Loading AI tools
stopień wojskowy kawalerii, odpowiednik kapitana w innych formacjach Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rotmistrz – polski stopień wojskowy w kawalerii odpowiadający kapitanowi i nazwa dowódcy szwadronu. W dawnym wojsku dowódca roty albo chorągwi[1].
Nazwa powstała z połączenia określenia „mistrz" (w znaczeniu zwierzchnik, dowódca) i „rota” (oddział wojska), oznaczająca dosłownie „zwierzchnika roty”[2].
W Polsce funkcja rotmistrza pojawiła się w XV wieku, gdy zaczęto korzystać z wojsk zaciężnych. Kandydatów na rotmistrzów przedstawiał królowi hetman wielki. Król zatwierdzał nominacje i wystawiał list przypowiedni, a na jego podstawie rotmistrz formował rotę konną lub pieszą, nad którą obejmował dowództwo. W tym systemie osobiście zaciągał towarzyszy, a ci kompletowali pocztowych. W XVI wieku miano rotmistrza piechoty zaczęło być wypierane określeniem „kapitan”. Mimo iż rotmistrzami wciąż nazywano dowódców rot w piechocie węgierskiej i wybranieckiej, zaczęto ich łączyć wyłącznie z jazdą[uwaga 1].
Rotmistrz odpowiadał za dyscyplinę towarzyszy i pocztowych z jego chorągwi, co porządkowały artykuły wojskowe, zawsze odczytywane w obecności dowódcy wobec całego składu roty. Do jego obowiązków należało wyszkolenie bojowe podległych mu żołnierzy; ćwiczenia i popisy chorągwi zawsze przeprowadzał osobiście na podstawie artykułów wojskowych i instrukcji królewskich. W zakresie obowiązków administracyjno-skarbowych odbierał od pisarza polnego żołd i wypłacał go podległym mu towarzyszom. Organizował i rozdzielał kwatery w tzw. leżach zimowych i nadzorował zaopatrzenie chorągwi w żywność; miał również prawo usuwać z niej towarzyszy.
Rotmistrz mógł ponadto wypowiedzieć służbę królowi, lecz nigdy podczas nieprzyjacielskiego najazdu czy oblężenia, ani też przed upływem umówionego terminu (kwartału). Król natomiast był zobowiązany do wykupu rotmistrza z niewoli, gdyby się w niej znalazł.
W I połowie XVI wieku pojawili się rotmistrzowie tytularni, gdy faktyczną władzę w chorągwiach sprawowali w ich imieniu porucznicy vel podstawkowie (viceprefectus, viceregens), których nazwy pochodzą od określeń „poruczyć” lub „podstawić”. Z początku nie było to częstym zjawiskiem: w 1531 w armii koronnej podczas bitwy pod Obertynem była jedna taka chorągiew, rota hetmana Jana Tarnowskiego (284 konie), pod dowództwem porucznika Marcina Trzebieńskiego[3]. Takie zjawisko nasiliło się w XVII wieku, a w pierwszej połowie XVIII w. stało się regułą, toteż w imieniu tytularnego rotmistrza chorągwią bezpośrednio dowodzili nie tylko porucznicy, ale i namiestnicy wyznaczani przez poruczników.
W końcu XVIII wieku rotmistrze stali się dowódcami szwadronów. Istniał przy tym podział na rotmistrzów ze szwadronem (utrzymujących się dzięki prowadzeniu spraw gospodarczych oddziału) i na sztabsrotmistrzów (pozbawionych takiego dochodu). W XIX wieku rotmistrz był stopniem oficerskim w kawalerii i żandarmerii, odpowiadającym kapitanowi w innych rodzajach wojsk. W czasach kościuszkowskich i Królestwa Kongresowego z tytułu rotmistrza jako miana szarży zrezygnowano, zastępując go kapitanem.
W okresie międzywojennym i w Siłach Zbrojnych na Zachodzie stopień rotmistrza istniał w kawalerii i w oddziałach pancernych o kawaleryjskim rodowodzie. Starszy rotmistrz odpowiadał wówczas starszemu kapitanowi w innych rodzajach wojsk i broni.
W WP stopień rotmistrza funkcjonował do 1947 r. Obecnie stosowany jest nieformalnie w reprezentacyjnym Szwadronie Kawalerii Wojska Polskiego.
Poza krajami niemieckimi (a później Prusami i Rzeszą Niemiecką), stopień ten (Rittmeister) wcześnie przyjęto również w wojskach państwa Habsburgów, potem stosując go też w Austro-Węgrzech, gdzie funkcjonował do końca I wojny światowej[4]. W ślad za nimi, poza Holandią (ritmeester), szybko rozprzestrzenił się zwłaszcza w armiach państw skandynawskich: Danii (ritmester), Norwegii (rittmester), Szwecji (ryttmästare) i Finlandii (ratsumestari), a także Estonii (rittmeister), gdzie z rzadka został w użyciu nawet w okresie powojennym (Dania do 1951, Szwecja do 1972)[5]. W dalszym ciągu stosowany jest zwyczajowo w armii norweskiej i w holenderskich jednostkach pancernych kontynuujących tradycje kawaleryjskie[6].
W carskiej Rosji przejęty z najemnych wojsk zachodnich (głównie niemieckich) rotmistr (ротмистр) pojawił się w regimentach obcego wzoru w XVII wieku i ranga ta, zastosowana w całej kawalerii rosyjskiej, zachowała się do końca I wojny światowej[7]. Poza nim funkcjonował wprowadzony później i istniejący do 1914 niższy stopień rotmistrza sztabowego (штабс-ротмистр).
W wojskach sułtańskiej Turcji orientacyjnym odpowiednikiem polskiego rotmistrza był subaşı (sübaşı).
W dziejach wojska polskiego sławę zyskało wielu noszących tę rangę:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.