Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Donatello

włoski rzeźbiarz renesansowy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Donatello
Remove ads

Donatello, właśc. Donato di Niccolò di Betto Bardi (ur. ok. 1386 we Florencji, zm. 13 grudnia 1466 tamże) – rzeźbiarz włoskiego renesansu.

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Szybkie fakty Imię i nazwisko, Data i miejsce urodzenia ...

Był związany z Florencją i Padwą. Był uczniem, a następnie współpracownikiem Ghibertiego. W latach 1406–1436/1437 tworzył posągi do nisz kampanili katedry Santa Maria del Fiore we Florencji. W latach 1425–1427 wraz z Michelozzem pracował m.in. nad grobowcem antypapieża Jana XXIII. Na początku lat 30. XV wieku wraz z Filippem Brunelleschim przebywał w Rzymie, gdzie studiował sztukę antyczną i architekturę. Na skutek pobytu w Rzymie ewoluował styl Donatella, który zaczął stosować w swoich dziełach motywy antyczne. Po 1430 roku powstał Dawid, uchodzący jako pierwszy nowożytny akt męski. W 1443 roku przeprowadził się do Padwy. Tam stworzył Pomnik Gattamelaty, pierwszy renesansowy posąg jeźdźca.

Wraz z Masaccim i Brunelleschim uchodzi za jednego z pionierów sztuki renesansowej. Jego uczniem był Andrea del Verrocchio. Donatellem inspirowało się wielu włoskich rzeźbiarzy, w tym Michał Anioł.

Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Dawid (ok. 1430–1433 lub ok. 1440–1442)

Urodził się ok. 1386 roku we Florencji[a]. Jego pseudonim był zdrobnieniem od imienia Donato[2]. Był synem Niccolò di Betto Bardiego i Orsy Bardi (zmarłej w 1432 roku)[3][4]. Niccolò di Betto Bardi był z zawodu gręplarzem[2]. Ok. 1400 Donatello trafił do warsztatu Lorenza Ghibertiego, gdzie pobierał nauki[1]. Prawdopodobnie w tym warsztacie zapoznał się z techniką odlewania brązu[5]. Pomiędzy 1404 a 1407 został pracownikiem w jego warsztacie[6][1].

W latach 1406–1436 lub 1406–1437 tworzył posągi do nisz kampanili katedry Santa Maria del Fiore we Florencji, a także pracował przy budowie katedry jako kamieniarz[6][7]. Praca przy budowie katedry uchodzi za prawdopodobny moment rozpoczęcia działalności artystycznej Donatella[2]. Powstałe rzeźby dla katedry przedstawiają: Dawida(inne języki) (1408/1409, uzupełnienia w latach 1412 i 1416), św. Jana Ewangelistę(inne języki) (1408–1415), św. Marka(inne języki) (ok. 1411–1413 lub 1411–1415), pięciu proroków (1416–1422, 1423–1425, 1435–1437), św. Jerzego(inne języki) (1415–1417[8]), św. Ludwika z Tuluzy (1423)[6][1]. Marmurowa rzeźba Dawida została w 1416 roku kupiona przez signorię i ustawiona przed Palazzo Vecchio[9].

Zdaniem niemieckiej historii sztuki Hannelore Sachs(inne języki) pierwszymi dziełami zamówionymi przez zarząd budowy katedry to dwie figurki proroków. Sachs podaje również, że figura św. Marka powstała na zamówienie cechu tkaczy lnu, a św. Jerzego dla cechu płatnerzy[1]. Źródła podają sprzeczne informacje co do rzeźby nazywanej Zuccone(inne języki). Postać ukazana w posągu jest opisywana jako prorok Habakuk[6][5] lub Hiob[10][11]. Międzyczasie ok. 1410 stworzył krucyfiks(inne języki) dla kościoła Santa Croce we Florencji[6].

W 1419 roku Donatello wraz z Brunelleschim i Nannim di Banco rozpoczął pracę nad modelem kopuły katedry we Florencji. Prace nad katedrą rozpoczął Brunelleschi dwa lata później[1].

W 1419 roku Donatello przygotował siedzącego lwa (Marzocco), które miały trafić do schodów apartamentów papieskich we Florencji[1]. W latach 20. XV wieku wraz z Lorenzo Ghibertim pracował nad chrzcielnicą do baptysterium w Sienie(inne języki). Ghiberti odpowiadał za ogólny projekt, Donatello zaś pracował nad płaskorzeźbą, dużymi figurami i aniołkami na zwieńczeniu[5]. Ukończona chrzcielnica została ukończona długo po terminie. W notatkach zarządu budowy katery z marca 1425 roku znajduje się informacja o odebraniu pieniędzy obu rzeźbiarzom, którzy bez żadnego usprawiedliwienia nie dotrzymali dotychczasowych terminów. Dzieło zostało ukończone po 1425. Chrzcielnica została odebrana, ale główny mistrz budowy oraz jego doradcy niezadowoleni z wykonanego zwieńczenia kazali zdemontować ten fragment[12].

W latach 1425–1433 współpracował z Michelozzem[1]. Obaj pracowali m.in. nad grobowcem antypapieża Jana XXIII (1425–1427)[12]. Główne prace nad grobowcem wykonał Michelozzo, korzystający z pomocy swojego ucznia Pagno di Lapy[5], zaś autorstwa Donatella jest figura zmarłego[6]. W 1426 roku obaj rzeźbiarze pracowali również nad grobowcem kardynała Rinalda Brancacciego w Neapolu. Ponadto Donatello i Michelozzo pracowali razem nad amboną zewnętrzną katedry w Prato[1].

W latach 1430–1433[6] lub 1432–1433 wraz z Filippem Brunelleschim studiował sztukę antyczną i architekturę w Rzymie[10][11]. Na skutek studiów Donatello zaczął stosować w swoich dziełach motywy antyczne. Antykizacja dostrzegalna jest m.in. w tabernakulum z reliefem Zwiastowanie (ok. 1433–1435), ambonie muzycznej w katedrze Santa Maria del Fiore we Florencji (1433–1439) oraz w posągu Dawida (ok. 1430–1433, 1430–1435 lub ok. 1440–1442)[b][6][8]. Na wzór rzeźby antycznej biblijny pasterz został ukazany nago[10]. Dawid jest ukazany jako elegancki i wyrafinowany młodzieniec. Głowa Goliata jest podtrzymywana przez stopę Dawida[13]. Rzeźba stanęła na podwórzu pałacu Medyceuszy. Po upadku dynastii w 1495 roku została przeniesiona do Palazzo Vecchio[8].

Thumb
Pomnik Gattamelaty (1446–1447)

Pod koniec 1443 roku Donatello przeprowadził się do Padwy. Tam cztery lata później odlał pomnik konny kondotiera weneckiego Erasmo da Narni, który stanął w 1453 roku[6]. Rzeźba ta znana jest jako Pomnik Gattamelaty[11] lub Gattamelata[6]. Dzieło to było inspirowane Pomnikiem konnym Marka Aureliusza[11]. W Padwie pracował również nad ołtarzem do kościoła św. Antoniego. Hannelore Sachs podaje, że rzeźbiarz przybywał do Padwy z racji otrzymania wielkiego zamówienia, ale nie była w stanie ustalić, czy bezpośrednią przyczyną przybycia do miasta miało być odlanie Pomnika Gattamelaty czy prace nad ołtarzem do kościoła[14]. Donatello opuścił Padwę najwcześniej w 1453 roku[15].

Przed 1456 roku Donatello poważnie zachorował. Za sprawą terapii przeprowadzonej przez florenckiego lekarza Giovanniego Chelliniego rzeźbiarz wrócił do zdrowia. W 1456 roku Donatello podarował lekarzowi brązowe płaskorzeźbione tondo, na który została ukazana Madonna z czterema aniołami[15].

Thumb
Judyta i Holofernes (1457–1464)

W latach 1457–1464 Donatello wyrzeźbił Judytę i Holofernesa. Rzeźba stanowiła metaforę rządów Medyceuszy we Florencji[16]. Początkowo rzeźba znajdowała się na podwórzu Palazzo Medici, w 1495 roku została przeniesiona do Piazza della Signoria we Florencji[8]. Dziewięć lat później rzeźbę ponownie przeniesiono, tym razem do Palazzo Vecchio. Na jej miejscu postawiono Dawida Michała Anioła[17][18].

Pod koniec życia Donatello wyrzeźbił również Jana Chrzciciela i Św. Marię Magdalenę. Święci zostali ukazani jako osoby wychudzone na skutek postu i przeżywające religijną ekstazę[19].

Niewiele wiadomo o jego życiu prywatnym. Nigdy się nie ożenił. Przypuszcza się, że mógł był homoseksualistą. Mają o tym świadczyć anegdoty zawarte w Dzienniku Angelo Poliziana oraz powtarzający się w dziełach rzeźbiarza idealny typ młodzieńca oraz zamiłowanie do męskiego typu kobiety. Mieszkał wraz z matką, aż do jej śmierci w 1432 roku[14]. Pomimo nawiązania kontaktów z wieloma włoskimi humanistami, sam nie uchodził za wykształconego intelektualistę[2]. Według XV-wiecznych relacji Donatello za życia kolekcjonował antyczne rzeźby oraz miał bardzo dużą wiedzę na temat sztuki starożytnej[9][2]. Nie wiadomo, jaki był stosunek Donatella do Medyceuszy[5].

Jego uczniem był Andrea del Verrocchio, a pomocnikiem Agostino di Duccio[20].

Zmarł 13 grudnia 1466 roku we Florencji[6]. Został pochowany w bazylice San Lorenzo we Florencji[21]. Jego pogrzeb stanowił dużą uroczystość. Kosma Medyceusz Starszy, będąc pod ogromnym wrażeniem Donatella, zdecydował, że po śmierci obaj powinny być pochowani blisko siebie[22].

Remove ads

Technika

Podsumowanie
Perspektywa

Donatello zasłynął ze wskrzeszenia form pełnej rzeźby, które przyczyniły się do rozwoju rzeźbiarstwa[23]. Jako pierwszy twórca renesansowy stworzył pełny akt męski (Dawid) i posąg jeźdźca (Pomniku Gattamelaty)[24][22]. Przez całe życie interesował się nowymi trendami, które stosował w swoich dziełach. Jego pierwsze rzeźby ukazują wiarę w twórczą aktywność człowieka i entuzjazm[25]. W pierwszych dziełach są częściowo utrzymane w stylu gotyckim[2]. Postacie ukazane na większości rzeźb powstałych w latach 1406–1437 charakteryzują się esowatym przegięciem ciała i płynnym, falistym układem szat, powszechnym w późnogotyckiej rzeźbie. Donatello odszedł od tego modelu pracując nad Zuccone w latach 1423–1425[6]. Odrzucił tradycję przedstawiania świętych jako ludzi szlachetnych i uduchowionych. Świętych prezentował jako ludzi bliskich zwykłym ludziom, z ich wadami i niedoskonałościami[26]. Większość rzeźb z lat 20. XV wieku stanowiły odlewy w brązie. Najważniejszą formą pracy Donatella było modelowanie w glinie. Odlew powierzał brązownikom[5]. Nie unikał monumentalnych form, czego dowód stanowi praca nad grobowcem antypapieża Jana XXIII[26].

W pracach powstałych po pobycie Donatella w Rzymie dostrzegalna jest silna antykizacja. Rzeźbiarz zaczął stosować ornamenty, nowy układ fałdów oraz motywy puttów-dzieci[11]. Inspiracje sztuką antyczną dostrzegalne są zwłaszcza na Dawidzie i Pomniku Gattamelaty[6]. Ostatnie dzieła, ukazujące św. Jana Chrzciciela i św. Marię Magdalenę, są bliskie późnośredniowiecznej ascezie[25]. Judyta i Holofernes łączy inspiracje późnoantyczną rzeźbą sarkofagową z tradycją przedstawień narracyjnych w sztuce chrześcijańskiej[6]. W przeciwieństwie do poprzednich dzieł przedstawiających tę historię biblijną, Donatello ukazał Judytę jako postać tragiczną, która pomimo uratowania ludu izraelskiego jest świadoma, że naruszyła przykazanie o niezabijaniu[27]. Chcąc podkreślić scenę, ukazywał ją dramatycznie. Zabieg ten był stosowany umiarkowanie, w porównaniu do późniejszych artystów renesansowych (m.in. Leonarda da Vinci podczas malowania Ostatniej Wieczerzy)[28].

Studiował technikę, optykę i perspektywę[12]. Przypuszcza się, że Donatello mógł obserwować dzikie zwierzęta, by wierniej ukazać je na rzeźbach. Hipotezę tę postawiła niemiecka historyk sztuki Hannelore Sachs(inne języki) sugerując, że rzeźbiarz pracując nad Marzocco oglądał lwy, trzymane w pobliżu Palazzo Vecchio[5].

Remove ads

Wpływ na sztukę

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Św. Jan
Thumb
Możesz Michała Anioła, wzorowany na Św. Janie Donatella

Wraz z Masaccim i Brunelleschim uchodzi za jednego z pionierów sztuki renesansowej[29]. Donatellem inspirowali się m.in. rodzinny klan della Robbia (zwłaszcza Luca della Robbia)[30], Bertoldo di Giovanni, Desiderio da Settignano, Andrea del Verrocchio[6], Michał Anioł[24]. Dzieła Donatella studiował również Rafael[31]. Pomnik Gattamelaty, ukazujący jeźdźca spokojnie jadącego na koniu, stał się wzorem posągu konnego w renesansie i baroku[11].

Donatello bywał porównywany z Michałem Aniołem, który rozwinął koncepcję tego pierwszego. Obaj przez całe życie eksperymentowali oraz odegrali dużą rolę w rozwój rzeźbiarstwa. W przeciwieństwie do Michała Anioła, który uchodził za uniwersalnego geniusza, Donatello zajmował się wyłącznie rzeźbą[24]. Michał Anioł rzeźbiąc Mojżesza wzorował się na Św. Janie Ewangeliście Donatella[32]. Hannelore Sachs zwraca również uwagę, że Donatello i Michał Anioł w swoich dziełach wielokrotnie odwoływali się do idealnego typu młodzieńca i fascynowali się męskim typem kobiet, co miałoby świadczyć o ich orientacji homoseksualnej (u Donatella rzekomej, u Michała Anioła potwierdzonej)[14][33]. Giorgio Vasari zacytował epigramat autorstwa Don Vincenza Borghiniego(inne języki), w którym pojawia się stwierdzenie, iż Michał Anioł inspirował się twórczością Donatella oraz czerpał od niego natchnienie[22].

Prace

Podsumowanie
Perspektywa

Autorstwa Donatella jest fragment rzeźby proroka Jeremiasza. Figury Wiara i Nadzieja oraz płaskorzeźba Uczta Heroda znajdują się na chrzcielnicy w baptysterium w Sienie, wykonanej przez Donatella i Lorenzo Ghibertiego[8]. Wiara i Nadzieja są w źródłach wymieniane również jako osobne dzieła[6]. Grobowiec antypapieża Jana XXIII powstało we współpracy z Michelozzem[1]. Śpiewające putta i Złożenie Chrystusa do grobu wchodzą w skład wielkiego ołtarza w kościele Sant’Antonio w Padwie. Złożenie do grobu powstałe ok. 1460–1470 jest płaskorzeźbą pierwszej brązowej ambony w bazylice San Lorenzo we Florencji. Na tej samej ambonie znalazło się także Zdjęcie z krzyża z ok. 1460[8].

Donatellowi przypisywano również popiersie Niccolo da Uzzano, uważane za najsłynniejsze popiersie wczesnego renesansu[5].

Remove ads

Uwagi

  1. [a]
    Według Giorgia Vasariego rzeźbiarz miał urodzić się w 1383 roku[1].
  2. [b]
    Rosyjski historyk sztuki Michaił Ałpatow podaje, że Dawid powstał tuż po zakończeniu pobytu Donatella w Rzymie, a więc po 1433 roku[10]. Polski historyk sztuki Karol Estreicher datuje rzeźbę na 1430[11].

Przypisy

Bibliografia

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads