ਮਨਸਾ

ਮਨਸਾ, ਨੂੰ ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਨਸਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਰੂਪ 'ਚ ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਤੇ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਜਣਨ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਨਸਾ ਅਸਤਿਕਾ ਦੀ ਮਾਂ, ਵਾਸੁਕੀ, ਨਾਗ (ਨਾਗਾਂ) ਦਾ ਰਾਜਾ, ਦੀ ਭੈਣ, ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀ ਜਰਾਤਕਰੂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ।^[1] ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਹਰਾ ਜਾਂ ਪਦਮਾਵਤੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[2]

Manasa
ਸੱਪਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਦੇਵੀ
ਦੇਵਨਾਗਰੀ	मनसा
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ	Manasā
ਬੰਗਾਲੀ / ਹਾਜੋਂਗ	মনসা / কাণি দেউও (Kānī Dīyāʊ)
ਮਾਨਤਾ	ਦੇਵੀ, Nāga
ਵਾਹਨ	ਸੱਪ, ਹੰਸ
Consort	ਜਰਾਤਕਰੂ

ਆਰੰਭ

ਮੂਲ ਰੂਪ 'ਚ ਇੱਕ ਆਦੀਵਾਸੀ (ਕਬਾਇਲੀ) ਦੇਵੀ, ਮਨਸਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਪੂਜਨ ਲਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਹਿੰਦੂ ਪੰਥਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[3] ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ ਕਸ਼ਪ ਅਤੇ ਕਦਰੂ, ਨਾਗਾਂ ਦੀ ਮਾਂ, ਦੀ ਧੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਆਈਕੋਨੋਗ੍ਰਾਫੀ

Manasa with Astika on her lap, 10th century Pala bronze from modern-day Bihar.

ਮਨਸਾ ਨੂੰ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਢਕੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇੱਕ ਕਮਲ ਤੇ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਜਾਂ ਸੱਪ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹ ਸੱਤ ਕੋਬਰਾ ਦੇ ਫਨਾਂ ਦੀ ਛਤਰ ਛਾਇਆ ਹੇਠ ਆਵਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰੀ, ਉਸ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਸਤਿਕਾ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।^[1][4]

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ

• 
  Mansa Devi Temple, Haridwar
• 
  Mata Mansa Devi Mandir, Panchkula, near Chandigarh.
• 
  Mansa Devi Temple, Kandra, Jharkhand

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

• ਚੰਦ ਸਦਾਗਰ