ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ: Bhai Mati Das; ਮੌਤ 11 ਨਵੰਬਰ 1675; ਦੀਵਾਨ ਮਤੀ ਦਾਸ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ[1]), ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਸਮੇਤ ਮੁੱਢਲੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁਕਮਾਂ ਹੇਠ, ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੋਤਵਾਲੀ (ਪੁਲਿਸ-ਸਟੇਸ਼ਨ) ਵਿਖੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਜੁਲਮੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਦੋ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਅਤੇ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟ ਕੇ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
Remove ads
ਜਨਮ
ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਛਿੱਬਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਇੱਕ (ਸਰਸਵਤ) ਮੋਹਿਆਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।[2] ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਜੇਹਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਟਾਸ ਰਾਜ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਚੱਕਵਾਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਦਸ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ, ਕਰਿਆਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਚੇਲੇ ਹੀਰਾ ਨੰਦ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਉਹ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ ਸਨ। ਹੀਰਾ ਨੰਦ ਭਾਈ ਪ੍ਰਗਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲੱਖੀ ਦਾਸ ਦੇ ਪੋਤੇ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਵੀ ਸਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ (ਨੇਤਾ) ਰਹੇ ਸਨ।[3] ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਜਥੇਦਾਰ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕੋਲ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲੇ ਵਿਖੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਆਏ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਦੀਵਾਨ ਥਾਪਿਆ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਾਲ ਬਿਹਾਰ, ਬੰਗਾਲ ਤੇ ਆਸਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰੇ ਤੇ ਨਾਲ ਗਏ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ
ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਤੇ ਅਗਲਾ ਗੁਰੂ ਕੌਣ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਈ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਬਾਣਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ ਬਕਾਲਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲੱਭਿਆ ਜਿੱਥੇ ਨਵਾਂ ਗੁਰੂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਬਾਅਦ।[4][5]
ਨਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿੱਤੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਦੀਵਾਨ ਮਤੀ ਦਾਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[6] ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਇੱਕ ਰਸੋਈਏ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ। ਦੋਵੇਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਠਹਿਰਾਅ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ।[7] ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਫਿਰ ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਮੀਲ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ, ਚੱਕ ਨਾਨਕੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਅਨੰਦ ਦਾ ਨਿਵਾਸ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜੁਲਮ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਗਏ ਤਾਂ ਆਪ ਨਾਲ ਸਨ। ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਉਦੈ ਜੀ, ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ ਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਦੀ ਆਦਿ ਗੁਰਸਿੱਖ ਵੀ ਨਾਲ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਸਿਰੇ ਨਾ ਚੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਤੇ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਸ਼ਹੀਦ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ।
ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਤੇ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਕੋਤਵਾਲੀ ਵਿੱਚੋ ਬਾਹਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਜਲਾਦ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਰਾ ਤੇ ਸ਼ਕੰਜਾ ਲੈ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਕਾਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ 'ਸਿੱਖੀ ਛੱਡ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋ ਜਾਉ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁਖ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਪਰੰਤੂ ਭਾਈ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੁਖ ਤੇ ਲਾਲਚ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤੇ। ਕਾਜ਼ੀ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਆਰੇ ਨਾਲ ਦੋਫਾੜ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ।ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਹ ਭਿਆਨਕ ਸਾਕਾ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂ ਸੁਣਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਤੇ ਪਿਆਰ ਹੋਰ ਵਧਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਹੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਧਰਮ ਹੈ, ਜੋ ਅਸਲੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਾ ਇਤਨੀ ਬਲਵਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੌਤ ਉਸ ਨੂੰ ਡਰਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ
1675 ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ।[8] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਨਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ, ਹਰਦੁਆਰ ਅਤੇ ਬਨੇਰਸ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹਿੰਦੂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਗੇ।[9] ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਰੋਪੜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਲਿਕਪੁਰ ਰੰਗੜਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸਮਰਪਿਤ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ, ਭਾਈ ਉਦੈ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਜੈਤਾ (ਰੰਗਰੇਟਾ) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਉਦੈ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰ ਸਕਣ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੌਂਸਲ ਚੈਂਬਰ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਧਰਮ, ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਬਾਰੇ ਕਈ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਗਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਸਿੱਖ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਜਨੇਊ ਅਤੇ ਤਿਲਕ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕਿਉਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਕਤੀਹੀਣ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹਨ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਨਾਹ ਵਜੋਂ ਆਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰਕ ਨਾਲ ਉਹ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਤੋਂ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ 'ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ (ਗਲੇਡੀਏਟਰ ਜਾਂ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਨਾਈਟ; ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਤਿਆਗ ਮਲ ਸੀ) ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਵਾਰ ਕਰਕੇ ਇਹ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।
Remove ads
ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਾਜ਼ੀ ਅੱਗੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੁਹਰਾਈਆਂ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਨਵਾਬ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਕਰ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸੂਬੇ ਦੀ ਗਵਰਨਰਸ਼ਿਪ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
11 ਨਵੰਬਰ, 1675 ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਜੱਲਾਦਾਂ ਨੂੰ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੋਤਵਾਲੀ (ਪੁਲਿਸ-ਸਟੇਸ਼ਨ) ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।[10] ਗੁਰੂ ਜੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[11] 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।[12] ਫਿਰ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ, ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ,[13] ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਫਾਂਸੀ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਦੋ ਖੰਭਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਧਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਦੋ-ਮੂੰਹ ਵਾਲਾ ਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਮਰ ਤੱਕ ਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੇ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਰਹੱਸਮਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ, ਦਿਆਲ ਦਾਸ ਨੇ ਇਸ ਨਰਕ ਭਰੇ ਕੰਮ ਲਈ ਸਮਰਾਟ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢੀਆਂ।
ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੋਲ ਗੱਠੜੀ ਵਾਂਗ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਬਲਦੇ ਤੇਲ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਕੜਾਹੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਕੋਲਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਾ ਭੁੰਨਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੇ ਸੋਗ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ।[14]
ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੰਭੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਸੂਤੀ ਰੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟਿਆ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਜਲਾਦ ਨੇ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹੇ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਰਮੰਤਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅੱਗ ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸਿਰ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਜੱਲਾਦ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਜਲਾਦ ਨੇ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਣਾ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਇੱਕ ਬੋਹੜ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸੀ (ਰੁੱਖ ਦਾ ਤਣਾ ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਜੇ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ), ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਕੋਤਵਾਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੁਨਹੇਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ,[15] ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 11 ਨਵੰਬਰ, 1675 ਨੂੰ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਭਾਈ ਜੈਤਾ, [38], ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਚੇਲੇ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਲੈ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ (ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)। ਸਰੀਰ ਨੂੰ, ਇਸ ਦੇ ਚੌਥਾਈ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਚੇਲਾ, ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਵਣਜਾਰਾ, ਦੁਆਰਾ ਹਨੇਰੇ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਘਾਹ ਦੀ ਇੱਕ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਝੌਂਪੜੀ ਨੂੰ ਸਾੜ ਕੇ ਇਸਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਅੱਜ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।[16] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿਖੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
Remove ads
ਵਿਰਾਸਤ
ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।[17] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਛੁੱਟੀ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[18]
ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਸਤੀ ਦਾਸ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[19][20]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads