ਮਗਧ

ਮਗਧਾ ਦੱਖਣੀ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਮਹਾਜਨਪਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਗਧਾ ਨੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਮਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜ, ਮੌਰਿਆ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਗੁਪਤਾ ਸਾਮਰਾਜ, ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਗਧਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।

ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਗੁਪਤਾ ਸਾਮਰਾਜ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਗਧ ਤੋਂ ਹੋਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ, ਗਣਿਤ, ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਗਧ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗਣਤੰਤਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਰਾਜਕਮੁਰਾ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਾ। ^{[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]} ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਸਰਦਾਰਾਂ ਅਧੀਨ ਗ੍ਰਾਮਕਾਸ ਨਾਮਕ ਅਸੈਂਬਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ, ਨਿਆਂਇਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ ਸਨ।

ਭੂਗੋਲ

ਮਗਧ ਰਾਜ, ਆਪਣੇ ਵਿਸਥਾਰਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਖਣ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਪਟਨਾ, ਜਹਾਨਾਬਾਦ, ਨਾਲੰਦਾ, ਔਰੰਗਾਬਾਦ, ਅਰਵਲ ਨਵਾਦਾ ਅਤੇ ਗਯਾ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸੀ।ਇਸ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਨਦੀ, ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਚੰਪਾ ਨਦੀ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਨਾਗਪੁਰ ਪਠਾਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸੋਨ ਨਦੀ ਸੀ। ^{[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2016)">ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ</span> ]} ਵੱਡੇ ਮਗਧ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੀ। ਇਥੇ ਦੂਜੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 500 ਈਪੂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਥੇ ਹੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਉੱਭਰਿਆ। ਮਗਧ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧ ਧਰਮ, ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਤੌਰ ਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਅਤੇ ਕਰਮ ਦੇ ਫਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ^[1]

ਇਤਿਹਾਸ

ਰਾਜਾ ਬਿੰਬੀਸਾਰ ਰਾਜਗ੍ਰਿਹ ਵਿੱਚ ਬਾਂਸ ਵਣ (ਵੇਨੁਵਣ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਸਾਂਚੀ ਤੋਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀ।

ਕਿਕਾਟ, ਮਗਧ ਦਾ ਪੂਰਵਗਾਮੀ ਜਿਵੇਂ ਅਰੰਭਕ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ

ਮਗਰਲਾ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ (1100-600 ਈਪੂ) ਵਿੱਚ ਮਗਧ

ਕੀਕਟ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਰਾਜ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਗਧਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਕੀਕਟ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਗਧ ਦੇ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2] ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਾੜੀ ਭੂ-ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਗਧ ਕਿੰਗਡਮ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸੀ।^[3] ਰਿਗਵੇਦ (ਆਰਵੀ 3.33..14) ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਕੀਕਟ (ਹਿੰਦੀ: कीकट) ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੇਬਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਮਰ ਜੇਹੇ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਬਿਹਾਰ (ਮਗਧ) ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।^[4] ਪਰ ਓਲਡੇਨਬਰਗ ਅਤੇ ਹਿੱਲਬ੍ਰੈਂਡ ਜਿਹੇ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਇਸ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪੁਰਾਣ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਕਟ ਗਯਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਰਨ-ਅਦਰੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਧਰਕੁਤਾ (ਗਿਧ ਚੋਟੀ), ਰਾਜਗੀਰ ਤਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਏ ਐਨ ਚੰਦ੍ਰ ਨੇ ਕੀਕਟ ਨੂੰ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਲੀਲ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਗਧ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕੁਰੂ, ਕੋਸਲਾ ਆਦਿਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਕੀਕਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਨਾਰੀਆ ਜਾਂ ਗੈਰ ਵੈਦਿਕ ਲੋਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸੋਮ ਵਰਗੀਆਂ ਵੈਦਿਕ ਰਸਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਸਯਾਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੀਕਟ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਕਾਫ਼ਰ ਅਤੇ ਨਾਸਤਿਕ ਸਨ। ਕੀਕਟ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਗੰਦਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਹੈ।^[5][6] ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕੀਕਟ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਿਗਵੇਦਕ ਦੌਰ ਦੌਰਾਨ ਮਗਧ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਜਾਂ ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਥੇ ਚਲੇ ਗਏ।^[7] ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿਗਵੇਦ ਕੀਕਟ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਥਰਵੇਦ ਵੀ ਮਗਧ ਅਤੇ ਅੰਗ ਵਰਗੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਜੋਂ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ 'ਤੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਕੀਕਟ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਦੇ ਜਨਮ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।

ਸਭਿਆਚਾਰ