Lipusz (gmina)

Lipusz – gmina wiejska w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie gdańskim.

Lipusz

gmina wiejska
Herb
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
TERC	2206062
Wójt	Mirosław Ebertowski (2006)
Powierzchnia	109,2 km²
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności	3 783[1]
• gęstość	35 os./km²
Nr kierunkowy	58
Kod pocztowy	83-424
Tablice rejestracyjne	GKS
Adres urzędu: ul. Wybickiego 27 83-424 Lipusz
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 8
Położenie na mapie województwa pomorskiego Lipusz
Położenie na mapie Polski Lipusz
54°06′N 17°47′E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

W skład gminy wchodzi 8 sołectw: Bałachy, Gostomko, Lipuska Huta, Lipusz, Płocice, Szklana Huta, Śluza, Tuszkowy

Siedziba gminy to Lipusz.

Według danych z 30 czerwca 2011^[2] gminę zamieszkiwało 4200 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2017 roku gminę zamieszkiwało 3723 osoby^[3].

1 stycznia 2015 zniesiono nazwę nieistniejącej osady Nowy Dwór (nr SIMC 1014576), która prawdopodobnie mogła się znajdować w sołectwach Tuszkowy lub Śluza, gdyż w historycznych wykazach miejscowości wskazywano, że najbliższa stacja kolejowa znajdowała się w miejscowości Róg. Miejscowość ta nigdy nie występowała w ewidencji ludności^[4][5].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2005^[6] gmina Lipusz ma obszar 109,2 km², w tym:

• użytki rolne: 23%
• użytki leśne: 66%

Gmina stanowi 9,37% powierzchni powiatu.

Historia

Gmina zbiorowa Lipusz została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie kościerskim w woj. pomorskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich: Gostomko^[7], Lipusz, Płoczyce (główna część), Skwierawy, Śluza, Tuszki, Trzebuń (część), Kalisz (część), Grzybowo (część) i Loryniec (część) oraz z obszarów dworskich Tuszkowska Huta (główna część), Zdroje i Grzybowski Młyn (część), położonych na tych terenach, lecz nie wchodzących w skład gmin^[8].

Podczas II wojny światowej do gminy Lipusz (Liebusch) włączono obszar zniesionej gminy Dziemiany (Sophienwalde)^[9][10]. Ponadto 1 października 1944 od gminy Liebusch odłączono wsie Szklana Huta, Śluza i Tuszkowy (a także Dziemiany, Raduń i Trzebuń z przedwojennej gminy Dziemiany) na potrzeby poligonu Truppenübungsplatz Westpreußen^[11].

Po wojnie powrócono do stanu administracyjnego sprzed wojny^[12]. 7 kwietnia 1945 roku gmina wraz z całym powiatem kościerskim weszła w skład nowo utworzonego woj. gdańskiego^[13]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się z 7 gromad: Gostomko, Lipusz, Płocice, Skwierawy, Szklana Huta, Śluza i Tuszki^[14]. Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[15]. Obszar gminy Dziemiany wszedł w skład gromad Lipusz (Lipusz, Śluza i Tuszkowy), Kalisz (Płocice i Szklana Huta) i Korne (Gostomko) w powiecie kościerskim oraz Nakla (Skwierawy) w powiecie kartuskim^[16].

Gminę Lipusz reaktywowano w dniu 1 stycznia 1973 roku w powiecie kościerskim w woj. gdańskim^[17]. W skład gminy weszło 8 sołectw: Gostomko, Korne, Lipusz, Lipuska Huta, Płocice, Szklana Huta, Śluza i Tuszkowy^[18]. W porównaniu ze stanem z 1954 roku, gmina powięszyła się o sołectwo Korne (należące uprzednio do gminy Kościerzyna) kosztem sołectwa Skwierawy, które weszło w skład gminy Studzienice. 1 czerwca 1975 roku gmina znalazła się w nowo utworzonym mniejszym woj. gdańskim^[19].

2 lipca 1976 roku gmina została zniesiona, a jej obszar połączono z gminą Dziemiany w nową gminę Dziemiany-Lipusz z siedzibą w Dziemianch, oprócz sołectw Gostomko i Korne, które równocześnie włączono do gminy Kościerzyna^[20].

Gminę Lipusz reaktywowano 1 stycznia 1984 o nieco zmienionych granicach względem tych z 1976 roku^[21]. W jej skład weszły sołectwa Lipusz, Lipuska Huta, Płocice, Szklana Huta, Śluza i Tuszkowy ze zniesionej gminy Dziemiany-Lipusz oraz sołectwo Gostomko z gminy Kościerzyna^[21]. Poza gminą Lipusz, w gminie Kościerzyna, pozostało jedynie sołectwo Korne.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2017 roku^[3].

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	3 723	100	1 795	48,2	1 928	51,8
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	34		16		18

• Piramida wieku mieszkańców gminy Lipusz w 2014 roku^[1].

Ochrona przyrody

• Rezerwat przyrody Wda – Trzebiocha
• Wdzydzki Park Krajobrazowy

Komunikacja

Przez północną część gminy przebiega droga krajowa nr 20 ze Stargardu do Gdyni oraz droga wojewódzka nr 235 z Kornych do Chojnic.

Sąsiednie gminy

Dziemiany, Kościerzyna, Parchowo, Sulęczyno, Studzienice

Zobacz też

• gmina Dziemiany-Lipusz

Osoby związane z Gminą Lipusz

• Franciszek Borzyszkowski
• Bolesław Jażdżewski

Przypisy

1. Gmina Lipusz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-08-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
3. Gmina Lipusz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-17], liczba ludności na podstawie danych GUS.
4. MAiC: Rozporządzenie ministra administracji i cyfryzacji z dnia 4 grudnia 2014 r. w sprawie ustalenia zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz ustalenia nazw obiektów fizjograficznych. 2014-12-04. [dostęp 2015-01-01].
5. Uchwała Nr XXXV/194/2013 Rady Gminy Lipusz z dnia 24 października 2013.
6. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
7. Przyłączonej z powiatu kartuskiego (Dz.U. z 1934 r. nr 49, poz. 455).
8. Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 601.
9. Liebusch.
10. Amtsbezirk Lienfelde.
11. Truppenübungsplatz Westpreußen.
12. Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
13. Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 57.
14. Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa.
15. Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191.
16. Uchwała Nr 23/III/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu starogardzkiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 30 listopada 1954 r., Nr. 16, Poz. 91).
17. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
18. Uchwała Nr XVIII/108/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie gdańskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 15 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 195).
19. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
20. Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143.
21. Dz.U. z 1983 r. nr 70, poz. 314.