Helena Rurykowiczówna

Helena Rurykowiczówna^[1][2], Helena Iwanowna^[3] (ur. 19 maja 1476 w Moskwie, zm. 20 stycznia 1513 w Wilnie) – żona Aleksandra Jagiellończyka, wielka księżna litewska i niekoronowana królowa Polski, córka wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III i Zofii (Zoe) Paleolog – bratanicy ostatniego cesarza bizantyńskiego, Konstantyna Dragazesa.

Helena Rurykowiczówna

Królowa Polski
Okres	od 12 grudnia 1501 do 19 sierpnia 1506
Jako żona	Aleksandra Jagiellończyka
Poprzedniczka	Elżbieta Rakuszanka
Następczyni	Barbara Zápolya
Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data i miejsce urodzenia	19 maja 1476 Moskwa
Data i miejsce śmierci	20 stycznia 1513 Wilno
Ojciec	Iwan III Srogi
Matka	Zofia Paleolog
Mąż	Aleksander Jagiellończyk

Życiorys

3 grudnia 1494 poselstwo polskie z kasztelanem wileńskim Aleksandrem Juriewiczem Holszańskim i kasztelanem trockim Janem Jurjewiczem Zabrzezińskim na czele wyruszyło z Wilna po Helenę w celu wydania jej za mąż za wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka. Małżeństwo to miało cementować rozejm litewsko-moskiewski^[4]. Po przybyciu Heleny na Litwę, odbył się ślub obojga 15 lutego 1495 w katedrze Świętego Stanisława w Wilnie. Nie zachowały się przekazy dotyczące posagu, prawdopodobnie takowego nie było, gdyż Helena w listach do ojca wspominała dobroć męża, który wziął żonę bez posagu^[5]. Małżonek okazał dużą hojność wobec Heleny. 28 sierpnia 1501 Aleksander nadał żonie prawem dziedzicznym dobra Kniażyce, Teteryn, Smolniany, Hradyszcze i Łosice. Dokumentem z 10 stycznia 1503 Helena otrzymała również zamek Mohylew z przynależnymi dobrami^[5].

Mimo zawarcia związku małżeńskiego z Aleksandrem, księżna pozostała przy wyznaniu prawosławnym. Prawdopodobnie w lecie 1497 księżna zaszła w ciążę, która jednak zakończyła się poronieniem. W maju 1500 księżna poważnie zachorowała, przypuszczalnie z powodu kolejnego poronienia^[6]. Po śmierci brata Aleksandra, króla polskiego Jana Olbrachta, książę przyjechał do Krakowa na koronację, zaś Helena przebywała w Wilnie. Kościół katolicki nie wyraził zgody na koronację Heleny, która była odmiennego wyznania. Przyjęła jednak oficjalnie tytuł królowej^[7].

W czasie wojny z Moskwą wielokrotnie pomagała Aleksandrowi w negocjacjach ze swoim ojcem, prosząc go listownie o zaniechanie najazdów na Litwę^[7]. W mężu znalazła największe wsparcie i zrozumienie, opiekowała się nim, gdy zachorował. Po jego śmierci w 1506, Helena nadal pomagała w polepszeniu napiętych stosunków z Moskwą. W 1511 próbowała wyjechać do Moskwy, jednak nie zgodził się na to jej szwagier, Zygmunt I Stary. Potajemna próba opuszczenia Polski została udaremniona przez kanclerza wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła^[8]. Pod koniec tego roku Helena udała się do Brasławia.

Była podejrzewana o spiskowanie na rzecz brata, wielkiego księcia moskiewskiego Wasyla III. Zmarła bezpotomnie w wieku trzydziestu siedmiu lat i została pochowana w cerkwi Przeczystej Bogurodzicy w Wilnie. Wiele źródeł i współczesnych relacji podaje, jakoby została otruta, zaś sprawcami tej zbrodni mieli być Radziwiłłowie. Pozostawiła po sobie 40 000 dukatów, które w znacznej mierze zebrała podczas pobytu na Litwie^[9].

Przypisy

1. Duczmal 1996 ↓, s. 245-261.
2. Bogucka 2018 ↓, s. 776.
3. Łowmiański 1999 ↓, s. 645.
4. Wdowiszewski 2005 ↓, s. 108.
5. Wdowiszewski 2005 ↓, s. 109.
6. Spórna i Wierzbicki 2003 ↓, s. 144–145.
7. Spórna i Wierzbicki 2003 ↓, s. 145.
8. Spórna i Wierzbicki 2003 ↓, s. 146.
9. Wdowiszewski 2005 ↓, s. 109–110.

Bibliografia

• UrszulaU. Borkowska UrszulaU., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, ISBN 978-83-01-16692-2, OCLC 803894516. Brak numerów stron w książce
• Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996. ISBN 83-08-02577-3.
• Maria Bogucka: Aleksander Jagiellończyk. W: Mirosław Maciorowski, Beata Maciejewska: Władcy Polski. Warszawa: Agora, 2018. ISBN 978-83-268-2720-4.
• Henryk Łowmiański: Polityka Jagiellonów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1999. ISBN 83-7177-104-5.
• M.M. Spórna M.M., P.P. Wierzbicki P.P., Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków: Zielona Sowa, 2003, s. 144–147, ISBN 83-7389-189-7.
• ZygmuntZ. Wdowiszewski ZygmuntZ., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków: Avalon, 2005, s. 108–110, ISBN 83-918497-2-4.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 25034290
• GND: 104321024
• NKC: mzk2011620603
• PLWABN: 9810662858305606

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3910772