Nikaraguański język migowy, ISN (hiszp. Idioma de Señas de Nicaragua) – język migowy, który w dużej mierze został spontanicznie stworzony przez głuche dzieci w szkołach w zachodniej Nikaragui w latach 70. i 80. XX wieku. Obiekt zainteresowania lingwistów z powodu możliwości zbadania początków nowego języka.
Obszar |
Nikaragua | ||
---|---|---|---|
Liczba mówiących |
3 tys. (1997) | ||
Status oficjalny | |||
Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||
Kody języka | |||
ISO 639-3 | ncs | ||
IETF | ncs | ||
Glottolog | nica1238 | ||
Ethnologue | ncs | ||
Linguist List | ncs | ||
W Wikipedii | |||
| |||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Nikaraguański język migowy jest współczesnym przykładem rozwijającego się języka migowego społeczności migowej[1]. Uczeni opisywali ten sposób komunikacji jako pełen osobliwości, ale rządzony tą samą „uniwersalną gramatyką”, która konstruuje cały język[2].
Geneza
Kiedy Sandinistowski Front Wyzwolenia Narodowego zdobył władzę po rewolucji Sandinisty w 1979 r.[3], rozpoczął „krucjatę umiejętności czytania”[4]. Nikaragua zaczęła zapewniać podstawowe wykształcenie wszystkim obywatelom[3]. Jedną z inicjatyw było otwarcie w 1977 roku[1] pierwszej publicznej szkoły dla osób niesłyszących – Melania Morales Special Education Centre w Barrio San Judas w Managui[4].
Ta zmiana wyciągnęła czterysta[5] zaniedbanych, głuchych dzieci i młodzież z izolacji w domu do dwóch szkół w Managui[3][2]. Po raz pierwszy uczyli się oni, jak czytać, pisać i mówić po hiszpańsku[3]. Głuche dzieci, które wcześniej mieszkały ze swoimi słyszącymi rodzinami w odległych częściach wsi, zostały sprowadzone do miasta, aby mogły uczęszczać do tutejszej szkoły[1]. Chociaż program nauczania wykluczał miganie, uczniowie po raz pierwszy poznali inne głuche osoby[3].
Przed kontaktem z innymi głuchymi dziećmi nie miały wykształconej gramatyki ani składni – jedynie prymitywne znaki gestykulacyjne (znaki domowe), które rozwinęły się w ich rodzinach[2]. Te pantomimy, których niesłyszące dzieci używały do komunikowania podstawowych potrzeb, takich jak „jeść”, „pić” i „lody”, nazywane były po hiszpańsku mimikami[2]. Większość dzieci przybyłych do Managui miała ich ograniczony zasób[2].
15-20 głuchych dzieci zapisywało się do szkoły w Managui co roku[6]. W 1997 r. według oficjalnych danych społeczność liczyła trzy tysiące osób[6].
W ciągu dwóch dziesięcioleci powstał nowy wspólny język migowy poprzez przenikanie się różnych systemów znaków: domowych systemów znaków dla niesłyszących dzieci, kilku przypadków niesłyszącego rodzeństwa dzielących język migowy w rodzinie oraz ewentualnie wkładu użytkowników ustalonych języków migowych z Europy i Ameryki Północnej, którzy odwiedzili szkołę[1].
Nikaraguański język migowy wcale nie przypominał hiszpańskiego[2]. Nauczyciele z Managui twierdzili, że nie pozostawili prawie żadnego śladu na improwizowanym języku dzieci – głównie dlatego, że brak doświadczenia doprowadził ich do przyjęcia złej pedagogiki: kiedy szkoły zostały otwarte, sowieccy doradcy niesłusznie nalegali na Sandinistę, by przyjęła „alfabet palcowy”[2]. Sprowadzeni z Europy[5] nauczyciele uczyli dzieci mowy i czytania z ust po hiszpańsku[4]. To podejście okazało się niesłuszne, ponieważ uczniowie nie znali pojęcia słów (i liter), przez co próba porozumiewania się w ten sposób okazała się bezowocna: dzieci pozostały językowo niepowiązane ze swoimi nauczycielami[2].
Nauczyciele zaczęli zauważać, że chociaż dzieci ledwo potrafiły komunikować się ze swoimi instruktorami, zaczęły komunikować się między sobą, używając systemu znaków, którego żaden nauczyciel nie rozpoznał[2], błędnie myślano, że to pantomina lub mimika[3].
W czerwcu 1986 r. Ministerstwo Edukacji Nikaragui skontaktowało się z Judy Shepard-Kegl, 33-letnią wówczas amerykańską ekspertką w dziedzinie języka migowego na Northeastern University[2][3]. Urzędnicy chcieli, żeby jako konsultantka ds. edukacji niesłyszących[4] zbadała gesty, jakie widzieli u uczniów z upośledzeniem słuchu[3].
Badania
„Widziałam język. Widziałam gramatykę. To było oczywiste” – powiedziała Shepard-Kegl, obecnie światowej sławy badaczka i profesorka lingwistyki na University of Southern Maine, której przełomowa praca dokumentowała pojawienie się nikaraguańskiego języka migowego w latach 80. XX wieku[3].
Shepard-Kegl widziała w 1986 r. połączenie podstawowych systemów znaków i gestów, które każde niesłyszące dziecko opracowało w celu komunikowania się z członkami rodziny i przyjaciółmi w domu[3]. Zrozumiała, że obserwuje spontaniczny rozwój zupełnie nowego języka, co nigdy wcześniej nie zostało udokumentowane[3].
„16-latkowie sprawnie migali, a młodsze dzieci były jeszcze bardziej płynne” – wspominała Shepard-Kegl[3]. „Te dzieci tworzyły język. W tym momencie zdałam sobie sprawę, że muszę udokumentować to, co się działo”[3].
Lekcja pierwsza
Pierwszym jej przystankiem była Villa Libertad, szkoła zawodowa dla niesłyszących nastolatków[2]. Kegl postanowiła stworzyć podstawowy słownik znaków używanych przez małą grupę nastolatek w warsztacie fryzjerskim[2]. Niektóre znaki były dość oczywiste: przedmioty takie jak „pinceta do brwi” i „lokówki” zostały migane poprzez naśladowanie samych rzeczy[2]. Ale pewnego dnia studentka żartobliwie przetestowała na niej bardziej skomplikowany znak[2]. Najpierw położyła lewą dłoń płasko; następnie, używając prawej ręki, przesunęła linię od środkowego palca do podstawy dłoni, obracając prawą rękę i wskazując poniżej pasa[2]. W wyniku chichotu dziewczyny Kegl domyśliła się, że znak ten oznacza „podpaskę higieniczną”[2].
Po kilku dniach Kegl opanowała znak „dom” i mógł połączyć go z typowym dla Nikaragui gestem „Co słychać?” – silnym zmarszczeniem nosa – aby zapytać niesłyszących uczniów, gdzie mieszkają[2]. Każdy uczeń w odpowiedzi tworzył serię skomplikowanych, ale pozornie bezsensownych zawijasów dłonią[2]. Dopiero później Kegl odkryła, że te migania były w rzeczywistości dokładnymi opisami labiryntowych tras autobusowych Managui[2]. Gramatyka leżąca u podstaw tego tajemniczego systemu znaków całkowicie jej umykała[2]. „Czułam się, jakbym zawiodła jako językoznawczyni. Nie mogłam znaleźć spójnych prawidłowości”[2].
Lekcja druga
Trzy tygodnie później Kegl przeniosła się do szkoły podstawowej, San Judas, gdzie uczyły się młodsze dzieci[2]. Pierwszego dnia zauważyła młodą dziewczynę, Mayelę Rivas migającą na dziedzińcu[2]. Jej gesty były szybkie i miały rytmiczną spójność[2]. Kegl wyczuła, że Mayela nie tylko miga prymitywne mimiki lub rodzaj miganego pidżyna praktykowanego przez starszych uczniów w Villa Libertad[2]. Językoznawczyni stwierdziła, że ta dziewczyna używała jakiegoś zbioru zasad[2]. Ann Senghas, asystentka Kegl, określiła to jako „sen lingwisty; jak obecność podczas Wielkiego Wybuchu”[2].
Lingwistyka
Aby rozwikłać kod używany przez młodsze dzieci z San Judas, Kegl kazała im opowiadać o Mr Koumal, popularnej czeskiej kreskówce[2]. Aby odnieść się do zawartości książki z obrazkami, dzieci potrzebowały różnych konstrukcji składniowych i poczucia czasownika[2].
Młodsze dzieci używały znaków w bardziej szczegółowy sposób niż starsi uczniowie[2]. Na przykład starsi migacze pidżin z Villa Libertad wykonywali podstawowy gest „mówić” – otwierając i zamykając cztery palce i kciuk przed ustami[2]. Młodsze dzieci używały tego samego znaku, ale modulowały go, otwierając palce w pozycji mówcy i zamykając je w pozycji adresata – była to kongruencja czasownika[2].
Podobnie młodsze dzieci mogły wyrazić to, co lingwiści nazywają „porozumieniem przestrzennym” (spatial agreement)[2]. Kiedy używały czasownika „upaść”, wiązały upadek z tym, co spadało[2]. Ci niuansowi migający najpierw podnosili jedną rękę w powietrze, co oznaczało „szczyt góry”, a następnie zaczynali znak „upadku” z tej wysokości, obracając dłoń w przód i w tył, przesuwając ją w dół po wyobrażonym zboczu[2].
Czasowniki mogą być również rozciągane w celu uwzględnienia wszystkich rodzajów rzeczowników i przyimków[2].
Przyimki w Nikaraguańskim Języku Migowym działają podobnie jak czasowniki[2]. Stąd, gdy mówiący powiedziałby: „Filiżanka jest na stole” (The cup is on the table), migający z Nikaragui zamigałby coś w stylu „Stół filiżankę na” (Table cup ons)[2]. Czasowniki i przyimki są zatem zmienne w sposób, który przypomina tylko kilka języków mówionych, takich jak nawaho[2].
Ewolucja
Według teorii Kegl, pierwotna grupa, która wyniosła umiejętność migania z domu, wymyśliła między sobą elementarny pidżin, znany językoznawcom jako Lenguaje de Signos Nicaragense[2]. Było to stosunkowo prymitywne miganie, które zaobserwowano wśród starszych uczniów[2]. Następnie dzieci w wieku 5 lub 6 lat wchodziły do systemu szkolnego[2]. Szybko opanowywali pidżin od swoich starszych rówieśników, a następnie nieświadomie rozwijali go[2]. Ta druga wersja była szybkim zorganizowanym językiem, który Kegl widziała z palców Mayeli Rivas[2]. Stało się to znane jako Nikaraguański Język Migowy[2]. Te trzy zupełnie różne poziomy – znaki domowe, lenguaje i ISN – reprezentują etapy ewolucji, od pantomimy przez pidżin po język[2].
Kegl porównuje proces ewolucji do pola kamieni czekającego na przekształcenie w ogrodzenie[2]. „Kamienie” w tym przypadku pochodziły z systemu gestów używanego przez nikaraguańczyków w codziennym życiu[2]. Pierwsze znaki „jeść” i „pić” były podobne do tych używanych przez osoby słyszące: płaska ręka z palcami wyginanymi w przód i w tył przed ustami w celu „jedzenia”; gestykulacja kciukiem w kierunku ust dla „picia”[2]. Gesty te stają się stopniowo bogatsze i bardziej zróżnicowane[2]. Gramatyka jest wewnątrz dziecka, gdy jest ono nastawione na coraz bogatszą mieszankę szans i celów[2]. Ta zdolność organizacji leży, według badaczki, w samym mózgu i jest stymulowana przez interakcję z innymi dziećmi[2].
Zaobserwowano, jak dzieci dochodzą do pewnego rodzaju nieświadomego konsensusu co do tego, które znaki zastosować, a które porzucić[2]. Możliwe, że najmłodsze dzieci inaczej filtrują wokół siebie mieszaninę językową, a następnie przekazują swoje wynalazki, deformacje i dodatki z powrotem większej grupie[2]. W ten sposób nowe słowa wchodzą do słownika[2]. Nie ma dominującego samca alfa: każde dziecko tworzy swego rodzaju indywidualny dialekt, który jest następnie łączony z innymi w procesie, który nie został jeszcze zrozumiany[2].
„Żaden językoznawca nie byłby w stanie stworzyć języka w połowie tak złożonego, jaki mógłby stworzyć 4-latek” – stwierdziła Judy Shepard-Kegl[2].
Imperializm, izolacja i etyka
Od początku swoich badań w Nikaragui w 1986 r. aż do ustanowienia nikaraguańskiego języka migowego, Judy Shepard-Kegl unikała wprowadzania języków migowych, które znała, w szczególności amerykańskiego języka migowego, wśród osób niesłyszących w Nikaragui[3].
Poruszano kwestię etyczną studiowania narodzin języka bez wpływania na niego[3]. Niektórzy lingwiści i rzecznicy osób niedosłyszących skrytykowali Shepard-Kegl za to, że nie wprowadziła uczniom bardziej ugruntowanego systemu znaków, takiego jak amerykański język migowy[3]. Krytycy tacy jak Felicia Ackerman, zakwestionowali etykę izolacji dzieci z Nikaragui[7][3]. Felicia Ackerman na łamach „New York Times” porównała badaczkę do Josefa Mengele zarzucając, że Shepard-Kegl „wolała zabić perspektywy życiowe tych dzieci”[7][3]. Niemniej podejście obserwacyjne badaczki nadal napędza badania terenowe w Nikaragui i Peru[3].
Shepard-Kegl odpiera zarzuty, że starała się stworzyć nienaturalne środowisko laboratoryjne, by rozwinąć karierę; broni swojej decyzji pozostania badaczką-purystką dokumentującą pojawienie się języka bez wpływania na niego w jakikolwiek sposób[3]. „Nie chciałam zanieczyszczać tego, co już tam się działo” – powiedziała Shepard-Kegl[3]. Nie chciałam brać udziału w imperializmie językowym promowania amerykańskiego języka migowego na całym świecie. Nie chciałam ingerować w rozwój ich kultury”[3].
Zmiany języka
W 1992 r. nikaraguański język migowy zaczął ewoluować i rozrastać się, gdy jego użytkownicy zaczęli wchodzić w interakcje z innymi osobami niesłyszącymi i słyszącymi na całym świecie[3]. Jak każdy język, zaczął pożyczać z innych, ostatnio dzięki komunikacji internetowej i wideo czatom[3].
Geopolityczna izolacja Nikaragui uniemożliwiła początkowo Amerykańskiemu Językowi Migowemu wejście do kraju[4]. Pozwoliło to nie tylko na niezależne stworzenie Nikaraguańskiego Języka Migowego, ale pomogło przetrwać rodzącej się formie komunikacji[4].
Prace naukowe
Język
W pracy naukowej z dwoma współautorami, Ann Senghas z Columbia University, która spędziła lata studiując język migowy w Nikaragui, wyjaśnia, dlaczego można go teraz nazwać pełnoprawnym językiem, a nie tylko serią gestów[8]. Autorzy porównują znaki niesłyszących użytkowników z gestami ręki, których używają słyszący Nikaraguańczycy[8].
Na przykład gdy słyszący Nikaraguańczyk mówi (po hiszpańsku) „staczanie się”, może zilustrować swój opis, wyznaczając dłonią opadającą spiralnym ruchem trajektorię[8]. Jednak obyty użytkownik nikaraguańskiego języka migowego przekaże tę samą akcję za pomocą dwóch oddzielnych znaków dłoni – kolistym ruchem dla „toczenia”, a następnie ruchem ręki w dół dla stwierdzenia „w dół”[8]. To oddzielenie dwóch części akcji – sposobu i kierunku – pozwala użytkownikom języka migowego złożyć części w celu przekazania innych znaczeń, podobnie jak mówcy mogą łączyć słowa, aby tworzyć różne frazy; właśnie z tego stworzony jest język[8].
Wraz ze znakami opracowano składnię[8]. Niektórzy z najmłodszych użytkowników języka migowego w Nikaragui, którzy używają najbardziej złożonej formy języka, stosują konstrukcję A-B-A; podpisują „przewijanie w dół”, aby pokazać, że przewijanie odbywa się w dół (w przeciwieństwie do toczenia, a następnie opadania) lub „kot wspinać się kot”, aby wskazać, że kot się wspina[8].
Takie hierarchiczne kombinacje są kluczowe, umożliwiają tworzenie nieskończonego zestawu wypowiedzi ze skończonym zestawem elementów[8]. Zatem pojawienie się tej konstrukcji w tym języku stanowi przejście od ekspresji gestopodobnej do ekspresji językowej[8].
Marie Coppola, badaczka z tytułem doktora na Uniwersytecie w Chicago, która współpracowała z Senghas przy badaniach, zaznaczyła, że dzieci, które wynalazły nikaraguański język migowy, wywodzą się z kultury, która lubi używać rąk w rozmowach[8].
Naukowcy nauczyli się odróżniać podstawowy system pierwszych użytkowników języka migowego w latach 80. od bardziej rozbudowanego systemu obecnego pokolenia, dzięki czemu mogą śledzić rozwój języka[8].
Świadomość przestrzenna a język
Badanie Jennie Pyers z Wellesley College wyjaśniła na podstawie użytkowników ISN, jak język kształtuje myśli[9][10]. Badając dzieci, które nauczyły się ISN na różnych etapach jego rozwoju, Pyers wykazała, że przyswajane przez nich słownictwo wpływa na ich sposób myślenia[9][10]. W szczególności ci, którzy nauczyli się ISN przed rozwinięciem określonych gestów dla lewej i prawej strony, wypadli gorzej w teście świadomości przestrzennej niż ci, którzy dorastali, wiedząc, jak określać te kwestie[9][10]. Specyficzne warunki przyswajania tego języka sprawiają, że badanie tej hipotezy jest obarczone mniejszą liczbą możliwych zakłóceń[9][10].
Rozwój kultury języka
Pierwszy słownik ISN został opublikowany w 1996 roku, pierwsi tłumacze pojawili się w 2004[5].
Wnioski
Nikaraguański Język Migowy to „pierwszy raz, kiedy rzeczywiście widzieliśmy język tworzony z niczego”, powiedział Steven Pinker w 1999 roku. Autor „The Language Instinct” użył tego języka jako dowodu do stwierdzenia, że składniki języka znajdują się w naturze, a nie w wychowaniu[8], przyswajanie języka jest trwale wbudowana w ludzkim mózgu[2].
Zdaniem autorów artykułu, nikaraguański język migowy pokazuje, że „właściwości [języka] mogą powstać naturalnie jako produkt mechanizmów uczenia się języków, nawet jeśli nie są one dostępne w otaczającym środowisku”[8].
Przykładowe znaki
Znak dla prezydenta Daniela Ortegi, który nosi charakterystyczny zegarek Rolex: stukanie w nadgarstek[5]. Fidel Castro jest migany przez apodyktyczne machanie palcem w połączeniu ze znakiem V oddalającym się od ust, jakby palił cygaro[5]. Aby powiedzieć „Donald Trump”, wykonuje się gest wskazujący na szarfę prezydencką, a następnie wygładza włosy na czole[5].
Fundacja
Mąż badaczki Shepard-Kegl, James, realizuje w ramach Nikaraguan Sign Language Projects organizację non-profit, która pomogła założyć i przeszkolić nauczycieli w czterech szkołach dla osób niesłyszących w Nikaragui[3]. Teraz zapewnia uczniom i nauczycielom materiały do czytania języka migowego w Nikaragui oraz podręczniki gramatyczne, które przedstawiają ponad 1200 znaków dla artykułów gospodarstwa domowego, odzieży, technologii, transportu, emocji, rządów, potrzeb medycznych i innych terminów[3]. „Interweniujemy, aby przynieść korzyści niesłyszącej społeczności Nikaragui. Mam nadzieję opuścić ten świat lepszym, niż go zastaliśmy” – stwierdził[3].
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.