Obrona twierdzy brzeskiej (1939)

Obrona twierdzy brzeskiej – bitwa stoczona w czasie kampanii wrześniowej : 1 faza- w dniach 14–17 września 1939 roku obrona twierdzy przez Zgrupowanie „Brześć” przed niemieckim XIX Korpusem Pancernym. 2 faza - 18-26 września 1939 obrona jednego z fortów przez batalion marszowy 82 pułku piechoty przeciwko początkowo oddziałom niemieckim, a od 22 września sowieckim^[1] w postaci 29 brygady pancernej.

Ten artykuł dotyczy obrony twierdzy brzeskiej w 1939. Zobacz też: obrona twierdzy brzeskiej - stronę ujednoznaczniającą.

Obrona twierdzy brzeskiej (1939)

II wojna światowa, kampania wrześniowa
Brama Chełmska
Czas	14–17 września 1939 (obrona fortu nr 5 do 26 września)
Miejsce	Twierdza brzeska
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	ofensywa niemiecka
Wynik	zwycięstwo Niemców
Strony konfliktu
Polska  III Rzesza  ZSRR (22 IX)
Dowódcy
Konstanty Plisowski Heinz Guderian
Siły
Zgrupowanie „Brześć” XIX KPanc (N) 29 BPanc (ZSRR)
Straty
1000 zabitych, rannych lub wziętych do niewoli; 15 czołgów zniszczonych nieznane
Położenie na mapie Polski w 1939 miejsce bitwy
52°06′02,14″N 23°40′45,41″E

Walki

2 września 1939 roku twierdza brzeska została pierwszy raz zbombardowana przez Luftwaffe. W twierdzy znajdowały się wówczas bataliony marszowe 34, 35 i 82 pułku piechoty, oraz inne jednostki wojskowe, a także mobilizowani rezerwiści, którzy stawiali się doń z kartą mobilizacyjną.

11 września komendantem twierdzy i dowódcą jej obrony został mianowany generał Konstanty Plisowski, który z dostępnych mu ludzi (ok. 2-2,5 tysiąca żołnierzy) zorganizował zgrupowanie liczące sześć batalionów, w tym trzy piechoty, dwa wartownicze i jeden saperów oraz jeden dywizjon artylerii, dwie kompanie czołgów wolnobieżnych (30 czołgów FT-17), dwa pociągi pancerne (nr 53 i 55) i jedną baterię artylerii przeciwlotniczej. Obrońcy nie dysponowali natomiast bronią przeciwpancerną.

13 września z twierdzy ewakuowano przebywające tam rodziny części obrońców, teren zaminowano, przygotowano okopy, a przy bramach ustawiono czołgi.

Do Brześcia zmierzał niemiecki XIX Korpus Pancerny generała porucznika Heinza Guderiana. Celem działań niemieckich było zajęcie miasta i twierdzy tak, aby nie dopuścić do połączenia się obecnych tam wojsk polskich z SGO „Narew”. Siły niemieckie przewyższały polskie odpowiednio: w piechocie 2 razy, w czołgach 4 razy, w artylerii 6 razy.

14 września 77 czołgów z 10 Dywizji Pancernej próbowało wziąć twierdzę z marszu, lecz atak został odparty pomimo ciężkich strat po stronie obrońców. Kolejny szturm został przygotowany poprzez bombardowania z powietrza i ostrzał artyleryjski. 16 września 10 Dywizja Pancerna oraz 20 Dywizja Zmotoryzowana przystąpiły do nowego natarcia, lecz i ono zostało odparte. W tym szturmie śmierć poniósł między innymi adiutant Guderiana, a ranny został gen. Plisowski. W nocy z 16 na 17 września Plisowski wydał rozkaz opuszczenia twierdzy w celu ewakuacji do Terespola. Odwrót osłaniał batalion marszowy 82 pułku piechoty kapitana Wacława Radziszewskiego, który nie wycofał się, ale skrycie zajął fort Sikorskiego (Berga)^[2]. Po odkryciu tego przez Niemców i odrzuceniu ich propozycji poddania się fort od 19 września był ostrzeliwany przez Wehrmacht, jak i – od 22 września^[3] – przez oddziały sowieckie z 29 Brygady Pancernej dowodzonej przez kombriga Siemiona Kriwoszeina. W nocy z 26/27 oddział opuścił fort potajemnie^[4].

W okresie powojennym (PRL) nagłaśniano obronę twierdzy prowadzoną w 1941 roku przez Armię Czerwoną, a pomijano obronę jej przez Wojsko Polskie w roku 1939.

Dowództwo obrony twierdzy[5]

Dowódca – gen. bryg. Konstanty Plisowski
Szef sztabu – ppłk dypl. Alojzy Horak
Komendant kwatery głównej – mjr dypl. w st. spocz. Huścieński
Komendant placu – ppłk rez. Tadeusz Lechnicki
Dowódca piechoty – ppłk Julian Sosabowski
Zastępca dowódcy piechoty – ppłk Konstanty Pereświat-Sołtan
Dowódca dywizjonu artylerii ciężkiej – mjr dypl. Stanisław Komornicki-Nałęcz
Dowódca baterii przeciwlotniczej – kpt. Stanisław Małecki
Adiutant dowódcy – ppor. rez. art. Jan Nepomucen Mazarski
Szef łączności – kpt. Jerzy Jeżewski
Szef służby zdrowia – kpt. dr Feliks Dragan

Zobacz też kategorię: Obrońcy twierdzy brzeskiej (1939).

Galeria

• 
  Gen. Konstanty Plisowski – komendant i dowódca obrony twierdzy
• 
  Przebieg bitwy
• 
  Zdjęcie wykonane z pokładu He 111, widoczne polskie transzeje w twierdzy brzeskiej
• 
  Polskie czołgi Renault FT-17 w bramie cytadeli twierdzy brzeskiej
• 
  Parada zwycięstwa Wehrmachtu i Armii Czerwonej w Brześciu

Przypisy

1. Jerzy Sroka, Obrońcy brzeskiej twierdzy we wrześniu 1939 roku, Biała Podlaska, 1992
2. Алексей Норкин: Как защищали Брестскую крепость в сентябре 1939-го? Безумству храбрых поем мы славу!. [dostęp 2011-01-23]. (ros.).
3. Zgodnie z tajnym protokołem do paktu Ribbentrop-Mołotow i ustaloną w nim niemiecko-sowiecką linią demarkacyjną Pisa-Narew-Wisła-San 22 września Wehrmacht przekazał kontrolę nad twierdzą Armii Czerwonej.
4. Andrzej Przewoźnik, Ostatni obrońca Twierdzy Brześć, "Rzeczpospolita" z 10-11 kwietnia 2010
5. Obrona Brześcia Julian Andrzej Sosabowski - PDF [online], docplayer.pl [dostęp 2018-04-06].

Bibliografia

• [red.] Krzysztof Komorowski: Boje Polskie 1939 – 1945. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2009, s. 62. ISBN 978-83-7399-353-2.

Linki zewnętrzne

• Twierdza brzeska w latach 1921-1939
• Strona poświęcona twierdzy brzeskiej na stronie miasta Brześcia. brest.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-31)].
• Twierdza.org Strona prezentująca historię Twierdzy Brzeskiej

Kontrola autorytatywna (oblężenie):

• PLWABN: 9810601120805606