Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Turcji

Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Turcji – lista miejsc w Turcji wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ustanowionej na mocy konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972^[1] i ratyfikowanej przez Turcję 16 marca 1983 roku^[2].

Obecnie (stan w 2023 roku) na liście znajdują się 21 obiektów: 19 dziedzictwa kulturowego i 2 o charakterze kulturowo–przyrodniczym^[2].

Na tureckiej liście informacyjnej UNESCO – liście obiektów, które Turcja zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa, znajdują się 82 obiekty (stan w roku 2023)^[2].

[1]

[2]

Nr ref.	Obiekt	Położenie	Typ	Rok	Opis
356	Zabytkowe dzielnice Stambułu Historic Areas of Istanbul	TrStambuł 41°00′00″N 29°00′00″E	KTr (i)(ii)(iii)(iv)	1985	Stambuł z uwagi na swoje położenie geograficzne i ponad dwutysięczną historię ma wiele unikalnych zabytków, m.in. meczet Sulejmana, Błękitny Meczet, pałac Topkapı, Hagia Sophia, kościół Chora czy pozostałości murów Konstantynopola^[4].
357	Park Narodowy Göreme i zabytki skalne w Kapadocji Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia	TrNevşehir 38°40′00″N 34°51′00″E	K, PTr (i)(iii)(v)(vii)	1985	W dolinie Göreme, której skały trawi erozja, znajdują się wykute w skale sanktuaria – unikalne świadectwo sztuki bizantyjskiej z okresu post-ikonoklastycznego, a także wydrążone w skale całe miasta i wioski – pozostałości tradycyjnego osadnictwa od IV w.^[5]
358	Wielki meczet i szpital Divriği Great Mosque and Hospital of Divriği	TrDivriği, Sivas 39°22′16,5″N 38°07′18,3″E	KTr (i)(iv)	1985	Meczet i kompleks szpitalny założone w latach 1228–1229^[6]. Meczet miał pojedynczą salę modlitw i był przekryty dwiema kopułami^[6]. Architektura meczetu charakteryzuje się wymyślną techniką konstrukcji sklepień i pomysłową dekoracją rzeźbiarską – zwłaszcza na trzech portalach, w kontraście do surowych ścian wewnętrznych^[6].
377	Hattusa Hattusha: the Hittite Capital	TrÇorum 40°00′50,0″N 34°37′14,0″E	KTr (i)(ii)(iii)(iv)	1986	Hattusa – dawna stolica państwa Hetytów, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami świątyń, rezydencji królewskich i fortyfikacji, ruinami bram miejskich: Bramy Lwów i Bramy Królewskiej oraz zespołem skalnym Yazilikaya^[7].
448	Nemrut Nemrut Dağ	TrAdıyaman 37°58′54,0″N 38°44′28,0″E	KTr (i)(iii)(iv)	1987	Kompleks świątynno-sepulkralny (hierotezjon) wzniesiony na górze Nemrut przez króla Kommageny Antiocha I Theosa Dikajosa Epifanesa Filoromajosa Filhellena (69–34 p.n.e.) – świadectwo jednego z największych przedsięwzięć budowlanych epoki hellenistycznej^[8].
484	Ksantos-Letoon Xanthos-Letoon	TrAntalya Muğla 36°20′06″N 29°19′13″E	KTr (ii)(iii)	1988	Ksantos – starożytna stolica Licji, rozbudowana w okresie hellenistyczno-rzymskim, obecnie stanowisko archeologiczne^[9]. Do dziś zachowały się pozostałości grobowców filarowych z cellą i sarkofagiem na szczycie, na monolitowych słupach, bogato zdobione reliefami, pochodzące z V–II wieku p.n.e.^[9] Letoon – starożytne sanktuarium i wyrocznia, najważniejsze miejsce kultu religijnego w Licji, sanktuarium związkowe Federacji Licyjskiej, obecnie stanowisko archeologiczne, z pozostałościami świątyń Latony, Artemidy i Apollona^[9].
485	Hierapolis-Pamukkale Hierapolis-Pamukkale	TrDenizli 37°55′26,8″N 29°07′29,2″E	K,PTr (iii)(iv)(vii)	1988	Pamukkale – gorące źródła wody bogatej w związki wapnia i dwutlenek węgla, z której po ochłodzeniu na powierzchni, wytrąca się węglan wapnia, tworząc unikalny krajobraz z lasów mineralnych, skamieniałych wodospadów oraz rozległych, piętrowych tarasów^[10]. Hierapolis – starożytne uzdrowisko położone na zboczu góry Cökelez, powyżej wapiennych tarasów Pamukkale, założone ok. II w. p.n.e. przez królów Pergamonu z dynastii Attalidów^[10]. Współcześnie zachowały się tu ruiny urządzeń termalnych, świątyń i innych zabudowań greckich^[10].
614	Miasto Safranbolu City of Safranbolu	TrKarabük 41°14′57,8″N 32°40′59,5″E	KTr (ii)(iv)(v)	1994	Główny ośrodek na szlaku handlowym między Wschodem i Zachodem od XIII w. do początku XX w., z wieloma zabytkami z okresu największej świetności miasta, m.in. Starym Meczetem, łaźniami i medresą Sulejmana Paszy (1316–1357) z XIV w.^[11]
849	Troja – stanowisko archeologiczne Archaeological Site of Troy	TrÇanakkale 39°57′27,0″N 26°14′20,0″E	KTr (ii)(iii)(vi)	1998	Starożytne miasto, znane z wojny, opisanej w starogreckim poemacie epickim Iliada przypisywanemu Homerowi^[12]. Obecnie stanowisko archeologiczne, odkryte w 1870 roku przez Heinricha Schliemanna (1822–1890)^[12]. Pozostałości Troi stanowią najbardziej znaczące świadectwo pierwszych kontaktów między cywilizacjami Anatolii i basenu Morza Śródziemnego^[12].
1366	Zespół zabytkowy z meczetem Selimiye w Edirne Selimiye Mosque and its Social Complex	TrEdirne Edirne 41°40′41″N 26°33′34″E	KTr (i)(iv)	2011	Zespół budowli külliye w Edirne (pierwszej stolicy Imperium Osmańskiego), wzniesiony dla sułtana Selima II w latach 1569–1575 przez tureckiego architekta Sinana obejmujący m.in. meczet, dwie medresy (szkoła koraniczna i szkoła prawnicza) oraz halę targową^[13].
1405	Çatalhöyük Neolithic Site of Çatalhöyük	TrKonya Konya 37°39′59,4″N 32°49′31,7″E	KTr (iii)(iv)	2012	Pozostałości osady neolitycznej, stanowisko archeologiczne obejmujące dwa kopce: wschodni kopiec z osiemnastoma warstwami zawierającymi ślady działalności człowieka z epoki neolitu, z okresu 7400–6200 p.n.e., m.in. malowidła, płaskorzeźby, rzeźby oraz inne obiekty artystyczne lub o charakterze symbolicznym; oraz kopiec zachodni ze śladami działalności człowieka z okresu 6200–5200 p.n.e. Znajdują się tu pozostałości unikalnych osad bez ulic, złożonych ze skupisk domostw przylegających do siebie tylnymi ścianami, do których wejścia prowadziły przez dach^[14].
1452	Bursa i Cumalıkızık: narodziny Imperium Osmańskiego Bursa and Cumalıkızık: the Birth of the Ottoman Empire	TrBursa Bursa 40°11′00″N 29°04′00″E 40°10′36″N 29°10′20″E	KTr (i)(ii)(iv)(vi)	2014	Osiem miejsc na terenie miasta Bursy i pobliskiej wioski Cumalıkızık, które są świadectwem rozwoju systemu miejskiego i wiejskiego stanowiącego podstawę Imperium Osmańskiego, m.in. handlowe dzielnice chanów, kompleksy külliye z meczetami, szkołami religijnymi, publicznymi łaźniami i kuchnią dla ubogich, a także grobowiec Orchana, założyciela dynastii osmańskiej^[15].
1457	Krajobraz kulturowy – świadectwo różnych epok w Pergamonie Pergamon and its Multi-Layered Cultural Landscape	TrIzmir 39°08′00″N 27°11′00″E	KTr (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	2014	Dawna stolica starożytnego państwa pergamońskiego, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami akropolu – centrum władzy Attalidów i głównego ośrodka życia intelektualnego w świecie starożytnym^[16]. Znajdują się tu ruiny monumentalnych świątyń, teatrów, propylei, gimnazjonu oraz Biblioteki Pergamońskiej^[16]. Ponadto znajduje się tu wiele zabytków z czasów rzymskich, bizantyjskich i osmańskich^[16]. Wielki Ołtarz Zeusa, stojący pośrodku dziedzińca na drugim tarasie pergameńskiego akropolu, znajduje się obecnie w Muzeum Pergamońskim w Berlinie^[17].
1488	Cytadela w Diyarbakır i ogrody Hevsel – krajobraz kulturowy Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape	TrDiyarbakır 37°54′11,2″N 40°14′21,5″E 37°54′39,1″N 40°13′38,2″E	KTr (iv)	2015	Kilka obiektów na terenie miasta Diyarbakır: cytadela wraz z murami obronnymi o długości 5,8 km z licznymi wieżami, bramami, przyporami i 63 inskrypcjami, ogrody Hevsel położone u stóp cytadeli nad rzeką Tygrys, źródło Anzele i most Dicle Köprüsü^[18].
1018	Efez Ephesus	TrIzmir 37°56′23,0″N 27°20′55,0″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2015	Starożytne miasto, ośrodek cywilizacji helleńskiej i rzymskiej, obecnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami monumentalnych budowli z okresu Cesarstwa Rzymskiego m.in. Biblioteki Celsusa i teatru^[19]. W Efezie znajdowała się również Świątynia Artemidy w Efezie, uznawana za jeden z siedmiu cudów świata, po której nie zostało jednak wiele śladów^[19].
1518	Stanowisko archeologiczne Ani Archaeological Site of Ani	TrKars 40°30′27″N 43°34′22″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2016	Miasto przy granicy Turcji z Armenią, dawna stolica Ani (państwo) – królestwa Bagratydów, przeżywające swój rozkwit w X–XI w., kiedy kontrolowało handel na jednym z odcinków Jedwabnego szlaku. Upadło po inwazji Mongołów i potężnym trzęsieniu ziemi w 1319 roku. Współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami zabudowy średniowiecznej, będącej świadectwem ewolucji architektury epoki w okresie od VII do XIII w.^[20]
1519	Afrodyzja Aphrodisias	TrAydın 37°42′30″N 28°43′25″E	KTr (ii)(iii)(iv)(vi)	2017	Starożytne miasto w Karii z III w. p.n.e., lokalny ośrodek kultu bogini-matki utożsamianej przez starożytnych Greków z Afrodytą. Współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami świątyni Afrodyty, buleuterionu, sebastejonu, odeonu, stadionu itd.^[21] Wpis obejmuje także kamieniołomy marmuru na północny wschód od miasta^[21].
1572	Göbekli Tepe The Archaeological Site of Göbeklitepe	TrŞanlıurfa 37°13′23,7″N 38°55′20,5″E	KTr (i)(ii)(iv)	2018	Stanowisko archeologiczne kryjące pozostałości prehistorycznego sanktuarium z neolitu^[22].
1622	Arslantepe Arslantepe Mound	TrMalatya 38°22′55,5″N 38°21′39,7″E	KTr (iii)	2021	Starożytne miasto Melid, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami monumentalnego kompleksu pałacowego z gliny datowanego na IV w. p.n.e.^[23]
1694	Drewniane hypostylowe meczety średniowiecznej Anatolii Wooden Hypostyle Mosques of Medieval Anatolia		KTr (ii)(iv)	2023	Meczety o drewnianych dachach, wsparte na drewnianych kolumnach, budowane w Anatolii od XIII w.^[24]
1669	Gordion Gordion	TrAnkara 39°39′18″N 31°59′39″E	KTr (iii)	2023	Starożytne miasto, stolica Frygii – współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami cytadeli^[25]. W pobliżu znajdują się liczne kurhany^[25].

Nr ref.	Obiekt	Położenie	Typ	Rok	Opis
666	Jaskinia Karain Karain Cave	TrAntalya 37°04′40″N 30°34′15″E	KTr (iii)(vi)	1994	Jaskinia w skale wapiennej, z licznymi stalaktytami i stalagmitami, w której znaleziono ślady bytności ludzi z okresu paleolitu^[26]. Na zewnątrz jaskini znajdują się nisze z inskrypcjami w języku greckim^[26].
1397	Monaster Sumela Sümela Monastery (The Monastery of Virgin Mary)	TrTrabzon 40°41′24″N 39°39′30″E	KTr (i)(iii)	2000	Kompleks klasztorny wzniesiony na skałach Doliny Altmdere w Górach Pontyjskich^[27]. Budowa kompleksu rozpoczęła się w 385 roku i a ostatnie prace przeprowadzono w XIX w.^[27] Klasztor przeżywał swoje największe lata rozkwitu za panowania Aleksego III Komnena (1338–1390) i Michała Wielkiego Komnena (1284–1349)^[27]. Monaster został splądrowany i spalony przez wojska bizantyjskie w 650 roku, a później odbudowany przez Komnenów^[27].
1398	Klasztor Alahan Alahan Monastery	TrMersin 36°47′29″N 33°21′13″E	KTr (i)(iii)(iv)	2000	Ruiny wczesnośredniowiecznego kompleksu klasztornego^[28].
1399	Kościół św. Mikołaja w Mirze St. Nicholas Church	TrAntalya 36°14′41,4″N 29°59′07,3″E	KTr (i)(iii)(iv)	2000	Kościół z IV w. w Mirze poświęcony Mikołajowi z Miry^[29].
1400	Harran i Şanlıurfa Harran and Sanliurfa	TrŞanlıurfa 36°51′52,5″N 39°01′52,2″E 37°09′30″N 38°47′30″E	KTr (i)(ii)(iii)(iv)	2000	Şanlıurfa znana jest jako „miasto proroków”; mieli żyć tu Abraham, Hiob, Jetro i święty Jerzy^[30]. W mieście znajduje się wiele zabytków o charakterze religijnym^[30]. Harran, wzmiankowane w Biblii i w tekstach z Mari z XVIII w. p.n.e., było ważnym ośrodkiem cywilizacji starożytnej – współcześnie zachowały się jedynie ruiny miasta z charakterystycznymi, stożkowatymi domami z gliny przypominającymi kształtem ule^[30].
1401	Grobowce w Ahlacie, cytadeli z okresu Urartu i Imperium Osmańskiego The Tombstones of Ahlat the Urartian and Ottoman citadel	TrBitlis 38°45′10″N 42°29′40″E	KTr (i)(iii)	2000	Grobowce z XII–XV w. – świadectwo ewolucji islamskiej tradycji funeralnej^[31].
1403	Karawanseraje z okresu Seldżukidów pomiędzy Denizli a Doğubayazıt Seljuk Caravanserais on the route from Denizli to Dogubeyazit	Tr	KTr (ii)(iii)(iv)	2000	Pomiędzy Denizli a Doğubayazıt znajdowało się ok. 40 karawanserajów wzniesionych dla podróżnych za panowania Seldżukidów, z czego 10 zachowało się do XXI w.^[32]
1404	Konya – dawna stolica Sułtanatu Seldżuków Konya-A capital of Seljuk Civilization	TrKonya 37°52′00″N 32°29′00″E	KTr (i)(ii)(iv)	2000	Konya była stolicą Sułtanatu Seldżuków w XII–XIII w.^[33] W mieście zachowało się wiele budynków w charakterystycznym stylu architektury kamiennej Seldżuków, m.in. Meczet Alladyna czy medrasa Sircali^[33].
1405	Alanya Alanya	TrAntalya 36°32′50,0″N 31°59′41,5″E	KTr (iii)(iv)	2000	Miasto z wieloma zabytkami architektury średniowiecznej, m.in. twierdzą seldżucką i XIII-wieczną Czerwoną Wieżą^[34].
1406	Krajobraz kulturowy Mardinu Mardin Cultural Landscape	TrMardin 37°19′00″N 40°44′16″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2000	Średniowieczne miasto na zboczach wzgórza, na którego szczycie znajduje się twierdza^[35]. W mieście zachowało się wiele zabytków średniowiecznej architektury kamiennej, m.in. kompleks klasztorny Deyrulzafaran^[35].
1409	Kościół św. Pawła i studnia św. Pawła wraz z historyczną dzielnicą w Tarsie St.Paul Church, St.Paul’s Well and surrounding historic quarters	TrMersin 36°54′51″N 34°53′52″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2000	Kościół św. Pawła i studnia św. Pawła w Tarsie – rodzinnym mieście św. Pawła^[36].
1410	Pałac Ishaka Paszy Ishak Pasha Palace	TrAğrı 39°31′14″N 44°07′44″E	KTr (i)(iii)(iv)	2000	Pałac znajduje się na jedwabnym szlaku a jego architektura charakteryzuje się wieloma stylami: seldżuckim, osmańskim i perskim^[37].
1411	Kekova Kekova	TrAntalya 36°11′00″N 29°53′00″E	K,PTr	2000	Region z wieloma wyspami, zatokami i częściowo zatopionym starożytnym miastem^[38].
1412	Park Narodowy Güllük Dagi-Termessos Güllük Dagi-Termessos National Park	TrAntalya 36°58′57″N 30°27′53″E	K,PTr	2000	Na terenie Parku Narodowego Güllük Dagi na wysokości 1050 m n.p.m. znajduje się starożytne miasto Termessos wspominane w starogreckim poemacie epickim Iliada przypisywanemu Homerowi^[39]. Do dziś zachowały się pozostałości murów obronnych, teatru, gimnazjonu, agory, odeonu, grobowców, cystern itd. W granicach parku występują kozioł śnieżny, daniel zwyczajny i orzeł przedni^[39].
5408	Starożytne miasta cywilizacji liceńskiej Ancient Cities of Lycian Civilization	TrAntalya Muğla	KTr (iii)(iv)	2009	Pozostałości cywilizacji liceńskiej, m.in. gmach parlamentu w Patarze, grobowce z inskrypcjami, twierdze, świątynie, domy itd.^[40]
5409	Sagalassos Archaeological Site of Sagalassos	TrBurdur 37°40′41″N 30°31′10″E	KTr (ii)(iii)	2009	Starożytne miasto – „pierwsze miasto Pizydii”, wyludniło się wskutek epidemii w VI w. i najazdów Arabów w VII w.; współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami klasycznych budowli^[41].
5411	Perge Archaeological Site of Perge	TrAntalya 36°57′39″N 30°51′12″E	KTr (ii)	2009	Ruiny starożytnego miasta Pamfilii z pozostałościami zabudowy z późnego okresu klasycznego^[42]
5613	Kościół św. Piotra w Hatay Hatay, St. Pierre Church	TrHatay 36°12′31,9″N 36°10′43,5″E	KTr (iii)(vi)	2011	Kościół z I w. koło Antiochii, wykuty w skale w miejscu gdzie św. Piotr miał wygłaszać po raz pierwszy kazania^[43].
5724	Aizanoi Aizanoi Antique City	TrKütahya 39°12′00″N 29°37′00″E	KTr (ii)(iv)	2012	Starożytne miasto odkryte w 1824 roku z pozostałościami m.in. świątyni Zeusa i jednej z pierwszej na świecie giełdy^[44].
5726	Zeugma Archeological Site of Zeugma	TrGaziantep 37°03′31″N 37°51′57″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2012	Antyczne miasto na pograniczu Azji Mniejszej, Syrii i Mezopotamii, nazwane „Seleucją” na cześć jej założyciela Seleukosa I Nikatora^[45]. Współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami greckiej i rzymskiej agory, stadionu, teatru, łaźni, budynków administracyjnych rzymskich legionów, murów obronnych i nekropoli^[45].
5728	Birgi Historic Town of Birgi	TrIzmir 38°15′00″N 28°03′00″E	KTr (ii)(iv)	2012	Starożytne miasto z zabytkami z okresu średniowiecza, m.in. z Wielkim Meczetem z XIV w. oraz z tradycyjną zabudową z XIX w.^[46]
5729	Mauzoleum Hekatomnosa Mausoleum and Sacred area of Hecatomnus	TrMuğla 37°18′00″N 27°46′00″E	KTr (i)(iii)(iv)	2012	Mauzoleum datowane na IV w. p.n.e., wzniesione dla Hekatomnosa, władcy Karii, i jego rodziny^[47].
5730	Beçin Medieval City of Beçin	TrMuğla 37°16′30″N 27°47′21″E	KTr (ii)	2012	Historyczne miasto z wieloma zabytkami z okresu średniowiecza, m.in. twierdzą^[48].
5731	Niğde Historical Monuments of Niğde	TrNiğde 37°58′00″N 34°40′45″E	KTr (ii)	2012	Miasto z wieloma zabytkami z okresu średniowiecza, m.in. cytadelą, Meczetem Alladyna, bazarem, fontanna Nalbantlara oraz wieloma kościołami ormiańskimi i greckimi^[49].
5732	Kamieniołom i warsztat kamieniarski Yesemek Yesemek Quarry and Sculpture Workshop	TrGaziantep 36°53′35″N 36°44′40″E	KTr (ii)(iii)	2012	Stanowisko archeologiczne z pozostałościami warsztatu kamieniarskiego z okresu Hetytów (900–800 p.n.e.), m.in. z pozostałościami rzeźb w różnych stadiach ich tworzenia^[50].
5733	Odunpazarı Odunpazari Historical Urban Site	TrEskişehir 39°46′00″N 30°32′00″E	KTr (iii)(vi)	2012	Historyczna dzielnica Odunpazarı z zabytkami z okresu Seldżukidów, Imperium Osmańskiego i czasów Republiki Tureckiej, m.in. Meczetem Alladyna (1271), XIII-wiecznym Meczetem Haci Hasan, kompleksem meczetu Kursunlu (1525), XIII-wiecznym Meczetem Haci Hasan oraz wieloma konakami^[51].
5734	Zamek Mamure Mamure Castle	TrAnamur Mersin 36°04′51″N 32°53′40″E	KTr (iv)(v)	2012	Jeden z największych zamków Turcji, prawdopodobnie początki zamku sięgają czasów Rzymian (III–IV w.); zamek był później rozbudowywany w okresie Bizancjum i wypraw krzyżowych oraz za panowania Seldżukidów, zamek remontowano kilkakrotnie w okresie Imperium Osmańskiego w XV, XVI i XVIII w.^[52]
5735	Kompleks Hadżdżiego Bektasza Waliego Haci Bektas Veli Complex	TrHacibektaş Nevşehir 38°56′00″N 34°33′00″E	KTr (iii)(vi)	2012	Wzniesiony w XIV w. kompleks filozofa i mistyka Hadżdżiego Bektasza Waliego (1209–1271), centrum bektaszytów^[53].
5823	Laodycea Archaeological site of Laodikeia	TrDenizli 37°50′09″N 29°06′27″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2013	Starożytne miasto na terenie Frygii, współcześnie stanowisko archeologiczne z zachowanymi m.in. pozostałościami stadionu, gimnazjonu, łaźni rzymskich i dwóch teatrów^[54].
5824	Tuz Lake Tuz Special Environmental Protection Area (SEPA)	TrAnkara 38°44′00″N 33°23′00″E	PTr (vii)(viii)(x)	2013	Słone jezioro w środkowej Turcji; drugie pod względem wielkości jeziorem Turcji^[55].
5829	Sardes The Ancient City of Sardis and the Lydian Tumuli of Bin Tepe	TrManisa 38°29′18″N 28°02′25″E	KTr (i)(ii)(iii)	2013	Starożytne miasto w Azji Mniejszej, stolica Lidii, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami m.in. świątyni Artemidy^[56].
5900	İznik İznik	TrBursa 40°25′44″N 29°43′10″E	KTr (ii)(iii)(v)	2014	W starożytności i średniowieczu „Nicea”, centrum chrześcijaństwa – odbyły się tu dwa sobory: sobór nicejski I w roku 325 i sobór nicejski II w roku 787^[57]. W mieście zachowało się wiele zabytków średniowiecznych^[57].
5901	Kompleks meczetu Zeynel Abidin i Kościół św. Jakuba w Nisibis Zeynel Abidin Mosque Complex and Mor Yakup (Saint Jacob) Church	TrNusaybin Mardin 37°04′00″N 41°13′00″E	KTr (iii)(iv)	2014	Kompleks meczetu Zeynel Abidin i kościół św. Jakuba – oddalone od siebie o 100 m średniowieczne świątynie stanowią świadectwo koegzystencji dwóch religii w Nisibis^[58].
5902	Grób Ahiego Ewrena Tomb of Ahi Evran	TrKırşehir Kırşehir 39°08′53″N 34°09′33″E	KTr (iii)(vi)	2014	Grób tureckiego kaznodziei bektaszytówAhiego Ewrena (1169–1261)^[59].
5903	Tunel Wespazjana Tytusa Vespasianus Titus Tunnel	TrSamandağ Hatay 36°07′14″N 35°55′19″E	KTr (i)(iv)	2014	Rzymski tunel do odprowadzania wody, która spływając z Gór Nur zagrażała miastu i portowi; jego budowa rozpoczęła się za panowania cesarza Wespazjana, a zakończona została za panowania jego syna Tytusa^[60].
5905	Kanesz Archaeological Site of Kültepe-Kanesh	TrKayseri 38°51′00″N 35°38′00″E	KTr (ii)(iii)	2014	Stanowisko archeologiczne na wzgórzu Kültepe^[61]. Odkryto tu tysiące glinianych tabliczek (tzw. „tabliczki kapadockie”), pokrytych pismem klinowym w dialekcie staroasyryjskim^[61]. Ich odczytanie pozwoliło ustalić, że w Kanesz na początku II tysiąclecia znajdowała się asyryjska kolonia handlowa^[61].
5906	Kaunos Ancient City of Kaunos	TrMuğla 36°49′35″N 28°37′17″E	KTr (i)(ii)(iii)(iv)	2014	Starożytne miasto portowe Kaunos, współcześnie stanowisko archeologiczne z zachowanymi pozostałościami budowli z okresu rzymskiego i bizantyjskiego^[62].
5907	Anatolijskie medresy Seldżuków Medresa İnce Minareli Medresa Karatay Medresa Çifte Minareli w Erzurum Medresa Yakutiye Medresa Buruciye Medresa Çifte Minareli w Sivas Medresa Gök w Sivas Medresa Sahibiye w Kayseri Medresa Çifte w Kayseri Medresa Cacabey Anatolian Seljuks Madrasahs	Tr 37°52′22″N 32°29′23″E 37°52′29″N 32°29′34″E 39°54′20″N 41°16′42″E 39°54′23″N 41°16′19″E 39°44′56″N 37°00′55″E 39°44′54″N 37°00′50″E 39°44′39″N 37°01′00″E 38°43′24″N 35°29′12″E 38°43′26″N 35°29′02″E 39°08′42″N 34°09′41″E	KTr (ii)(iv)	2014	10 medres z XII–XIII w. wzniesionych w Anatolii przez Seldżuków^[63].
5909	Korykos Ancient City of Korykos	TrMersin 36°27′55″N 34°09′15″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2014	Starożytne miasto z pozostałościami zamku wzniesionego na skałach 200 m od brzegu, grobowcami władców Korykosu^[64].
5910	Anazarbus Ancient City of Anazarbos	TrAdana 37°15′24″N 35°54′03″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2014	Starożytne miasto w Cylicji, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami głównej ulicy miasta z kolumnadą, rzymskiego łuku triumfalnego, amfiteatru, stadionu, teatru, akweduktów i kilku bizantyjskich kościołów^[65].
5911	Miejsca bitwy o Gallipoli: Çanakkale i Gallipoli Çanakkale (Dardanelles) and Gelibolu (Gallipoli) Battles Zones in the First World War	TrÇanakkale 40°22′02″N 26°27′18″E	KTr (vi)	2014	Miejsca walk podczas I wojny światowej na półwyspie Gallipoli^[66].
5912	Eflatun Pınar Eflatun Pinar: The Hittite Spring Sanctuary	TrKonya 37°49′22″N 31°41′21″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2014	Hetyckie sanktuarium źródeł wody z pozostałościami monumentu zdobionego reliefami^[67].
6035	Kościół św. Krzyża na Ahtamarze Akdamar Church	TrWan 38°20′25″N 43°02′13″E	KTr (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	2015	Ormiański kościół św. Krzyża z X w. z zabytkowymi freskami^[68].
6036	Aspendos The Theatre and Aqueducts of the Ancient City of Aspendos	TrAntalya 36°56′20″N 31°10′20″E	KTr (i)(ii)(iv)	2015	Starożytne greckie miasto w Azji Mniejszej, znane ze starożytnego teatru na 8500 miejsc, również obecnie wykorzystywanego do różnego rodzaju przedstawień i pokazów oraz pozostałości akweduktów^[69].
6037	Eshab-ı Kehf külliye Eshab-ı Kehf Kulliye (Islamic-Ottoman Social Complex)	TrKahramanmaraş 38°14′54″N 36°51′19″E	KTr (iii)(vi)	2015	Średniowieczny kompleks külliye, gdzie według legendy w jaskini przez 309 lat spało „Siedmiu Śpiących”^[70].
6038	Mudurnu Historic Guild Town of Mudurnu	TrBursa 40°28′00″N 31°13′00″E	KTr (ii)(iv)	2015	Miasto gildii kupieckich na jedwabnym szlaku z zachowaną średniowieczną zabudową^[71].
6039	Góra Harşena i skalne grobowce władców Pontu Mount Harşena and the Rock-tombs of the Pontic Kings	TrAmasya 40°39′00″N 35°50′00″E	K,PTr (iii)(vi)(vii)	2015	Skalne groby królów Pontu z czasów hellenistycznych (III–I w. p.n.e.)^[72].
6040	Górzysta Frygia Mountainous Phrygia	TrTurcja zachodnia 39°12′03″N 30°42′57″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2015	Frygia – starożytna kraina w zachodniej części Azji Mniejszej, z pozostałościami osad, twierdz, świątyń, monumentalnych skalnych grobowców, inskrypcji i reliefów naskalnych – świadectw kultury frygijskiej^[73].
6041	Stratonikeja Ancient City of Stratonikeia	TrMuğla 37°18′53″N 28°03′57″E	KTr (ii)(iv)	2015	Starożytne miasto z pozostałościami architektury rzymskiej, m.in. gimnazjonu, świątyń, łaźni, teatru, kolumnady^[74].
6042	Most w Uzunköprü The Bridge of Uzunköprü	TrEdirne 41°16′41″N 26°40′29″E	KTr (iii)(iv)	2015	XV-wieczny kamienny most w Uzunköprü, uznawany ówcześnie za najdłuższy most na świecie (1392 m)^[75].
6043	Grób Izmaila Fakirullaha i jego mechanizm refrakcji światła Ismail Fakirullah Tomb and its Light Refraction Mechanism	TrSiirt 37°57′56″N 42°00′35″E	KTr (iv)(vi)	2015	Grób Izmaila Fakirullaha z XVIII w.^[76]
6044	Pałac Gwiazd Yıldız Palace Complex	TrStambuł 41°02′58,9″N 29°00′41,4″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2015	Kompleks pałacowy z XVIII–XIX w.^[77]
6113	Most Malabadi The Malabadi Bridge	TrDiyarbakır 38°09′13″N 41°12′14″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2016	Kamienny most z XII w. z okresu Artukidów – najdłuższy most łukowy na świecie^[78].
6114	Forteca w Tuszpie i stare miasto Wan Tushpa/Van Fortress, the Mound and the Old City of Van	TrWan 38°30′10″N 43°20′22″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2016	Pozostałości twierdzy – rezydencji królów urartyjskich z IX w. p.n.e. w Tuszpie i średniowieczne stare miasto w Wanie^[79].
6117	Kompleks sułtana Bajazyda II Sultan Bayezid II Complex: A Center of Medical Treatment	TrEdirne Edirne 41°41′09″N 26°32′38″E	KTr (ii)(iv)(vi)	2016	Külliye ufundowany przez sułtana Bajazyda II z ośrodkiem medycznym^[80].
6119	Minaret Yivli Yivli Minaret Mosque	TrAntalya Antalya 36°53′11″N 30°42′16″E	KTr (ii)(iv)	2016	Meczet z minaretem z XIII w.^[81]
6120	Wielki Meczet w Sivrihisarze Sivrihisar Great Mosque	TrSivrihisar Eskişehir 39°27′03″N 31°32′14″E	KTr (ii)(iv)	2016	XIII-wieczny meczet z drewnianym dachem i drewnianymi kolumnami^[82].
6121	Zamek Bodrum The Bodrum Castle	TrBodrum Muğla 37°01′54″N 27°25′46″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2016	XV-wieczny zamek Zakonu Szpitalników Świętego Jana z Jerozolimy, zdobyty przez Sulejmana Wspaniałego w 1522 roku, odbudowany z materiałów pozyskanych z Mauzoleum w Halikarnasie^[83].
6122	Kompleks meczetu Nuruosmaniye Nuruosmaniye Complex	TrStambuł 41°00′36,8″N 28°58′13,9″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2016	Zespół budowli wokół XVIII-wiecznego meczetu, przy którego budowie zastosowano europejskie style architektoniczne, m.in. barokowy^[84].
6123	Kibyra Ancient city of Kibyra	TrBurdur 37°10′00″N 29°29′00″E	KTr (iii)(iv)	2016	Starożytne miasto, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami architektury rzymskiej, m.in. stadionu, agory, teatru, odeonu, świątyń itd.^[85]
6124	Meczet Hacı Bayram Camii Haci Bayram Mosque and its Surrounding Area (the Haci Bayram District)	TrAnkara 39°56′39″N 32°51′28″E	KTr (iv)(vi)	2016	XV-wieczny meczet^[86].
6125	Mokradła delty Kızılırmaku Kızılırmak Delta Wetland and Bird Sanctuary	Tr41°40′00″N 36°05′00″E	PTr (vii)(x)	2016	Mokradła delty Kızılırmaku o powierzchni 21.700 ha są ostoją dla 352 gatunków ptaków^[87].
6242	Assos Archaeological Site of Assos	TrÇanakkale 39°29′16″N 26°20′13″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2017	Starożytne miasto greckie, współcześnie stanowisko archeologiczne z pozostałościami architektury greckiej, m.in. teatru, świątyń, agory^[88].
6243	Krajobraz przemysłowy Ayvalıku Ayvalık Industrial Landscape	TrBalıkesir 39°19′10″N 26°41′40″E	KTr (iii)(v)	2017	Centrum produkcji oliwy z oliwek^[89].
6244	Krajobraz kulturowy İvriz Ivriz Cultural Landscape	TrKonya 37°24′35″N 34°10′21″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2018	Dwa neo-hetyckie reliefy wykute w skale z XVIII w. p.n.e.^[90]
6344	Wczesny okres anatolijsko-tureckiego dziedzictwa: Niksar, stolica Daniszmendydów Early Period of Anatolian Turkish Heritage: Niksar, The Capital of Danishmend Dynasty	TrTokat 40°35′00″N 36°58′00″E	KTr (ii)(iv)(vi)	2018	Dawna stolica Daniszmendydów, z dobrze zachowanymi zabudowaniami z okresu ich panowania^[91].
6345	Podziemne struktury wodne w Gaziantep; „livas” i „kastels” The Underground Water Structures in Gaziantep; Livas’ and Kastels	TrGaziantep Gaziantep 37°04′00″N 37°23′00″E	KTr (iii)(iv)	2018	Historyczny system wodny składa się z podziemnych tuneli wodnych („livas”), które dostarczają wodę do miasta oraz struktur wodnych („kastels”), które udostępniają wodę pochodzącą z tych tuneli do użycia^[92].
	Meczet Eşrefoğlu	TrKonya 37°41′00,4″N 31°43′07,1″E
	Meczet Mahmuta Beya	TrKastamonu 41°28′49,5″N 33°41′17,6″E
	Wielki Meczet Sivrihisar	TrEskişehir 39°27′03,2″N 31°32′14,6″E
	Wielki Meczet Afyon	TrAfyonkarahisar 38°45′18,1″N 30°31′47,0″E
	Meczet Arslanhane	TrAnkara 39°56′12,1″N 32°51′54,9″E
6347	Most Justyniana The Bridge of Justinian	TrSakarya 40°44′15″N 30°22′22″E	KTr (iii)(iv)	2018	Most Justyniana z okresu rzymskiego, o długości 350 m, łączący brzegi rzeki Sakaryi^[93].
6348	Stanowisko archeologiczne Priene Archaeological Site of Priene	TrAydın 37°39′31,6″N 27°17′51,3″E	KTr (ii)(iii)(iv)(vi)	2018	Antyczne miasto jońskie, obecnie stanowisko archeologiczne^[94].
6349	Historyczne miasto Harput Historic City of Harput	TrElazığ 38°42′18″N 39°15′05″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2018	Antyczne miasto z zamkiem obronnym^[95].
6350	Basilica Therma Basilica Therma (Sarıkaya Roma Hamamı)	TrYozgat 39°29′42″N 35°22′34″E	KTr (iv)	2018	Kompleks rzymskich łaźni Basilica Therma z II w. n.e. nieprzerwanie czynny do dziś^[96].
6403	Park Krajobrazowy Jaskini Ballıca Nature Park of Ballıca Cave	TrTokat 40°13′38″N 36°18′05″E	PTr (vii)(viii)	2019	Jaskinia o powierzchni 6500 m² charakteryzująca się licznymi formami krasowymi^[97].
5825	Punkty handlowe i fortyfikacje na genueńskim szlaku handlowym pomiędzy Morzem Śródziemnym a Morzem Czarnym Zamek Yoros Wieża Galata Forteca Foça Zamek w Çandarlı Zamek w Çeşme Zamek w Amasrsze Zamek w Akçakocy Forteca w Sinopie Güvercinada i mury miejskie Kuşadası Trading Posts and Fortifications on Genoese Trade Routes from the Mediterranean to the Black Sea	Tr 41°10′43″N 29°05′40″E 41°01′32″N 28°58′27″E 38°40′09″N 26°45′02″E 38°56′01″N 26°56′01″E 38°19′24,6″N 26°18′12,5″E 37°51′48,8″N 27°14′51,8″E 41°45′02″N 32°23′03″E 41°05′10″N 31°05′32″E 42°01′28″N 35°08′35″E	KTr (ii)(iv)	2020	Dziewięć punktów na genueńskim szlaku handlowym pomiędzy Morzem Śródziemnym a Morzem Czarnym^[98].
6469	Historyczne miasto Beypazarı Historic City of Beypazarı	TrAnkara 40°10′13″N 31°55′16″E	KTr (iii)	2020	Antyczne miasto na szlaku jedwabnym^[99].
6470	Stanowisko archeologiczne Karatepe-Aslantaş Karatepe-Aslantaş Archaeological Site	TrOsmaniye 37°15′33″N 36°14′09″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2020	Stanowisko archeologiczne z pozostałościami cytadeli Karatepe-Aslantaş z epoki żelaza oraz stanowiska z pozostałościami z okresu od brązu do neolitu^[100].
6471	Historyczne miasto portowe Izmir The Historical Port City of Izmir	TrIzmir 38°26′00″N 27°09′00″E	KTr (ii)(iii)(iv)	2020	Historyczne miasto portowe założone w III w. p.n.e.^[101]
6472	Zamek Zerzevan i mitreum Zerzevan Castle and Mithraeum	TrDiyarbakır 37°36′30,1″N 40°29′57,2″E	KTr (iii)(iv)(vi)	2020	Ruiny rzymskiego zamku^[102]
6473	Dolina Koramaz Koramaz Valley	TrKayseri 38°48′09,8″N 35°41′02,4″E	KTr (v)	2020	Zabytki rzymskie, m.in. 42 kościoły skalne, 21 kolumbariów^[103].
6534	Średniowieczne kościoły i klasztory w Midyat i okolicach (Tur ʿAbdin) Late Antique and Medieval Churches and Monasteries of Midyat and Surrounding Area (Tur ʿAbdin)	TrMardin	KTr (iii)(iv)(vi)	2021	Dziewięċ obiektów skralnych, kościołów i klasztorów w Tur Abdin^[104]
6535	Historyczne miasto Kemaliye Historic Town of Kemaliye^[105]	TrErzincan 38°30′00″N 39°16′00″E	KTr (v)(viii)	2021

Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Turcji

Obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Obiekty na tureckiej Liście Informacyjnej UNESCO

Uwagi

Przypisy

Wikiwand - on