Ekologia populacyjna

Ekologia populacyjna, populacjologia, demekologia^[1] – część ekologii gatunku, która dotyczy zmian liczebności populacji jednogatunkowych, zachodzących pod wpływem czynników ekologicznych (biotycznych i abiotycznych)^[2].

Pojęcie „ekologii gatunku” jako części ekologii wprowadzono wycofując wcześniej stosowany podział tej nauki na^[2][3][4]:

• autekologię – naukę o funkcjonowaniu pojedynczych organizmów w ich środowisku (zbliżoną do fizjologii gatunku,
• synekologię – ekologię grup osobników (np. populacji, formacji i zespołów roślinnych, ekosystemów).

Współcześnie w zakres ekologii gatunku wchodzi:

• ekologia populacyjna (zagadnienia dynamiki populacji lokalnych, problemy zasięgu i rozmieszczenia^[5])^[2][3],
• ekologia ewolucyjna (historia życia gatunków, ich ewolucyjne adaptacje, dostosowania)^[6][7][8].

Dynamika populacji lokalnej, występującej w określonym środowisku (zajmującej określoną niszę ekologiczną) zależy od^[2]:

• zgodności abiotycznych cech siedliska z fizjologicznymi potrzebami organizmów (zob. zasada Alleego, zasada tolerancji ekologicznej Shelforda),
• rodzaju i siły zależności od innych populacji tworzących strukturę ekosystemu: „pionowych” (troficznych, zob. piramida ekologiczna) i „poziomych” (np. konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, komensalizm, symbioza).

Krzywa wykładnicza^[a]

Krzywa wzrostu S-kształtna

Krzywa wzrostu oscylacyjna

Krzywa wzrostu fluktuacyjna

Podstawowe typy krzywych wzrostu populacji lokalnych ; Y = N – liczebność populacji; X = t – czas, A – pojemność środowiska

Uwagi

1. W naturalnych ekosystemach wzrost liczebności populacji ponad wartość określoną przez pojemność środowiska (A) jest hamowany przez czynniki ekologiczne zależne od zagęszczenia. W ekosystemach sztucznych, np. agrocenozach, czynnikami ograniczającymi ten wzrost mogą być np. okresowo występujące zmiany warunków fizykochemicznych (np. meteorologicznych), niekorzystne dla organizmów (przekroczenia granic tolerancji). Tymi problemami zajmowali się m.in. H. Andrewartha i Ch. Birch, badający w Australii Południowej ekologię owadów niszczących uprawy pszenicy oraz ziarno magazynowane w silosach. W tych sytuacjach bariera wynikająca z niedoborów pożywienia nie występuje.