ਅਡੋਲਫ਼ ਹਿਟਲਰ
ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਜਰਮਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, 1933 ਤੋਂ 1945 (ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ) ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਅਡੋਲਫ ਹਿਟਲਰ (ਜਰਮਨ: [ˈadɔlf ˈhɪtlɐ] (
ਸੁਣੋ); 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1889 – 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1945) ਇੱਕ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਜਰਮਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ ਜੋ 1933 ਤੋਂ 1945 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਤੱਕ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਉਹ ਨਾਜ਼ੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ,[lower-alpha 1] 1933 ਵਿੱਚ ਚਾਂਸਲਰ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ 1934 ਵਿੱਚ ਫੁਹਰਰ ਅੰਡ ਰੀਚਸਕੈਂਜ਼ਲਰ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਲੈ ਲਿਆ।[lower-alpha 2] ਆਪਣੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ 1 ਸਤੰਬਰ 1939 ਨੂੰ ਪੋਲੈਂਡ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਪੂਰੇ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਨੇੜਿਓਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਅਤੇ ਸਰਬਨਾਸ਼ ਦੇ ਅੰਜਾਮ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸੀ: ਲਗਭਗ 60 ਲੱਖ ਯਹੂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ। ਪੀੜਤ
Remove ads
ਹਿਟਲਰ ਦਾ ਜਨਮ ਆਸਟਰੀਆ-ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰੌਨੌ ਐਮ ਇਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਲਿਨਜ਼ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1900 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਨਾ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਅਤੇ 1913 ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਦੌਰਾਨ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1919 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਜਰਮਨ ਵਰਕਰਜ਼ ਪਾਰਟੀ (ਡੀਏਪੀ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰਵਗਾਮੀ ਸੀ। ਨਾਜ਼ੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ, ਅਤੇ 1921 ਵਿੱਚ ਨਾਜ਼ੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਨੇਤਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1923 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮਿਊਨਿਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਤਖਤਾਪਲਟ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਸੱਤਾ ਹਥਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਮੀਨ ਕੈਮਫ ("ਮੇਰਾ ਸੰਘਰਸ਼") ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਲਿਖਿਆ। 1924 ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਿਟਲਰ ਨੇ ਵਰਸੇਲਜ਼ ਦੀ ਸੰਧੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਭਾਸ਼ਣ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਾਲ ਪੈਨ-ਜਰਮਨਵਾਦ, ਯਹੂਦੀ-ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਸਾਮਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਅਕਸਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਨੂੰ ਯਹੂਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਨਿੰਦਿਆ।
ਨਵੰਬਰ 1932 ਤੱਕ, ਨਾਜ਼ੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਜਰਮਨ ਰੀਕਸਟੈਗ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀਟਾਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ ਪਰ ਉਸ ਕੋਲ ਬਹੁਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਚਾਂਸਲਰ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਮਤ ਸੰਸਦੀ ਗਠਜੋੜ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਬਕਾ ਚਾਂਸਲਰ ਫ੍ਰਾਂਜ਼ ਵਾਨ ਪੈਪੇਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪਾਲ ਵਾਨ ਹਿੰਡਨਬਰਗ ਨੂੰ 30 ਜਨਵਰੀ 1933 ਨੂੰ ਹਿਟਲਰ ਨੂੰ ਚਾਂਸਲਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਰੀਕਸਟੈਗ ਨੇ 1933 ਦਾ ਯੋਗ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਵਾਈਮਰ ਗਣਰਾਜ ਨੂੰ ਨਾਜ਼ੀ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਨਾਜ਼ੀਵਾਦ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇਕ-ਪਾਰਟੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ। 2 ਅਗਸਤ 1934 ਨੂੰ, ਹਿੰਡਨਬਰਗ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹਿਟਲਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਹਿਟਲਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਰਮਨੀ ਤੋਂ ਯਹੂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਜੋ ਦੇਖਿਆ ਉਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਆਰਡਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮਹਾਨ ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ, ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਰਮਨੀ 'ਤੇ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਨਸਲੀ ਜਰਮਨਾਂ ਦੇ ਵੱਸੋਂ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।
ਹਿਟਲਰ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਲੇਬੈਂਸਰੌਮ (ਸ਼ਾ.ਅ. 'living space') ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹਮਲਾਵਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮੁੜ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ, 1 ਸਤੰਬਰ 1939 ਨੂੰ, ਪੋਲੈਂਡ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਨੇ ਜਰਮਨੀ ਵਿਰੁੱਧ ਯੁੱਧ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜੂਨ 1941 ਵਿੱਚ, ਹਿਟਲਰ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਦਸੰਬਰ 1941 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। 1941 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਜਰਮਨ ਫੌਜਾਂ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਧੁਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਲਾਭ 1941 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਲਟ ਗਏ ਅਤੇ 1945 ਵਿੱਚ ਮਿੱਤਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਜਰਮਨ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1945 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ ਬਰਲਿਨ ਦੇ ਫੁਹਰਰਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ, ਈਵਾ ਬਰੌਨ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਜੋੜੇ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਲਾਲ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਫੜੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਿਟਲਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨੀ ਲੇਖਕ ਇਆਨ ਕੇਰਸ਼ੌ ਨੇ ਹਿਟਲਰ ਨੂੰ "ਆਧੁਨਿਕ ਸਿਆਸੀ ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਰੂਪ" ਦੱਸਿਆ ਹੈ।[3] ਹਿਟਲਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਨਸਲਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਨਾਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਲਗਭਗ 60 ਲੱਖ ਯਹੂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਹੋਰ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਅਨਟਰਮੇਨਸ਼ੇਨ (ਉਪਭੁਮਨ) ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਣਚਾਹੇ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਹਿਟਲਰ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 19.3 ਮਿਲੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 28.7 ਮਿਲੀਅਨ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੌਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘਾਤਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
Remove ads
ਜੀਵਨੀ
ਹਿਟਲਰ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਅਪਰੈਲ 1889 ਨੂੰ ਜਰਮਨ ਬਵੇਰੀਆ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਆਸਟਰੀਅਨ ਪਿੰਡ, ਬ੍ਰੋਨੋ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ "ਅਡੋਲਫ ਹਿਟਲਰ" ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[4]
ਹਵਾਲੇ
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads