ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਕੁਮਾਰ

ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਕੁਮਾਰ (ਹਿੰਦੀ: दुष्यन्त कुमार, 27 ਸਤੰਬਰ 1931 – 31 ਦਸੰਬਰ 1975) ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਅਤੇ ਗਜਲਕਾਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 'ਇੱਕ ਕੰਠ ਵਿਸ਼ਪਾਈ', 'ਸੂਰਯ ਕਾ ਸਵਾਗਤ', 'ਆਵਾਜ਼ੋਂ ਕੇ ਘੇਰੇ', 'ਜਲਤੇ ਹੂਏ ਵਨ ਕਾ ਬਸੰਤ', 'ਛੋਟੇ - ਛੋਟੇ ਸਵਾਲ' ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਗਦ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਕੁਮਾਰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਿਜਨੌਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਦਮ ਰੱਖੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸ਼ਾਇਰਾਂ - ਤਾਜ ਭੋਪਾਲੀ ਅਤੇ ਕੈਫ ਭੋਪਾਲੀ ਦਾ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਸੀ। ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਗਯੇਯ ਅਤੇ ਗਜਾਨਨ ਮਾਧਵ ਮੁਕਤੀਬੋਧ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਲਈ ਨਾਗਾਰਜੁਨ ਅਤੇ ਧੂਮਿਲ ਵਰਗੇ ਕੁੱਝ ਕਵੀ ਹੀ ਬਚ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਿਰਫ 42 ਸਾਲ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਨਿਦਾ ਫਾਜਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:

ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਕੁਮਾਰ

ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਨਰਾਜਗੀ ਨਾਲ ਸਜੀ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੁੱਸਾ ਅਤੇ ਨਰਾਜਗੀ ਉਸ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਕੁਕਰਮਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਵੇਂ ਤੇਵਰਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ ਸੀ। ਜੋ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਧਵਰਗੀ ਝੂਠੇਪਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪਛੜੇ ਵਰਗ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਤਰਸ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਯੂ.ਪੀ. ਦੇ ਬਿਜਨੌਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨਵਾਦਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਸਨੇ ਅਲਾਹਾਬਾਦ ਤੋਂ ਐਮ.ਏ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਮਹਿਮਾਮਈ ਰਚਨਾਵਾਂ

ਕਵਿਤਾ	ਕਾਵਿਕ ਡਰਾਮਾ	ਡਰਾਮਾ	ਗ਼ਜ਼ਲ	ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ	ਨਾਵਲ
कहाँ तो तय था	एक कण्ठ विषपायी	और मसीहा मर गया	साये में धूप	मन के कोण	छोटे-छोटे सवाल
कैसे मंजर					आँगन में एक वृक्ष
खंडहर बचे हुए हैं					दुहरी जिंदगी
जो शहतीर है
ज़िंदगानी का कोई मकसद
मुक्तक
आज सड़कों पर लिखे हैं
मत कहो, आकाश में
धूप के पाँव
गुच्छे भर अमलतास
सूर्य का स्वागत
आवाजों के घेरे
जलते हुए वन का वसन्त
आज सड़कों पर
आग जलती रहे
एक आशीर्वाद
आग जलनी चाहिए
मापदण्ड बदलो
कहीं पे धूप की चादर
बाढ़ की संभावनाएँ
इस नदी की धार में
हो गई है पीर पर्वत-सी[1]