ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ

ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ (ਬੰਗਾਲੀ: সত্যজিৎ রায়) (2 ਮਈ 1921–23 ਅਪ੍ਰੈਲ 1992) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਰਵੋੱਤਮ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਕੋਲਕਾਤਾ (ਤੱਦ ਕਲਕੱਤਾ) ਦੇ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰੇਜੀਡੇਂਸੀ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ। ਫਰਾਂਸਿਸੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜਾਂ ਰੰਵਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਤੇ ਅਤੇ ਲੰਦਨ ਵਿੱਚ ਇਤਾਲਵੀ ਫਿਲਮ 'ਲਾਦਰੀ ਦੀ ਬਿਸਿਕਲੇਤ' (Ladri di biciclette, ਬਾਈਸਿਕਲ ਚੋਰ) ਦੇਖਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਦੇ ਵੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਹੋਇਆ।

ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ
ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰਾਏ

ਰੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ 37 ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮਾਂ, ਚਰਿੱਤਰ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਲਘੂ ਫਿਲਮਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਪਥੇਰ ਪਾਂਚਾਲੀ (পথের পাঁচালী, ਰਸਤੇ ਦਾ ਗੀਤ) ਨੂੰ ਕੈਨਜ ਫਿਲਮ ਸਰਵੋੱਤਮ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਇਨਾਮ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕੁਲ ਗਿਆਰਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਨਾਮ ਮਿਲੇ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਅਪਰਾਜਿਤੋ (অপরাজিত) ਅਤੇ ਅਪੁਰ ਸੰਸਾਰ (অপুর সংসার, ਅਪੂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ) ਦੇ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਪੂ ਤਿੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਰੇਅ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਈ ਕੰਮ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ: ਪਟਕਥਾ ਲਿਖਣਾ, ਐਕਟਰ ਭਾਲਣਾ, ਪਿਠਭੂਮੀ ਸੰਗੀਤ ਲਿਖਣਾ, ਚਲਚਿਤਰਣ, ਕਲਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ, ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਾਮਗਰੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨਾ। ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਪਰਕਾਸ਼ਕ, ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਆਲੋਚਕ ਵੀ ਸਨ। ਰੇਅ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਇਨਾਮ ਮਿਲੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਦਮੀ ਵਿਸ਼ੈਲਾ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

ਅਰੰਭਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ

ਸਤਿਆਜੀਤ ਰੇਅ ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦਸ ਪੀੜੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਉਪੇਂਦਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਰੇਅ ਚੌਧਰੀ ਲੇਖਕ, ਚਿੱਤਰਕਾਰ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰਖਗੋਲ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਨ। ਉਹ ਨਾਲ ਹੀ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵੀ ਸਨ। ਉਪੇਂਦਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸੁਕੁਮਾਰ ਰੇਅ ਨੇ ਲਕੀਰ ਤੋਂ ਹਟਕੇ ਬੰਗਲਾ ਵਿੱਚ ਬੇਤੁਕੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ। ਉਹ ਲਾਇਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਵੀ ਸਨ। ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ ਸੁਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਸੁਪ੍ਰਭਾ ਰੇਅ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕੋਲਕਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਸਤਿਆਜੀਤ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਚੱਲ ਬਸੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਸੁਪ੍ਰਭਾ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਤਨਖਾਹ ਤੇ ਗੁਜਾਰਿਆ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਰੇਅ ਨੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਪਰੈਜੀਡੇਂਸੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਲੇਕਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹੀ। 1940 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ। ਰੇਅ ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪਸੰਦ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਦੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਜਗਤ ਤੋਂ ਉਹ ਖਾਸ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਦੇ ਜੋਰ ਦੇਣ ਅਤੇ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਭਾਵ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਓੜਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਜਾਣ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕੀਤਾ।ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਪੂਰਵੀ ਕਲਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ ਅਤੇ ਬਿਨੋਦ ਬਿਹਾਰੀ ਮੁਖਰਜੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਿਆ। ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵ੍ਰਿਤਚਿਤਰ 'ਦ ਇਨਰ ਆਈ' ਵੀ ਬਣਾਇਆ। ਅਜੰਤਾ, ਏਲੋਰਾ ਅਤੇ ਏਲੀਫੇਂਟਾ ਦੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਬਣ ਗਏ।

ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਸਤਿਆਜੀਤ ਰੇਅ

1943 ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੇਅ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੋਲਕਤਾ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਫਰਮ ਡੀ ਜੇ ਕੇਮਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਦ ਦਾ ਨਾਂ “ਜੂਨੀਅਰ ਵਿਜੂਲਾਈਜ਼ਰ” ਸੀ ਅਤੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕੇਵਲ ਅੱਸੀ ਰੁਪਏ ਤਨਖਾਹ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਰੇਅ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅੱਛਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਤਣਾਓ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਤਨਖਾਹ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਰੇਅ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਗਾਹਕ ਅਕਸਰ ਮੂਰਖ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। 1943 ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੀ ਇਹ ਡੀ ਕੇ ਗੁਪਤਾ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਸਿਗਨੇਟ ਪ੍ਰੈੱਸ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਰੇਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਮੁਖ ਪੰਨੇ ਲਿਖਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਕਲਾਤਮਕ ਆਜਾਦੀ ਦਿੱਤੀ। ਰੇਅ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਮੁਖ ਪੰਨੇ ਬਣਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਮ ਕੋਰਬੇ ਦੀ 'ਮੈਨ ਈਟਰਸ ਆਫ ਕੁਮਾਊਂ' (Man – eaters of Kumaon, ਕੁਮਾਊਂ ਦੇ ਨਰ ਭਖਸ਼ੀ) ਅਤੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਡਿਸਕਵਰੀ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (Discovery of India, ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਖੋਜ) ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਗਲਾ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਨਾਵਲ ਪਥੇਰ ਪਾਂਚਾਲੀ (পথের পাঁচালী, ਰਸਤੇ ਦਾ ਗੀਤ) ਦੇ ਬਾਲ ਸੰਸਕਰਣ ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਆਮ ਆਂਟਿਰ ਭੇਂਪੂ (আম আঁটির ভেঁপু, ਆਮ ਦੀ ਗੁਠਲੀ ਦੀ ਸੀਟੀ)। ਰੇਅ ਇਸ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਇਸ ਨਾਵਲ ਤੇ ਬਣਾਈ। ਮੁਖ ਵਰਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵੀ ਬਣਾਏ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਿੱਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਸਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੋ ਨਵੇਂ ਫੋਂਟ ਵੀ ਬਣਾਏ “ਰੇਅ ਰੋਮਨ" ਅਤੇ “ਰੇਅ ਬਿਜਾਰ”। "ਰੇਅ ਰੋਮਨ "ਨੂੰ 1970 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ। ਕੋਲਕਤਾ ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਰੇਅ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਟਾਈਟਲ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਾਮਗਰੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ

1947 ਵਿੱਚ ਚਿਦਾਨੰਦ ਦਾਸ ਗੁਪਤਾ ਅਤੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਰੇਅ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਫਿਲਮ ਸਭਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੂਸਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁਧ ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਅਮਰੀਕਨ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਕਰ ਲਈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ - ਨਵੀਂਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੂਚਨਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। 1949 ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਨੇ ਦੂਰ ਦੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਬਿਜੋਏ ਰੇਅ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਹੋਇਆ, ਸੰਦੀਪ, ਜੋ ਹੁਣ ਖ਼ੁਦ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜਾਂ ਰੰਵਾਰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਕਰਨ ਆਏ। ਰੇਅ ਨੇ ਦੇਹਾਤ ਵਿੱਚ ਉਪਯੁਕਤ ਸਥਾਨ ਢੂੰਢਣ ਵਿੱਚ ਰੰਵਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਰੇਅ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਥੇਰ ਪਾਂਚਾਲੀ ਤੇ ਫਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਚਾਰ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਰੰਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। 1950 ਵਿੱਚ ਡੀ ਜੇ ਕੇਮਰ ਨੇ ਰੇਅ ਨੂੰ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਲੰਦਨ ਭੇਜਿਆ। ਲੰਦਨ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਨੇ 99 ਫਿਲਮਾਂ ਵੇਖੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਵਿੱਤੋਰਯੋ ਦੇ ਸੀਕਾ ਦੀ ਨਵਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਫਿਲਮ 'ਲਾਦਰੀ ਦੀ ਬਿਸਿਕਲੇੱਤੇ' (Ladri di biciclette, ਬਾਈਸਿਕਲ ਚੋਰ) ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਰੇਅ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿਨੇਮਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ ਤਾਂ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਨਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੰਕਲਪ ਸਨ।

ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਰੇਅ ਦੇ ਪਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਕਿਰੇ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ। 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਨੇ ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉੱਥੇ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਕੀਰਾ ਕੁਰੋਸਾਵਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਅਕਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਭੱਜ ਦੌੜ ਵਾਲੇ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਜਾਂ ਪੁਰੀ ਵਰਗੀਆਂ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਏਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਕਥਾਨਕ ਪੂਰੇ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਰੋਗ ਅਤੇ ਮੌਤ

1983 ਵਿੱਚ ਫਿਲਮ ਘਾਰੇ ਬਾਇਰੇ (ঘরে বাইরে) ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰੇਅ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾ 9 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜ ਸਮਰੱਥਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਗਈ। ਘਾਰੇ ਬਾਇਰੇ ਦਾ ਛਾਇਆਂਕਨ ਰੇਅ ਦੇ ਬੇਟੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 1984 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। 1992 ਵਿੱਚ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਦੁਰਬਲਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰੇਅ ਦਾ ਸਵਾਸਥ ਬਹੁਤ ਵਿਗੜ ਗਿਆ, ਜਿਥੋਂ ਉਹ ਕਦੇ ਉਭਰ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਹੀ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਦਾਇਕ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 23 ਅਪ੍ਰੈਲ 1992 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੇ ਕੋਲਕਤਾ ਸ਼ਹਿਰ ਲਗਪਗ ਰੁੱਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਆਏ।

ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ

ਸਾਲ	ਇਨਾਮ/ਸਨਮਾਨ	ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ
1958	ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ	ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
1965	ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ	ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
1967	ਰਮਨ ਮੈਗਸੇਸੇ ਸਨਮਾਨ	ਰਮਨ ਮੈਗਸੇਸੇ ਸੰਸਥਾ
1971	ਯੋਗੋਸਲੋਵਾਗੀਆ ਦਾ ਤਾਰਾ	ਯੋਗੋਸਲੋਵਾਗੀਆ ਸਰਕਾਰ
1973	ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ	ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
1974	ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ	ਰੋਇਲ ਕਾਲਜ ਆਫ ਆਰਟ ਲੰਡਨ
1976	ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ	ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
1978	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
1978	ਸ਼ਪੈਸ਼ਲ ਸਨਮਾਨ	ਬਰਲਿਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ
1978	ਡੈਸੀਕੋਟਮ	ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਭਾਰਤ
1979	ਸ਼ਪੈਸ਼ਲ ਸਨਮਾਨ	ਮਾਸਕੋ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ
1980	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਵਰਦਵਾਨ, ਭਾਰਤ
1980	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਜਾਦਵਪੁਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਭਾਰਤ
1981	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਬਨਾਰਸ ਹਿੰਦੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਭਾਰਤ
1981	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਉੱਤਰੀ ਬੰਗਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਭਾਰਤ
1982	ਹੋਮਏਜ ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ	ਕੈਨਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ
1982	ਸੰਤ ਮਾਰਕ ਦਾ ਸ਼ਪੈਸਲ ਗੋਲਡਨ ਸ਼ੇਰ	ਵੀਨਸ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ
1982	ਵਿਦਿਆ ਸਾਗਰ	ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ
1983	ਫੇਲੋਸ਼ਿਪ	ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫਿਲਮ ਸੰਸਥਾ
1985	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਕੋਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਭਾਰਤ
1985	ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ	ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
1985	ਸੋਵੀਅਤ ਲੈਂਡ ਨਹਿਰੂ ਅਵਾਰਡ	ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ
1986	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ
1987	Légion d'Honneur	ਫਰਾਂਸ ਸਰਕਾਰ
1987	ਡਾਕਟਰੇਟ	ਰਵਿੰਦਰ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
1992	ਅਕੈਡਮੀ ਵੱਲੋਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ	ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ ਮੋਸ਼ਨ ਪਿਕਚਰਜ ਆਰਟ ਔਂਡ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਅਮਰੀਕਾ
1992	ਅਕੀਰਾ ਕੁਰੂਸੋਵਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ	ਸਾਨਫਰਾਸ਼ਿਸਕੋ ਫਿਲਮ ਫੈਸ਼ਟੀਵਲ
1992	ਭਾਰਤ ਰਤਨ	ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ