ਮੁਜਰਾ

ਮੁਜਰਾ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨ੍ਰਿਤ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਉੱਭਰੀ, ਜਿੱਥੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਹਾਕਮ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਵਾਬ (ਅਕਸਰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ) ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਅਕਸਰ ਦਰਬਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਜਾਂ ਪਤਨ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।^[1]

ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ

ਇਹ ਦੇਸੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਕਥਕ ਡਾਂਸ ਦੇ ਤੱਤ ਨੂੰ ਮੂਲ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ ਥੂਮਰਿਸ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਹੋਰ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜਫਰ ਦੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਦੌਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।^[2] ਮੁਜਰਾ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹਿਫ਼ਲ ਅਤੇ ਖਾਸ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਠਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਸਮੇਂ , ਦਿੱਲੀ, ਲਖਨਊ, ਜੈਪੁਰ ਜਿਹੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚ, ਮੁਜਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਇਹ ਕਲਾ ਮਾਂ ਤੋਂ ਧੀ ਵਿਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਤਵਾਇਫ਼ਾਂ ਦਾ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਵੱਕਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਨੇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਆਦਰਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕਲਾ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਭੇਜਦੇ ਸਨ।^[1] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਨਾਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡਾਂਸਰ, ਗਾਇਕਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਨਵਾਬਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਲਾਹੌਰ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਹੀਰਾ ਮੰਡੀ ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ, ਪੇਸ਼ੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਾਚ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਕ੍ਰਾਸ ਸੀ, ਕਲਾਕਾਰ ਅਕਸਰ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਹੀ ਜਾਂ ਅਮੀਰ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਵਿਚ ਦਰਬਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।^{[3] [1]}

ਵਰਤਮਾਨ ਦਿਨ

ਆਧੁਨਿਕ ਮੁਜਰਾ ਡਾਂਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ, ਜਨਮਦਿਨ ਅਤੇ ਬੈਚਲਰ ਪਾਰਟੀਆਂ ਜਿਹੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਰਵਾਇਤੀ ਮੁਗਲ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਨੱਚਣ ਵਾਲੇ ਅਕਸਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਥਾਨਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੁਜਰਾ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਰੂਪ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।^{[4] [1]}

2005 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਵਿਚ ਡਾਂਸ ਬਾਰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਾਬਕਾ ਡਾਂਸ ਬਾਰ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ 'ਕਾਂਗਰਸ ਹਾਊਸ' ਕੈਨੇਡੀ ਪੁਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਗ੍ਰਾਂਟ ਰੋਡ ਵਿਚ ਮੁੰਬਈ ਚਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੁਜਰਾ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਹੱਬ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਜਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਰਾਚੀ ਵਿਚ ਮੁਜਰਾ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡਾਨ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਕਰਾਚੀ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਹੀਰਾ ਮੰਡੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, "ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਰਵਾਇਤੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨ੍ਰਿਤਕਾਂ, ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ।" ^[3]

ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ 'ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ – ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਤਵਾਇਫ਼ (ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਦੇਵਦਾਸੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਬਾਈਜਿਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।^[1]

ਇਥੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮ ਸਟੂਡਿਓ ਵਿਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡਾਂਸ ਕਰੀਅਰ ਜਾਂ ਦੱਖਣੀ ਏਸੀਆਈ ਡਾਂਸ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਮਰਾਠੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮੁਜਰਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ:

• ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ
• ਇੱਕ ਨਾਚ-ਕੁੜੀ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ
• ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸਲਾਮ ਕਰਨਾ

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ

ਮੁਜਰਾ ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਪਕੀਜ਼ਾ (1972), ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ (1981), ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਯਾ ਤੂਫਾਨ (1958) ਅਤੇ ਦੇਵਦਾਸ (1955) ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਔਰਤ ਨ੍ਰਿਤਕੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਚ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਰੁਝਾਨ, ਕਲਾਤਮਕ ਅਤੇ ਔਰਤੀ ਭਾਵ ਡਾਂਸ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਨਾਲ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਨਾਚ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਅੰਜੁਮਨ (1970) ਵਰਗੀਆਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਲੌਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ, ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਮੁਜਰਾ ਡਾਂਸ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ^[5] ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੀਵਾਰ-ਏ-ਸ਼ਬ (2019) ਅਤੇ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਅਦਾ (2003) ਵਰਗੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਮੁਜਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• ਡਾਂਸ ਬਾਰ (ਭਾਰਤ)
• ਨਾਚ

ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ

• ਮਾਰਥਾ ਫੇਲਡਮੈਨ, ਬੋਨੀ ਗੋਰਡਨ. ਦਰਬਾਰੀ ਕਲਾਵਾਂ: ਅੰਤਰ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ . ਪੀਪੀ. 312–352.