ਬਾਣਭੱਟ

ਬਾਣਭੱਟ (ਹਿੰਦੀ: बाणभट्ट) ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਤੇ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦਾ ਰਾਜਕਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੱਤਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਉੱਨਤੀ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗਰੰਥ ਹਨ: ਹਰਸ਼ਚਰਿਤ ਅਤੇ ਕਾਦੰਬਰੀ। ਕਾਦੰਬਰੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਣ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹ ਉਸਦੇ ਬੇਟੇ ਭੂਸ਼ਣਭੱਟ ਨੇ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਉੱਘੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਹਨ।^[1] ਕਾਦੰਬਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਾਣ
ਜਨਮ	ਭਾਰਤ
ਕਿੱਤਾ	ਕਵੀ, ਨਾਵਲਕਾਰ
ਭਾਸ਼ਾ	ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ
ਸ਼ੈਲੀ	ਅਖਾਇਕਾ, ਕਥਾ, ਸ਼ਤਕ
ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਸਾਲ	7ਵੀਂ ਸਦੀ

ਜੀਵਨੀ

ਬਾਣਭੱਟ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਾਲ ਬਾਰੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਕਾਦੰਬਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹਰਸ਼ਚਰਿਤੰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਉੱਛਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਣ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

ਸੋਨ ਨਦੀ (ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿਰੰਣਿਇਬਾਹੁ) ਦੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰੀਤੀਕੂਟ ਨਾਮ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਭੱਟਰਾਵ ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਬਾਣ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਬਾਣਭੱਟ ਦੇ ਦਾਦਾ ਦਾ ਨਾਮ ਅਰਥਪਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਬਾਣ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਚਿਤਰਭਾਨੁ ਰਾਵ ਸੀ। ਬਾਣ ਦੇ ਬਾਲਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮਾਤਾ ਰਾਜਦੇਵੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸਣ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਬਾਣ ਅਜੇ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦਾ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸ ਦੇ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਇਦਾਦ ਛੱਡਕੇ ਚੱਲੇ ਗਏ।

ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਾਣਭੱਟ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਆਪ ਦੇਖਣ ਲਈ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਤੁਰਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ। ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਾਣਨੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਕਵੀ ਈਸ਼ਾਨ ਰਾਵ, ਦੋ ਭੱਟਰਾਵ ਇੱਕ ਚਿਕਿਤਸਕ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਏਕ ਪਾਠਕ, ਇੱਕ ਸੁਨਿਆਰ, ਇੱਕ ਰਤਨਾਕਰ, ਇੱਕ ਲੇਖਕ, ਇੱਕ ਪੁਸਤਕਾਵਰਕ, ਇੱਕ ਮਾਰਦਗਿਕ, ਦੋ ਗਾਇਕ, ਇੱਕ ਦਰਬਾਨ, ਬੰਸਰੀਵਾਦਕ, ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਅਧਿਆਪਕ, ਇੱਕ ਨਾਚਾ, ਇੱਕ ਆਕਸ਼ਿਕ, ਇੱਕ ਨਟ, ਇੱਕ ਨਾਚੀ, ਇੱਕ ਤਾਂਤਰਿਕ, ਇੱਕ ਧਾਤੁਵਿਦਿਆ ਮਾਹਿਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਐਂਦਰਜਾਲਿਕ ਆਦਿ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰੀਤੀਕੂਟ ਪਰਤਿਆ। ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਕੁੱਝ ਚੁਗਲਖੋਰਾਂ ਨੇ ਰਾਜਾ ਕੋਲ ਬਾਣ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਰਾਜਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਚੱਲ ਪਿਆ ਅਤੇ ਦੋ ਦਿਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਜਿਰਾਵਤੀ ਦੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਰਾਜਾ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵਿੱਚ ਬਾਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਸਾਥੀ ਮਾਲਵਾਧੀਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘ਅਯਮਸੌਭੁਜੰਗ:'(ਇਹ ਉਹੀ ਸੱਪ ਹੈ)। ਖ਼ੈਰ ਬਾਣ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਉਸ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਾ ਰਹਿਕੇ ਬਾਣ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪੇਸ਼ ਹਰਸ਼ਚਰਿਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਰਸ਼ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।

ਬਾਣ ਦੀ ਆਤਮਕਥਾ ਇੱਥੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਣ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਗਿਆਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।