ਅਲਾਉਦੀਨ ਖ਼ਾਨ

ਅਲਾਉਦੀਨ ਖ਼ਾਨ (ਉਰਦੂ: علا الدین خان ਬੰਗਾਲੀ: ওস্তাদ আলাউদ্দীন খ়ান, ਬਾਬਾ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖ਼ਾਨ) ਵੀ, (ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1862 – 6 ਸਤੰਬਰ 1972)^[1] ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਕੰਪੋਜ਼ਰ, ਸਾਹਿਨਾਈਵਾਦਕ ਅਤੇ ਸਰੋਦਵਾਦਕ ਸਨ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਾਮਵਰ ਸੰਗੀਤ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।^[2][3][4]

ਅਲਾਉਦੀਨ ਖ਼ਾਨ
ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ	ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1862 ਬੰਗਾਲ ਪ੍ਰੈਜੀਡੈਂਸੀ (ਮੌਜੂਦਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼)
ਮੂਲ	ਈਸਟ ਬੰਗਾਲ, (ਮੌਜੂਦਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼)
ਮੌਤ	6 ਸਤੰਬਰ 1972
ਵੰਨਗੀ(ਆਂ)	ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ
ਕਿੱਤਾ	ਕੰਪੋਜ਼ਰ, ਸਰੋਦਵਾਦਕ
ਸਾਜ਼	ਸਾਹਿਨਾਈ, ਸਰੋਦ

ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ

ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਬਾਰੀਆ ਦੇ ਸ਼ਿਬਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ,ਸਬਦਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ। ਖਾਨ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਫਕੀਰ ਆਫ਼ਤਾਬੂਦੀਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਲਈ। ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਇੱਕ ਜਾਤ੍ਰਾ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਘਰ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਰੀ, ਸਰੀ, ਬਾਉਲ, ਭਾਟਿਯਾਲੀ , ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਪੰਚਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਜਾਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ।^[5]

ਖਾਨ ਫੇਰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ (ਜਿਸ ਨੂੰ 1877 ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਇੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੁਲੋ ਗੋਪਾਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।^[6] ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸਰਗਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ।^[5] ਨੁਲੋ ਗੋਪਾਲ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਨ ਨੇ ਸਾਜ਼ ਸੰਗੀਤ ਵੱਲ ਰੁਖ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਸਟਾਰ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਦੱਤ ਤੋਂ ਸਿਤਾਰ, ਬੰਸਰੀ, ਪਿਕਕੋਲੋ, ਮੈਂਡੋਲਿਨ, ਬੈਂਜੋ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਕਈ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣਾ ਸਿੱਖਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰੀ ਉਸਤਾਦ ਤੋਂ ਸਨਾਈ, ਨੱਕੁਰਾ, ਤੀਕਾਰਾ ਅਤੇ ਜਗਜੰਪਾ ਵਜਾਉਣਾ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨੰਦ ਬਾਬੂ ਤੋਂ ਪਖਾਵਜ, ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਅਤੇ ਤਬਲਾ ਵਜਾਉਣਾ ਸਿਖਿਆ।^[5]

ਅਲੀ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਅਲਾਊਦੀਨ ਨੂੰ ਵੀਨਾ ਵਾਦਕ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ।^[6]