬ ਤਾਰਾਗੜ਼ ਕਿਲ੍ਹਾ,ਗੁਜਰਾਤ
ਮੌਤ	੧੫ ਅਪ੍ਰੈਲ ੧੧੯੨ (ਉਮਰ ੨੬) ਗਜ਼ਨੀ,ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ
ਧਰਮ	ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ

ਜਨਮ ਅਤੇ ਬਚਪਨ

ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਅਕਤੂਬਰ 1166 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਜਨਮ ਅਨਿਲਪਾਟਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਸੋਮਸ਼ਵਰ ਚੌਹਾਨ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਸਮੇਸ਼ਵਰ ਚੌਹਾਨ ਚਲੁਕਿਆਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤੇ ਸੀ। ਸੋਮਸ਼ਵਰ ਚੌਹਾਨ ਆਪਣੇ ਮਾਮਾ ਚਲੁਕਿਆ ਨਰੇਸ਼ ਕੁਮਰਪਾਲ ਸੋਲੰਕੀ ਨਾਲ ਅਨਿਲਪਾਟਨ ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਕਮਲਾਵਤੀ ਸੀ। ਕਮਲਾਵਤੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਨੰਗਪਾਲ ਤੋਮਰ ਦੀ ਦੂਜੀ ਧੀ ਸੀ। ਅਨੰਗਪਾਲ ਤੋਮਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਧੀ ਰੂਪਸੁੰਦਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਨੌਜ ਦੇ ਰਾਜਾ ਵਿਜੈਪਾਲ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਇਕ ਭਰਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਤੋਂ 2 ਸਾਲ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਹਰੀਰਾਜ ਦੋਵੇਂ ਅਨਿਲਪਾਟਨ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ।ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਇਕ ਭੈਣ ਪ੍ਰੀਥਾ ਕੁਮਾਰੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਤੋਂ 5 ਸਾਲ ਛੋਟੀ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿਤਾ ਸੋਮਸ਼ਵਰ ਸ਼ਾਹੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੱਸਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੱਚੇ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਸ਼ਾਹੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ "ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ" ਰੱਖਿਆ। ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ "ਰਾਜ" ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸਾਰਥਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਇਸ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਾ ਨਾਮ "ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ" ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਜਪੁਰੋਹਿਤ ਨੇ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ

ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਖੇਤਰ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ

ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ ਨਹੀਂ ਲਹਿਰਾਏਗਾ ...

ਸੂਰਿਆਵੰਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਖ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਇਹ ਸ਼ੇਰ ਅਖੰਡ ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਤਲਵਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦੇਵੇਗਾ ... 'ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਰਸੋ' ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਨਾਮਕਰਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚੰਦਰਬਾਜ਼ਾਈ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-

ਇਹ ਤਰਲ ਤੇ ਹਰੀ ਧਰਤੀ ਹੈ।
ਸੁਖ ਲਹੈ ਅੰਗ ਜਬ ਹੋਇ ਝੁਮਿ॥

ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਨਾਮ ਦਾ ਬੱਚਾ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਰੀਆਂ ਖੋਹ ਲਵੇਗਾ। ਤਖਤ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਵਧਾਏਗਾ, ਯਾਨੀ ਕਲਯੁਗ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਜਿੰਨੀ ਚਮਕਦਾਰ ਹੋਵੇਗੀ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਰਾਜ ਦਾ ਬਚਪਨ ਅਨਹਿਲਪਟਨ ਦੀ ਸਹਿਰਸਾਲਿੰਗ ਝੀਲ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟੀ ਸੋਪਨਕੁਪ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਰਾਜਪ੍ਰਸਾਦਿ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਬਤੀਤ ਹੋਇਆ।

ਉਸ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤ ਨਿਠੁਰਾਏ, ਜੈਤਸਿੰਘ ਪਰਮਾਰ, ਕਵੀਚੰਦਰ ਬਰਦਾਈ, ਦਹਿਰਾਮਭਰੇ, ਹਰਸਿੰਘ, ਪੰਜਜੁਰੇ, ਸਾਰੰਗਾਰਾਏ,ਕਨ੍ਹਾਰਾਏ ਅਰਜੁਨ, ਸਖੁਲੀ, ਸੰਜਮਰਾਏ ਪੁੰਡੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ ਸਨ।

ਵਿੱਦਿਆ