ਨਿਰਵਾਣ

ਨਿਰਵਾਣ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Nirvana; ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: निर्वाण) ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ (ਜੈਨ ਧਰਮ, ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ, ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜਨੂੰਨ ਦੇ ਬੁਝ ਜਾਣ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਮੁਕਤੀ, ਮੁਕਤੀ, ਜਾਂ ਦੁੱਖ (ਦੁਖ) ਅਤੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ (ਸੰਸਾਰ) ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਅੰਤਮ ਅਵਸਥਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।^[1][2][3]

ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਿਰਵਾਣ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਮੋਕਸ਼ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮ ਇਸਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਸਰਵਉੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ; ਲਗਾਵ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰਿਕ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ; ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਅੰਤ, ਹੋਂਦ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਜੋਂ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।^[4][5] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੈਰ-ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ, ਬ੍ਰਹਮ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਮੇਲ ਜਾਂ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਨਿਰਵਾਣ ਇੱਕ ਸੋਟੀਰੀਓਲੋਜੀਕਲ ਟੀਚਾ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਨਿਰਵਾਣ ਦੀ ਬੋਧੀ ਧਾਰਨਾ 10 ਬੇੜੀਆਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਹੈ, ਜੋ "ਅੱਗਾਂ" ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਕੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।^[6]

ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਮੋਕਸ਼ ਭਾਵ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਿੱਬਾਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਮੁਕਤੀ ਪਾਉਣਾ - ਯਾਨੀ, ਲਾਲਚ, ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ ਭਰਮ ਦੀ ਅਗਨੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ।^[7] ਇਹ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਦਾ ਪਰਮ ਸੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ। ਇਸ ਸ਼ੂਨਿਆ (ਜ਼ੀਰੋ) ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।