ਵਣਸਪਤੀ (ਰਾਗ)

ਵਣਸਪਤੀ (ਭਾਵ ਜੰਗਲ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ) ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗਮ ਹੈ । ਇਹ ਕਟਪਾਇਆਦੀ ਸੰਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਭਾਨੂਮਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  

ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨਾ

ਸੀ 'ਤੇ ਸ਼ਡਜਮ ਨਾਲ ਵਣਸਪਤੀ ਸਕੇਲ

ਵਣਸਪਤੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚੱਕਰ ਇੰਦੂ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਨਾਮ ਇੰਦੂ-ਭੂ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੇ ਗਾ ਮਾ ਪਾ ਧੀ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਇਸ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

ਅਰੋਹਣ : ਸ ਰੇ1 ਗ1 ਮ1 ਪ ਧ 2 ਨੀ 2 [ਏ]

ਅਵਰੋਹਣ : ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ1 ਰੇ1 ਸ

ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਰ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਦ ਮੱਧਯਮ, ਚਤੁਰਥੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ (ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ(ਚਡ਼੍ਹਦੇ) ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ (ਉਤਰਦੇ} ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ ਜੋ ਨਵਨੀਤਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 40ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ।

ਅਸਮਪੂਰਨਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ

ਭਾਨੂਮਤੀ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ} ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਡਵ-ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ।ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ(ਅਰੋਹ) ਵਿੱਚ 6 ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ (ਅਵਰੋਹ) ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤੇ ਸੁਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

• ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਮ1 ਪੀ ਧ2 ਨੀ 2 ਸੰ [ਸੀ]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ 2 ਪ ਮ1 ਗ1 ਰੇ1 ਸ

ਜਨਿਆ ਰਾਗਮ

ਰਸਾਲ ਵਣਸਪਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੁੱਝ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਵਣਸਪਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

• ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਵਣਸਪਤੀ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਪਰੀਆਚਕਾਮਾ।
• ਈਸ਼ਵਰ ਜਗਦੀਸਰੀ ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ
• ਬ੍ਰਿਹਾਦੰਬਾ ਮਦੰਬਾ, ਮਤਸਿਆਵਤਾਰਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂਗੁਹਾ ਸਵਾਮੀਨੀ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਭਾਨੂਮਤੀ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ

ਭਾਸ਼ਾਃ ਤਾਮਿਲ

ਗੀਤ.	ਫ਼ਿਲਮ	ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਗਾਇਕ
ਰਾਧਾ ਅਜ਼ਾਕਿਰਾਲ	ਥਰਕਾਥੀ ਕੱਲਨ	ਇਲੈਅਰਾਜਾ	ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ
ਨਾ ਰੋਂਬਾ ਵਿਅਸਤ	ਵਾਸੁਵਮ ਸਰਵਨਨਮ ਓਨਾ ਪਡੀਚਵੰਗਾ	ਡੀ. ਇਮਾਨ	ਨੀਤੀ ਮੋਹਨ, ਸੰਤੋਸ਼ ਹਰੀਹਰਨ, ਸ਼ਾਰਨੀਆ ਗੋਪੀਨਾਥ

ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਵਨਸਪਤੀ ਦੇ ਨੋਟ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਮਰਾਰੰਜਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਵਣਸਪਤੀ ਬਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।

ਨੋਟਸ

ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਣ

ਸੀ 'ਤੇ ਸ਼ਡਜਮ ਨਾਲ ਵਣਸਪਤੀ ਰਾਗ

ਵਣਸਪਤੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚੱਕਰ ਇੰਦੂ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਇੰਦੂ-ਭੂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰਾ ਗਾ ਮਾ ਪਾ ਧੀ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ (ਇਸ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਅਰੋਹਣ- ਸ ਰੇ1 ਗ1 ਮ1 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ [ਏ]
• ਅਵਰੋਹਣ-ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ1 ਰੇ1 ਸ [ਬੀ]

ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਦ ਮੱਧਯਮ, ਚਤੁਰਥੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ,ਜਿਸ ਦੇ ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ(ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ) ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ ਜੋ ਨਵਨੀਤਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 40ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ।