ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਿੰਨਾਹ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਿੰਨਾਹ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆਈਪੀਏ: fətɪ̈mɑ d͡ʒinnəɦ), (Urdu: فاطمہ جناح; 30 ਜੁਲਾਈ 1893 – 9 ਜੁਲਾਈ 1967)[1] ਡੈਂਟਲ ਸਰਜਨ, ਜੀਵਨੀਕਾਰ, ਨੀਤੀਵੇਤਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਾਦਰ-ਏ-ਮਿੱਲਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਨੀ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਸੀ।
1923 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਅਣਵੰਡੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਡਾਕਟਰ ਬਣੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਦੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਅਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੂਮੈਨਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ ਰਹੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫਾਤਿਮਾ ਨੂੰ 1951 ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ; ਉਸਦਾ 1951 ਦਾ ਰੇਡੀਓ ਸੰਬੋਧਨ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਲਿਆਕਤ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਸੈਂਸਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 1955 ਵਿੱਚ "ਮਾਈ ਬ੍ਰਦਰ" ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 32 ਸਾਲ ਬਾਅਦ, 1987 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕਾਇਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਸ਼ਰੀਫ ਅਲ ਮੁਜਾਹਿਦ ਦੁਆਰਾ ਕਈ ਪੰਨੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ" ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[4] ਫਾਤਿਮਾ 1965 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਯੂਬ ਖਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਲਗਾਈ ਗਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵੋਟ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਫਾਤਿਮਾ ਅਯੂਬ ਖਾਨ ਤੋਂ ਚੋਣ ਕਾਲਜ ਹਾਰ ਗਈ।
ਫਾਤਿਮਾ ਦੀ ਮੌਤ 9 ਜੁਲਾਈ 1967 ਨੂੰ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅਫਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ, ਅਕਬਰ ਪੀਰਭਾਈ ਨੇ ਜਾਂਚ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਿਪੋਰਟ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਪੰਜ ਲੱਖ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।
ਉਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਦਰ-ਏ-ਮਿਲਤ ("ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਮਾਤਾ"), ਅਤੇ ਖਾਤੂਨ-ਏ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ("ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਔਰਤ") ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ।
Remove ads
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਦਾ ਜਨਮ 31 ਜੁਲਾਈ 1893 ਨੂੰ ਜਿੰਨਾਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਦੌਰਾਨ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨਾਹਭਾਈ ਪੁੰਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮਿਠੀਬਾਈ ਦੇ ਸੱਤ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਸੀ। ਫਾਤਿਮਾ ਦੇ ਸੱਤ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ: ਚਾਰ ਭਰਾ - ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ, ਅਹਿਮਦ ਅਲੀ, ਬੁੰਦੇ ਅਲੀ, ਅਤੇ ਬਾਚੂ - ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ - ਰਹਿਮਤ, ਮਰੀਅਮ ਅਤੇ ਸ਼ਿਰੀਨ। ਆਪਣੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਸੀ ਜੋ 1901 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਬਣਿਆ। ਉਹ 1902 ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਦੇ ਬਾਂਦਰਾ ਕਾਨਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ। 1919 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਾਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਡਾ. ਆਰ. ਅਹਿਮਦ ਡੈਂਟਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ 1923 ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੈਂਟਲ ਕਲੀਨਿਕ ਖੋਲ੍ਹਿਆ।
ਫ਼ਾਤਿਮਾ 1918 ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਰਹੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਰਤਨਬਾਈ ਪੇਟਿਟ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਫਰਵਰੀ 1929 ਵਿੱਚ ਰਤਨਬਾਈ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕਲੀਨਿਕ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਪਣੀ ਭਤੀਜੀ ਦੀਨਾ ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਦੇ ਬੰਗਲੇ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਨੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦਾ ਸਾਥ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜੋ 11 ਸਤੰਬਰ 1948 ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ।
Remove ads
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਰੀਅਰ
ਫਾਤਿਮਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਹਰ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ 1930 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਗਈ, ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਬੰਬਈ ਵਾਪਸ ਆਈ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1931 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਚਾਰ ਸਾਲ ਰਹੀ। ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਦੇਸ਼ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ, ਹੌਸਲਾ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਸੰਭਾਲਿਆ, ਫਾਤਿਮਾ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ 1943 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਦੋ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1947 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
11 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ, ਫਾਤਿਮਾ ਨੇ ਵਿਜ਼ਟਰ ਗੈਲਰੀ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਲਈ ਉਸਦੇ ਅਟੁੱਟ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[2]
1947 ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਫਾਤਿਮਾ ਨੇ ਮਹਿਲਾ ਰਾਹਤ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਮਹਿਲਾ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (APWA) ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਇਆ।
ਉਸ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਜਿਰਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।[3]
Remove ads
ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ
ਫਾਤਿਮਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੇ ਇਸ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਆਲ-ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਮਹਿਲਾ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਫਾਤਿਮਾ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਲੂਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।
ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ; ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਫਾਤਿਮਾ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ; ਉਸ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਾਰਡ, ਮੁੱਢਲੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਆਦਿ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ। 1947 ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨਿਸਟ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿਵਲ ਨਾਫ਼ਰਮਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ, ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਜਲੂਸਾਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਹਵਾਲੇ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads