Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Turcji
lista w projekcie Wikimedia / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Turcji?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Turcji – lista miejsc w Turcji wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ustanowionej na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972[1] i ratyfikowanej przez Turcję 16 marca 1983 roku[2].
Obecnie (stan w 2023 roku) na liście znajdują się 21 obiektów: 19 dziedzictwa kulturowego i 2 o charakterze kulturowo–przyrodniczym[2].
Na tureckiej liście informacyjnej UNESCO – liście obiektów, które Turcja zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa, znajdują się 82 obiekty (stan w roku 2023)[2].
Poniższa tabela przedstawia tureckie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO:
- Nr ref. – numer referencyjny UNESCO;
- Obiekt – polskie tłumaczenie nazwy wpisu na liście wraz z jej angielskim oryginałem[2];
- Położenie – miasto, region; współrzędne geograficzne;
- Typ – klasyfikacja według Komitetu Światowego Dziedzictwa[3]:
- kulturowe (K),
- przyrodnicze (P),
- kulturowo–przyrodnicze (K,P);
- Rok wpisu – rok wpisu na listę;
- Opis – krótki opis obiektu wraz z informacjami o jego zagrożeniu.
Nr ref. | Obiekt | Zdjęcie | Położenie | Typ | Rok | Opis |
---|---|---|---|---|---|---|
356 | Zabytkowe dzielnice Stambułu Historic Areas of Istanbul |
TrStambuł 41°00′00″N 29°00′00″E |
KTr (i)(ii)(iii)(iv) |
1985 | Stambuł z uwagi na swoje położenie geograficzne i ponad dwutysięczną historię ma wiele unikalnych zabytków, m.in. meczet Sulejmana, Błękitny Meczet, pałac Topkapı, Hagia Sophia, kościół Chora czy pozostałości murów Konstantynopola[4]. | |
357 | Park Narodowy Göreme i zabytki skalne w Kapadocji Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia |
TrNevşehir 38°40′00″N 34°51′00″E |
K, PTr (i)(iii)(v)(vii) |
1985 | W dolinie Göreme, której skały trawi erozja, znajdują się wykute w skale sanktuaria – unikalne świadectwo sztuki bizantyjskiej z okresu post-ikonoklastycznego, a także wydrążone w skale całe miasta i wioski – pozostałości tradycyjnego osadnictwa od IV w.[5] | |
358 | Wielki meczet i szpital Divriği Great Mosque and Hospital of Divriği |
TrDivriği, Sivas 39°22′16,5″N 38°07′18,3″E |
KTr (i)(iv) |
1985 | Meczet i kompleks szpitalny założone w latach 1228–1229[6]. Meczet miał pojedynczą salę modlitw i był przekryty dwiema kopułami[6]. Architektura meczetu charakteryzuje się wymyślną techniką konstrukcji sklepień i pomysłową dekoracją rzeźbiarską – zwłaszcza na trzech portalach, w kontraście do surowych ścian wewnętrznych[6]. | |
377 | Hattusa Hattusha: the Hittite Capital |
TrÇorum 40°00′50,0″N 34°37′14,0″E |
KTr (i)(ii)(iii)(iv) |
1986 | Hattusa – dawna stolica państwa Hetytów, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami świątyń, rezydencji królewskich i fortyfikacji, ruinami bram miejskich: Bramy Lwów i Bramy Królewskiej oraz zespołem skalnym Yazilikaya[7]. | |
448 | Nemrut Nemrut Dağ |
TrAdıyaman 37°58′54,0″N 38°44′28,0″E |
KTr (i)(iii)(iv) |
1987 | Kompleks świątynno-sepulkralny (hierotezjon) wzniesiony na górze Nemrut przez króla Kommageny Antiocha I Theosa Dikajosa Epifanesa Filoromajosa Filhellena (69–34 p.n.e.) – świadectwo jednego z największych przedsięwzięć budowlanych epoki hellenistycznej[8]. | |
484 | Ksantos-Letoon Xanthos-Letoon |
TrAntalya Muğla 36°20′06″N 29°19′13″E |
KTr (ii)(iii) |
1988 | Ksantos – starożytna stolica Licji, rozbudowana w okresie hellenistyczno-rzymskim, obecnie stanowisko archeologiczne[9]. Do dziś zachowały się pozostałości grobowców filarowych z cellą i sarkofagiem na szczycie, na monolitowych słupach, bogato zdobione reliefami, pochodzące z V–II wieku p.n.e.[9] Letoon – starożytne sanktuarium i wyrocznia, najważniejsze miejsce kultu religijnego w Licji, sanktuarium związkowe Federacji Licyjskiej, obecnie stanowisko archeologiczne, z pozostałościami świątyń Latony, Artemidy i Apollona[9]. | |
485 | Hierapolis-Pamukkale Hierapolis-Pamukkale |
TrDenizli 37°55′26,8″N 29°07′29,2″E |
K,PTr (iii)(iv)(vii) |
1988 | Pamukkale – gorące źródła wody bogatej w związki wapnia i dwutlenek węgla, z której po ochłodzeniu na powierzchni, wytrąca się węglan wapnia, tworząc unikalny krajobraz z lasów mineralnych, skamieniałych wodospadów oraz rozległych, piętrowych tarasów[10]. Hierapolis – starożytne uzdrowisko położone na zboczu góry Cökelez, powyżej wapiennych tarasów Pamukkale, założone ok. II w. p.n.e. przez królów Pergamonu z dynastii Attalidów[10]. Współcześnie zachowały się tu ruiny urządzeń termalnych, świątyń i innych zabudowań greckich[10]. | |
614 | Miasto Safranbolu City of Safranbolu |
TrKarabük 41°14′57,8″N 32°40′59,5″E |
KTr (ii)(iv)(v) |
1994 | Główny ośrodek na szlaku handlowym między Wschodem i Zachodem od XIII w. do początku XX w., z wieloma zabytkami z okresu największej świetności miasta, m.in. Starym Meczetem, łaźniami i medresą Sulejmana Paszy (1316–1357) z XIV w.[11] | |
849 | Troja – stanowisko archeologiczne Archaeological Site of Troy |
TrÇanakkale 39°57′27,0″N 26°14′20,0″E |
KTr (ii)(iii)(vi) |
1998 | Starożytne miasto, znane z wojny, opisanej w starogreckim poemacie epickim Iliada przypisywanemu Homerowi[12]. Obecnie stanowisko archeologiczne, odkryte w 1870 roku przez Heinricha Schliemanna (1822–1890)[12]. Pozostałości Troi stanowią najbardziej znaczące świadectwo pierwszych kontaktów między cywilizacjami Anatolii i basenu Morza Śródziemnego[12]. | |
1366 | Zespół zabytkowy z meczetem Selimiye w Edirne Selimiye Mosque and its Social Complex |
TrEdirne Edirne 41°40′41″N 26°33′34″E |
KTr (i)(iv) |
2011 | Zespół budowli külliye w Edirne (pierwszej stolicy Imperium Osmańskiego), wzniesiony dla sułtana Selima II w latach 1569–1575 przez tureckiego architekta Sinana obejmujący m.in. meczet, dwie medresy (szkoła koraniczna i szkoła prawnicza) oraz halę targową[13]. | |
1405 | Çatalhöyük Neolithic Site of Çatalhöyük |
TrKonya Konya 37°39′59,4″N 32°49′31,7″E |
KTr (iii)(iv) |
2012 | Pozostałości osady neolitycznej, stanowisko archeologiczne obejmujące dwa kopce: wschodni kopiec z osiemnastoma warstwami zawierającymi ślady działalności człowieka z epoki neolitu, z okresu 7400–6200 p.n.e., m.in. malowidła, płaskorzeźby, rzeźby oraz inne obiekty artystyczne lub o charakterze symbolicznym; oraz kopiec zachodni ze śladami działalności człowieka z okresu 6200–5200 p.n.e. Znajdują się tu pozostałości unikalnych osad bez ulic, złożonych ze skupisk domostw przylegających do siebie tylnymi ścianami, do których wejścia prowadziły przez dach[14]. | |
1452 | Bursa i Cumalıkızık: narodziny Imperium Osmańskiego Bursa and Cumalıkızık: the Birth of the Ottoman Empire |
TrBursa Bursa 40°11′00″N 29°04′00″E 40°10′36″N 29°10′20″E |
KTr (i)(ii)(iv)(vi) |
2014 | Osiem miejsc na terenie miasta Bursy i pobliskiej wioski Cumalıkızık, które są świadectwem rozwoju systemu miejskiego i wiejskiego stanowiącego podstawę Imperium Osmańskiego, m.in. handlowe dzielnice chanów, kompleksy külliye z meczetami, szkołami religijnymi, publicznymi łaźniami i kuchnią dla ubogich, a także grobowiec Orchana, założyciela dynastii osmańskiej[15]. | |
1457 | Krajobraz kulturowy – świadectwo różnych epok w Pergamonie Pergamon and its Multi-Layered Cultural Landscape |
TrIzmir 39°08′00″N 27°11′00″E |
KTr (i)(ii)(iii)(iv)(vi) |
2014 | Dawna stolica starożytnego państwa pergamońskiego, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami akropolu – centrum władzy Attalidów i głównego ośrodka życia intelektualnego w świecie starożytnym[16]. Znajdują się tu ruiny monumentalnych świątyń, teatrów, propylei, gimnazjonu oraz Biblioteki Pergamońskiej[16]. Ponadto znajduje się tu wiele zabytków z czasów rzymskich, bizantyjskich i osmańskich[16]. Wielki Ołtarz Zeusa, stojący pośrodku dziedzińca na drugim tarasie pergameńskiego akropolu, znajduje się obecnie w Muzeum Pergamońskim w Berlinie[17]. | |
1488 | Cytadela w Diyarbakır i ogrody Hevsel – krajobraz kulturowy Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape |
TrDiyarbakır 37°54′11,2″N 40°14′21,5″E 37°54′39,1″N 40°13′38,2″E |
KTr (iv) |
2015 | Kilka obiektów na terenie miasta Diyarbakır: cytadela wraz z murami obronnymi o długości 5,8 km z licznymi wieżami, bramami, przyporami i 63 inskrypcjami, ogrody Hevsel położone u stóp cytadeli nad rzeką Tygrys, źródło Anzele i most Dicle Köprüsü[18]. | |
1018 | Efez Ephesus |
TrIzmir 37°56′23,0″N 27°20′55,0″E |
KTr (iii)(iv)(vi) |
2015 | Starożytne miasto, ośrodek cywilizacji helleńskiej i rzymskiej, obecnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami monumentalnych budowli z okresu Cesarstwa Rzymskiego m.in. Biblioteki Celsusa i teatru[19]. W Efezie znajdowała się również Świątynia Artemidy w Efezie, uznawana za jeden z siedmiu cudów świata, po której nie zostało jednak wiele śladów[19]. | |
1518 | Stanowisko archeologiczne Ani Archaeological Site of Ani |
TrKars 40°30′27″N 43°34′22″E |
KTr (ii)(iii)(iv) |
2016 | Miasto przy granicy Turcji z Armenią, dawna stolica Ani (państwo) – królestwa Bagratydów, przeżywające swój rozkwit w X–XI w., kiedy kontrolowało handel na jednym z odcinków Jedwabnego szlaku. Upadło po inwazji Mongołów i potężnym trzęsieniu ziemi w 1319 roku. Współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami zabudowy średniowiecznej, będącej świadectwem ewolucji architektury epoki w okresie od VII do XIII w.[20] | |
1519 | Afrodyzja Aphrodisias |
TrAydın 37°42′30″N 28°43′25″E |
KTr (ii)(iii)(iv)(vi) |
2017 | Starożytne miasto w Karii z III w. p.n.e., lokalny ośrodek kultu bogini-matki utożsamianej przez starożytnych Greków z Afrodytą. Współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami świątyni Afrodyty, buleuterionu, sebastejonu, odeonu, stadionu itd.[21] Wpis obejmuje także kamieniołomy marmuru na północny wschód od miasta[21]. | |
1572 | Göbekli Tepe The Archaeological Site of Göbeklitepe |
TrŞanlıurfa 37°13′23,7″N 38°55′20,5″E |
KTr (i)(ii)(iv) |
2018 | Stanowisko archeologiczne kryjące pozostałości prehistorycznego sanktuarium z neolitu[22]. | |
1622 | Arslantepe Arslantepe Mound |
TrMalatya 38°22′55,5″N 38°21′39,7″E |
KTr (iii) |
2021 | Starożytne miasto Melid, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami monumentalnego kompleksu pałacowego z gliny datowanego na IV w. p.n.e.[23] | |
1694 | Drewniane hypostylowe meczety średniowiecznej Anatolii Wooden Hypostyle Mosques of Medieval Anatolia |
KTr (ii)(iv) |
2023 | Meczety o drewnianych dachach, wsparte na drewnianych kolumnach, budowano w Anatolii od XIII w.[24] | ||
1669 | Gordion Gordion |
TrAnkara 39°39′18″N 31°59′39″E |
KTr (iii) |
2023 | Starożytne miasto, stolica Frygii – współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami cytadeli[25]. W pobliżu znajdują się liczne kurhany[25]. |