SBB-CFF-FFS

SBB-CFF-FFS (niem. SBB, Schweizerische Bundesbahnen; fr. CFF, Chemins de fer fédéraux suisses; wł. FFS, Ferrovie Federali Svizzere) – narodowy i największy przewoźnik kolejowy w Szwajcarii. Jako spółka państwowa istnieje od 1902 roku^[3]. Słynie z niezawodności i punktualności – w 2021 roku 91,9% pociągów pasażerskich SBB nie miało opóźnień^[4].

Schweizerische Bundesbahnen (niem.)

Chemins de fer fédéraux suisses (fr.)
Ferrovie Federali Svizzere (wł.)

Państwo	Szwajcaria
Siedziba	Berno
Data założenia	1902 (od 1999 jako AG)
Forma prawna	Aktiengesellschaft (AG)
Prezes	Vincent Ducrot
Przewodniczący rady nadzorczej	Monika Ribar
Zatrudnienie	33 943 (2021)[1]
Dane finansowe
Wynik netto	-325 mln CHF (2021)[2]
Położenie na mapie Berna Siedziba spółki
Położenie na mapie Szwajcarii Siedziba spółki
46°58′04,4″N 7°27′48,2″E
Strona internetowa

Nowa siedziba spółki w Bernie

Ze względu na różnice językowe pomiędzy poszczególnymi regionami Szwajcarii w pociągach regionalnych oraz w nazewnictwie stacji stosuje się język odpowiedni dla danego regionu (np. Basel SBB, Lausanne CFF, Bellinzona FFS). W pociągach dalekobieżnych używane są wszystkie języki regionów na trasie pociągu. Ponadto na najbardziej obleganych przez turystów trasach obsługa posługuje się językiem angielskim. Składy oznaczone są potrójną nazwą SBB-CFF-FFS^[5].

Historia

Osobny artykuł: Historia kolei w Szwajcarii.

Widok na Zürich Hauptbahnhof w 1900 r.

Prace przy budowie tunelu Hauenstein (1872 r.)

Pociąg RAe TEE II na stacji Airolo

SBB RABe 501 na stacji w Zurychu

Szwajcaria jest trudnym terenem z punktu widzenia rozwoju kolejnictwa ze względu na warunki geograficzne. Pomimo to w pierwszej połowie XIX w. podjęto decyzję o budowie pierwszej linii kolejowej. Głównym argumentem były względy ekonomiczne. W efekcie 15 czerwca 1844 r. otwarto pierwszy odcinek linii kolejowej z St. Louis do Bazylei. W dalszych latach kolej w Szwajcarii podzielono na dwie prywatne spółki: Schweizerische Centralbahn (w skrócie SCB, St. Louis – Bazylea) oraz nowo otwartą Schweizerische Nordbahn (Kolej Północną) na trasie Zürich – Baden. Przeważał tu ruch turystyczny wyjeżdżających mieszkańców Zurychu na wypoczynek w Alpach. W późniejszych latach przedłużono ją do Aarau (połączenie z Centralbahn), jednocześnie przekształcając ją w Nordostbahn (w skrócie NOB – Kolej Północnowschodnią)^[6].

W 1850 roku podjęto ustawę o budowie narodowej sieci kolei państwowych w Szwajcarii wraz z koncepcją przebiegu linii Roberta Stephensona. Jednocześnie w 1861 roku SCB połączyła ze sobą kantony: Bazylea, Lucerna, Argowia, Solura oraz Berno. W tym samym roku kanton Berno przejął budowę linii kolejowej Berno – Zurych, tworząc Bernische Staatsbahnen – pierwszą państwową spółkę kolejową na terenie Szwajcarii. W 1870 roku NOB łączyło siecią kolejową Zurych z najważniejszymi centrami Argowii, Szafuzy, Turgowii i Lucerny^[7].

Późniejsze lata przyniosły szybki rozwój górskich linii kolejowych za sprawą pierwszej na świecie kolei zębatej otwartej w 1871 r. Rigibahn. Krótko później zostały oddane do użytku Bürgenstock-Bahn, Pilatusbahn oraz Brünigbahn. 1882 rok to data uruchomienia prywatnej Gottardbahn. W 1888 roku uruchomiony został tramwaj elektryczny na trasie Vevey – Montreux – Chillon, który stał się pierwszą zelektryfikowaną linią w kraju. Rok później otwarto słynne Koleje Retyckie (Rhätische Bahn – RhB). Jednocześnie wiele miast zainaugurowało linie tramwajowe parowe lub elektryczne (m.in. Berno, Zurych, Genewa, Bazylea)^[7].

W 1902 roku Vereinigte Schweizerbahnen (VSB – linia kolejowa nad Jeziorem Bodeńskim), Nordostbahn oraz Centralbahn zostały upaństwowione, powołano do życia specjalną spółkę Schweizerische Bundesbahnen (SBB) / Chemins de fer fédéraux suisses (CFF) / Ferrovie Federali Svizzere (FFS). W kolejnych latach przejmowane były następne prywatne spółki kolejowe (1903 SBB Jura-Simplon-Bahn (z Brünigbahn), 1909 Gotthardbahn, 1913 CF Jura-Neuchâtelois, 1918 Tösstalbahn (z Wald-Rüti-Bahn), 1922 Seetalbahn, 1948 Uerikon-Bauma-Bahn). W 1905 roku rozpoczęto elektryfikację linii kolejowych od odcinka Seebach – Wittingen (kanton Zurych). Postęp elektryfikacji był szybki, w 1928 roku połowa linii była zelektryfikowana, a w 1967 roku zrezygnowano całkowicie z trakcji spalinowej i parowej^[3].

W 1980 roku otwarto linię kolejową łączącą Zurych z lotniskiem Zürich Kloten. W 1982 roku wprowadzono charakterystyczny dla Szwajcarii godzinny takt na wszystkich liniach kolejowych. W 1990 roku rozpoczęła się gruntowna przebudowa Dworca Głównego w Zurychu. Rozbudowę zakończono 7 lat później. W 1999 roku po pozytywnym głosie w referendum rozpoczęto budowę 57-kilometrowego Tunelu bazowego pod Przełęczą św. Gotarda. Po 17 latach budowy kosztujący niespełna 12,2 mld CHF tunel otwarto w 2016 roku. Pozwoliło to na skrócenie czasu podróży z Zurychu do Mediolanu z 4 do 2,5 godziny^[8].

Szwajcarzy stale inwestują w tabor kolejowy, już w latach 60. XX w. na trasach międzynarodowych kursowały tu elektryczne zespoły trakcyjne typu SBB RAe TEE II. W 1999 roku zakupiono pierwsze pociągi z pudłem wychylnym typu ICN. W 2009 roku zakupiono składy typu ETR 610 Pendolino, jednocześnie po rozpadzie spółki Cisalpino SBB-CFF-FFS przejęły ezt-y serii ETR470. Ponadto na 2019 r. zaplanowano oddanie do eksploatacji pociągów Stadler SMILE na potrzeby przewozów przez Tunel św. Gotarda^[9].

Szwajcarski zegar kolejowy zaprojektowany przez Hansa Hilfikera w 1944 roku stał się obiektem sporu sądowego z koncernem Apple. W systemie operacyjnym iOS 6 został on skopiowany bez wiedzy SBB. W wyniku procesu sądowego Apple musiał zapłacić kolejom szwajcarskim 20 mln franków odszkodowania^[10].

Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna SBB-CFF-FFS przedstawia się następująco^[11]:

• Zarząd (Konzernleitung) – Prezes Andreas Meyer
• Rada nadzorcza (Verwaltungsrat) – Przewodniczący Monika Ribar
  • SBB Konzernbereiche (centrala z siedzibą w Bernie)
    • Finanzen (dział finansów)
    • Informatik (dział informatyczny)
    • SBB Consulting (dział rozwoju i inwestycji, opracowywanie strategii długofalowych)
    • Human Resources (dział kadr)
  • SBB Personenverkehr (przewozy pasażerskie)
  • SBB Cargo(inne języki) (przewozy towarowe)
  • SBB Immobilien (zarządca nieruchomości)
  • SBB Infrastruktur (zarządca infrastruktury kolejowej)
    • SBB Energie (dostawca energii, zarządca sieci trakcyjnej)
      • Kraftwerke (elektrownie)
      • Übertragungsnetz (przesył)

Linie kolejowe

Mapa sieci kolejowej SBB-CFF-FFS

Wlot północny do Lötschberg-Basistunnel

Przedsiębiorstwo zarządza 4839 km linii kolejowych, z czego 100% jest zelektryfikowanych. SBB-CFF-FFS zarządza 804 stacjami i przystankami kolejowymi^[12], stacja znajduje się średnio co 4,06 km. Ponadto posiada 8 elektrowni wodnych w całym kraju^[13].

W Szwajcarii obowiązuje normalny, europejski rozstaw szyn (1435 mm), napięcie elektryczne wynosi 15 kV przy 16,7 Hz (prąd zmienny)^[14].

Tunele

W Szwajcarii znajduje się wiele tuneli kolejowych. Do najważniejszych z nich należą^[15]:

• Przełęcz św. Gotarda:
  • Tunel bazowy (57 km, najdłuższy tunel kolejowy na świecie, otwarcie 2016) Rynächt –  Bodio 
  • Tunel św. Gotarda (15 km, otwarcie 1881) Göschenen – Airolo
• Tunel simploński (2x19 km, otwarcie 1921) Brig-Glis – Iselle di Trasquera(inne języki)
• Przełęcz Lötschberg:
  • Lötschberg-Basistunnel (34,7 km, otwarcie 2007) Frutigen – Raron
  • Lötschberg-tunnel (14 km, otwarcie 1913) Spiez – Brig-Glis
• Ricken (8,6 km, otwarcie 1910) Kaltbrunn – Wattwil
• Grenchenbergtunnel (8,5 km, otwarcie 1915) Moutier – Grenchen

Tabor kolejowy

Lokomotywy elektryczne

Zestawienie zostało sporządzone na podstawie źródła^[16][17]:

Oznaczenie	Producent	Zdjęcie	Początek produkcji	Liczba sztuk	Prędkość maks.	Moc maks.	Zastosowanie
Re 420	SLM Winterthur, BBC, MFO, SAAS		1964	228	140 km/h	4700 kW	Pociągi pasażerskie i towarowe
Re 421	SLM, BBC, MFO, SAAS		1984	26	140 km/h	4700 kW	Pociągi towarowe
Re 430	SLM, BBC, MFO, SAAS		1968	20	125 km/h	4700 kW
Re 450	SLM Winterthur,  ABB, SIG Neuhausen, Schindler Waggon Pratteln		1989	113	130 km/h	3200 kW	S-Bahn Zurych
Re 460	SLM, BBC, MFO, SAAS		1991	119	230 km/h	6100 kW	Pociągi dalekobieżne
Re 465	SLM, ABB		1994	10	230 km/h	7000 kW	Pociągi dalekobieżne
Re 474	Siemens		2004	12	140 km/h	6400 kW	Pociągi towarowe
Re 482 Traxx	Bombardier		2002, 2006	50	140 km/h	5600 kW	Pociągi towarowe
Re 484 Traxx	Bombardier		2004	21	140 km/h	5600 kW	Pociągi towarowe
Re 620	SLM, BBC, SAAS		1972	86	140 km/h	7900 kW	Pociągi towarowe
HGe 101	SLM, BBC, ABB		1989	8	100 km/h 40 km/h

Lokomotywy spalinowe

Zestawienie zostało sporządzone na podstawie źródła^[16][17]:

Oznaczenie	Producent	Zdjęcie	Początek produkcji	Liczba sztuk	Prędkość maks.	Moc maks.
Am 841	SLM, SAAS		1996	40	80 km/h	1618 kW 920 kW
Am 842	Vossloh, SLM, SAAS		1992, 2003	4	100 km/h 80 km/h	1120 kW
Am 843	Vossloh		2003	63	100 km/h	1500 kW
Am 861	Thyssen Henschel, BBC		1976	5	85 km/h	1839 kW
Bm 840	SLM, SAAS		1976	40	75 km/h	883 kW
Bm 860	SLM, BBC, SAAS, Sulzer		1954	4	75 km/h	1250 kW

Elektryczne zespoły trakcyjne

Zestawienie zostało sporządzone na podstawie źródła^[18]:

Oznaczenie	Typ	Zdjęcie	Początek produkcji	Liczba sztuk	Prędkość maks.	Zastosowanie
RABe 501	Stadler EC250 (Giruno)		2017	29	250 km/h	EuroCity
RABe 502 RABDe 503	Bombardier Twindexx IR 100 / IR 200 / IC 200		2012	62	200 km/h	InterCity InterRegio
RABe 503	Alstom ETR610 Pendolino		2007	19	250 km/h	EuroCity
RABDe 500	AdTranz-FIAT /Bombardier-Alstom ICN		1999	44	200 km/h	InterCity InterRegio
RABe 511	Stadler Dosto		2010	93	160 km/h	RegioExpress Regio S-Bahn
RABe 523 RABe 521	Stadler FLIRT		2004	148	160 km/h	Regioexpress Regio S-Bahn
RBDe 560 RBDe 561 RBDe 562 RBDe 566 RBDe 568	RBDe 4/4		1994	98	140 km/h	Regioexpress Regio S-Bahn
RABe 514	Siemens Desiro Double Deck		2005	61	140 km/h	S-Bahn Zurych
RABe 520 RABe 526	Stadler GTW(inne języki)		2002	30	115 km/h	RegioExpress Regio
TGV POS	TGV POS		2007	1	320 km/h	TGV Lyria

Wagony osobowe

Zestawienie zostało sporządzone na podstawie źródła^[18]:

Oznaczenie	Typ	Zdjęcie	Początek produkcji	Liczba sztuk	Prędkość maks.	Zastosowanie
IC2000	Schindler Waggon(inne języki) IC2000		1997	341	200 km/h	InterCity InterRegio
Einheitswagen IV	Eurofima IV		1982	508	160 km/h 200 km/h	EuroCity InterCity InterRegio

Przewozy pasażerskie

SBB-CFF-FFS uruchamia pociągi pasażerskie następujących kategorii^[19]:

• Regio (Regionalzug, R) – pociągi regionalne, zatrzymują się na wszystkich stacjach, najczęściej obsługiwane elektrycznymi zespołami trakcyjnymi,
• S-Bahn (S) – pociągi szybkiej kolei miejskiej w 8 największych aglomeracjach (m.in. Zurych, Berno, Genewa), obsługiwane elektrycznymi zespołami trakcyjnymi,
• RegioExpress (RE) – lokalne, przyspieszone pociągi,
• InterRegio (IR) – przyspieszone pociągi na dalszych trasach, pomiędzy dwoma lub trzema kantonami,
• InterCity (IC) – dalekobieżne pociągi zatrzymujące się w największych miastach,
• InterCity N (ICN) – pociągi o standardzie InterCity obsługiwane elektrycznymi zespołami trakcyjnymi z wychylnym nadwoziem,
• EuroCity (EC) – pociągi międzynarodowe uruchamiane w porozumieniu z innymi przewoźnikami kolejowymi, m.in. Deutsche Bahn, SNCF, ÖBB,
• ICE / TGV – pociągi międzynarodowe we współpracy z DB oraz pod marką TGV Lyria (24% udziałów w spółce ma SBB-CFF-FFS, a 76% SNCF) do Niemiec i Francji.

Zegar kolejowy projektu Hansa Hilfikera

Północny wlot tunelu Gotarda

Potrójne oznaczenie przewoźnika na pociągu SBB-CFF-FFS

Zobacz też

• transport kolejowy w Szwajcarii