ਭਵਾਨੀ

ਗਾਇਤਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਮ ਭਵਾਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੂਪ ’ਚ ਆਦਿ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਉਪਾਸਨਾ ਕਰਨ ’ਚ ਉਸ ਜੋਤ-ਤੇਜ ਦੀ ਅਭਿਵ੍ਰੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਵਾਂਛਨੀਈਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਣ ਅਤੇ ਪਰਾਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ 'ਸ਼ਕਤੀ-ਧਾਰਾ' ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਵਾਨੀ ਦੇ ਪਰਿਆਏ ਵਾਚਕ, ਦੁਰਗਾ, ਚੰਡੀ, ਭੈਰਵੀ, ਕਾਲੀ ਆਦਿ ਨਾਮ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮੂੰਹ ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਭਾਵ ਚੇਸ਼ਠਾ ਵਿੱਚ ਡਰਾਉਣਾਪਣ ਹੈ। ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਤੀ-ਵਿਧੀਆਂ ਨਿਯੋਜਿਤ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਾਹਨ ਸ਼ੇਰ ਹੈ। ਸ਼ੇਰ ਪਰਾਕਰਮ ਦਾ-ਆਕਰਮਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਹਥਿਆਰ ਹਨ ਜੋ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਪਾਟਿਆ ਹੋਇਆ ਕਰਨ ਦੇ ਹੀ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ 'ਭਵਾਨੀ ਤਲਵਾਰ' ਨੂੰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਸੁਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਸਤਰ ਉਤਪੀੜਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਵਾਨੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਦੋਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋ ਦੀ ਅਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।^[1]

ਮਾਂ ਭਵਾਨੀ

ਭਵਾਨੀ ਦੇ ਮੰਦਰ

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਉਸਮਾਨਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਤੁਲਜਾਪੁਰ ਵਿਚ ਤੁਲਜਾ ਭਵਾਨੀ ਮੰਦਰ ਨੂੰ 51 ਸ਼ਕਤੀ ਪੀਠਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ)। ਇਹ ਮੰਦਰ 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਹੋਰ ਤੁਲਜਾ ਭਵਾਨੀ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਵਿਚ 1537 ਅਤੇ 1540 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ, ਗੋਵਰੇਗਾਓਂ, ਮੁੰਬਈ ਵਿਖੇ ਦੇਵੀ ਭਵਾਨੀ ਅਤੇ ਭਗਵਤੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਗੁਰੂਵਰਿਆ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਅਰਿਆ ਅੰਨਾਜੀ ਸ਼ੈਲਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਭੁਇਕੋਟ ਕਿਲਾ ਨਾਮ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਸੁੰਦਰ, ਚੁੱਪ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਮੰਦਿਰ ਵੱਡੇ ਗੁਲਮੋਹਰ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਤੀ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਚੰਗੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਭਵਾਨੀ ਦੇਵੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਉਗਰਾ ਜਾਂ ਫਿਰਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਕਰੁਣਸਵਰੂਪਿਨੀ, ਦਇਆ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ, ਉਪ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦੇਵਤਾ ਜਾਂ ਕੁਲਦੇਵਤਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਤੁਲਜਾਪੁਰ ਦਾ ਭਵਾਨੀ ਮੰਦਰ ਸੋਲਾਪੁਰ ਨੇੜੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ ਸਹਾਯਾਦਰੀ ਸੀਮਾ ਦੀਆਂ ਢਲਾਨਾਂ ਤੇ ਇਕ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਯਮੁਨਾਚਲਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਪੌੜੀਆਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡ 12 ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।

ਤੁਲਜਾ ਭਵਾਨੀ ਦਾ ਚਿੱਤਰ

ਤੁਲਜਾ ਭਵਾਨੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ (ਮੂਰਤੀ) ਕਾਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀ, ਉਚਾਈ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 3 ਫੁੱਟ (0.91 ਮੀਟਰ) ਅਤੇ ਚੌੜਾਈ ਵਿਚ 2 ਫੁੱਟ (0.61 ਮੀਟਰ) ਦੀ ਬਣੀ ਹੈ। ਦੇਵੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਮੁਸਕਰਾਇਆ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੇਵੀ ਅਸਟ-ਭੁਜਾ ਹੈ (8 ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ) ਦੁਰਗਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਲੰਬੇ ਵਾਲ ਤਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਤਰਲ ਹੈ, ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਉਸ ਦਾ ਸ਼ੇਰ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ।