ਸਾਂਗ

  ਸਾਂਗ ( ਹਿੰਦੀ:सांग

), ਸਵਾਂਗ (ਭਾਵ "ਸ਼ੁਰੂਆਤ")^[1] ਜਾਂ ਸਵਾਂਗ ( स्वांग ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ), ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਨਾਚ - ਥੀਏਟਰ ਰੂਪ ਹੈ। ਸਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਢੁਕਵੇਂ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਨਕਲ (ਜਾਂ ਨਕਲ ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਵਾਦ-ਮੁਖੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਅੰਦੋਲਨ-ਮੁਖੀ। ਧਾਰਮਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਸ ਜਾਂ ਬਾਰਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰੇ ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ-ਹਵਾ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਕਲ ਦੀ ਕਲਾ ਵਜੋਂ ਸਵਾਂਗ ਦਾ ਅਰਥ ਰੰਗ-ਭਰਨਾ, ਨਕਲ-ਕਰਨ ਹੈ।

ਸਵਾਂਗ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲੋਕ ਥੀਏਟਰ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨੌਟੰਕੀ, ਸਾਂਗ, ਤਮਾਸ਼ਾ ਸਵਾਂਗ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੀ ਸਵੈਗ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਹਨ:

"ਏਕ ਮਰਦਾਨਾ ਏਕ ਜਨਾਨਾ ਮੰਚ ਪਰ ਆਦੇ ਰਾਇ"

ਮਤਲਬ ਇੱਕ ਮਰਦ ਅਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਕਲਾਕਾਰ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

"ਏਕ ਸਾਰੰਗੀ ਏਕ ਢੋਲਕੀਆ ਸਾਥ ਮੇਂ ਆਦਿ ਦੀ ਰਾਏ"

ਭਾਵ ਇੱਕ ਸਾਰੰਗੀ ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਢੋਲਕ ਵਾਦਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਵਾਂਗ/ਸਾਂਗ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਬੀਰ ਸੰਤ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਰਗਰਮ ਸੀ।

ਪਰੰਪਰਾ ਲਗਭਗ ਦੋ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਵਾਂਗ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਕਿਸ਼ਨ ਲਾਲ ਭੱਟ ਨੂੰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਤਾਂ ਨਾਚ-ਨਾਟਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਮਰਦਾਂ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ।

ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ

• ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਬਿਹਾਰੀਲਾਲ - 13ਵੀਂ ਸਦੀ
• ਚੇਤਨ ਸ਼ਰਮਾ - 13ਵੀਂ ਸਦੀ
• ਬਾਲਮੁਕੁੰਦ ਗੁਪਤ - 16ਵੀਂ ਸਦੀ
• ਗਿਰਧਰ - 16ਵੀਂ ਸਦੀ
• ਸ਼ਿਵਕੌਰ - 16ਵੀਂ ਸਦੀ
• ਕਿਸ਼ਨਲਾਲ ਭੱਟ - 16ਵੀਂ ਸਦੀ
• ਸਾਦੁੱਲਾ- 1760 ਦੌਰਾਨ
• ਬੰਸੀਲਾਲ - 1802 ਦੌਰਾਨ
• ਅੰਬਰਾਮ- 1819 ਦੌਰਾਨ
• ਪੰਡਿਤ ਬਸਤੀਰਾਮ (1841-1958)
• ਅਹਿਮਦ ਬਖਸ਼ (1800-1850)
• ਅਲੀ ਬਖਸ਼ (1854-1899)
• ਹਿਰਦਾਸ ਉਦਾਸੀ– 1861 ਦੌਰਾਨ
• ਤਉ ਸੰਗਿ – 1878 ਦੌਰਾਨ
• ਜਮੂਆ ਮੀਰ (1879-1959)
• ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਰਮਾ (1881-1957)
• ਪੰਡਿਤ ਦੀਪ ਚੰਦ ਬਾਹਮਣ (1884-1940)
• ਹਰਦੇਵ ਸਵਾਮੀ (1884-1926)
• ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਬਾਹਮਣ (1885-1955)
• ਪੰਡਿਤ ਮੈਰਾਮ (1886-1964)
• ਸੂਰਜਭਾਨ ਵਰਮਾ (1889-1942)
• ਪੰਡਿਤ ਸ਼ਾਦੀਰਾਮ (1889-1973)
• ਪੰਡਿਤ ਸਰੂਪਚੰਦ (1890-1956)
• ਪੰਡਿਤ ਨੇਤਰਮ - 1890 ਦੇ ਦੌਰਾਨ
• ਬਾਜੇ ਭਗਤ (1898-1936)
• ਪੰਡਿਤ ਹਰੀਕੇਸ਼ (1898-1954)
• ਪੰਡਿਤ ਨੱਥੂ ਰਾਮ (1902-1990)
• ਪੰਡਿਤ ਲਖਮੀ ਚੰਦ (1903-1945)
• ਪੰਡਿਤ ਮੰਗੇ ਰਾਮ (1906-1967)
• ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ ਸ਼ਰਮਾ (1907-1966)
• ਪੰਡਿਤ ਨੰਦ ਲਾਲ (1913-1963)
• ਦਯਾਚੰਦ ਮਾਇਨਾ (1915-1993)
• ਮੁਨਸ਼ੀਰਾਮ ਜੰਡਲੀ (1915-1950)
• ਪੰਡਿਤ ਜਗਦੀਸ਼ ਚੰਦਰ (1916-1997)
• ਪੰਡਿਤ ਮਾਈਚੰਦ- 1916 ਦੌਰਾਨ
• ਰਾਏ ਧਨਪਤ ਸਿੰਘ- (1916-1979 ਦੌਰਾਨ)
• ਦਯਾਚੰਦ ਗੋਪਾਲ- 1916 ਦੌਰਾਨ
• ਪੰਡਿਤ ਰਾਮਾਨੰਦ - 1917 ਦੌਰਾਨ
• ਜੱਟ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਦਹੀਆ (1918-1944)
• ਸੁਲਤਾਨ ਸ਼ਾਸਤਰੀ - 1919 ਦੌਰਾਨ
• ਮਾਸਟਰ ਨੇਕੀਰਾਮ (1915-1996)
• ਕਿਸ਼ਨ ਚੰਦ ਸ਼ਰਮਾ- 1922 ਦੌਰਾਨ
• ਖੇਮ ਚੰਦ ਸਵਾਮੀ - 1923 ਦੌਰਾਨ
• ਚੰਦਰਾਲਾਲ ਭੱਟ (1923-2004)
• ਗਿਆਨੀਰਾਮ ਸ਼ਾਹਸਤਰੀ - 1923 ਦੇ ਦੌਰਾਨ
• ਪੰਡਿਤ ਰਾਮਕਿਸ਼ਨ (1925-2003)
• ਮਾਸਟਰ ਦਯਾਚੰਦ (1925-1945)
• ਚੰਦਗੀਰਾਮ (1926-1991)
• ਪੰਡਿਤ ਰਘੂਨਾਥ (1922-1977)
• ਪੰਡਿਤ ਤੇਜਰਾਮ - 1931 ਦੌਰਾਨ
• ਭਾਰਤ ਭੂਸ਼ਣ - 1932 ਦੌਰਾਨ
• ਬਨਵਾਰੀ ਲਾਲ ਥੇਠ (1932-1983)
• ਝੰਮਨਲਾਲ - 1935
• ਮਹਾਸ਼ਯ ਸਰੂਪਪਾਲ - (1937-2013)
• ਪੰਡਿਤ ਜਗਨਨਾਥ - 1939 ਦੌਰਾਨ
• ਪੰਡਿਤ ਤੁਲੇਰਾਮ - (1939-2008)
• ਰਣਬੀਰ ਦਹੀਆ - 1950 ਦੌਰਾਨ
• ਚਤੁਰਭੁਜ ਬਾਂਸਲ - 1951 ਦੌਰਾਨ

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ
• ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਨਾਚਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
• ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
• ਹਰਿਆਣਾ ਦਾ ਸੰਗੀਤ
• ਹਰਿਆਣਵੀ ਸਿਨੇਮਾ
• ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ