Staw Południowy

Staw Południowy^[1][2] lub Świrlik^[3] – staw w Warszawie na terenie Ogrodu w Wilanowie.

Staw Południowy

Świrlik

Widok na staw od zachodu. Na zdjęciu m.in. wierzba biała nad stawem, grzybienie białe na powierzchni wody i górujący nad linią drzew, z częściowo pozbawioną liści koroną grab pospolity chroniony jako pomnik przyrody
Położenie
Państwo	Polska
Lokalizacja	Warszawa
Wysokość lustra	83,5 m n.p.m.
Morfometria
Powierzchnia	0,5695 ha
Wymiary • max długość • max szerokość	100 m 80 m
Hydrologia
Klasa jakości wody	III (2010)
Rzeki zasilające	Potok Służewiecki
Położenie na mapie Warszawy Staw Południowy
Położenie na mapie Polski Staw Południowy
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Staw Południowy
52°09′48″N 21°05′30″E

Położenie i charakterystyka

Staw leży po lewej stronie Wisły, w stołecznej dzielnicy Wilanów, na obszarze MSI Wilanów Królewski, na terenie Ogrodu w Wilanowie, na południe od Pałacu w Wilanowie^[4]. Położony jest na obszarze bezpośredniej zlewni Jeziora Wilanowskiego^[5], w jego bliskim sąsiedztwie, po lewej stronie od ujścia Potoku Służewieckiego^[4][3].

Zgodnie z ustaleniami w ramach „Programu Ochrony Środowiska dla m. st. Warszawy na lata 2009–2012 z uwzględnieniem perspektywy do 2016 r.” staw położony jest na terasie zalewowej, a jego powierzchnia wynosi 0,5695 ha^[1]. Według numerycznego modelu terenu udostępnionego przez Geoportal lustro wody znajduje się na wysokości 83,5 m n.p.m.^[4] Długość akwenu wynosi 100 m, a jego maksymalna szerokość to 80 m^[3]. Ma kształt zbliżony do owalnego^[3].

Zasilany jest wodami Potoku Służewieckiego od południa z ujęcia bocznego położonego tuż przed znajdującą się tu kaskadą, a odpływ odbywa się przez upust na wschodzie do Jeziora Wilanowskiego^[6][7].

Nad jego brzegami znajdują się obelisk z urną i sarkofag ku czci Stanisława Kostki Potockiego^[8].

Historia

Staw jest częścią tzw. Parku Południowego na terenie ogrodów Pałacu Wilanowskiego^[9], który obecnie ma charakter angielsko-chiński^[7]. W czasach kiedy właścicielem pałacu był Jan III Sobieski, staw pełnił funkcje gospodarcze – hodowano w nim ryby. Był częścią terenu folwarku^[7]. Historia Parku Południowego sięga co najmniej pierwszej połowy XVIII wieku^[9]. W latach 70. XVIII wieku na zlecenie Izabeli Lubomirskiej architekt Szymon Bogumił Zug przearanżował istniejący ogród na park w stylu angielskim z roślinnością naturalną (łęg wierzbowo-topolowy) i układem dróg okalających zbiornik wodny^[9]. Kolejne zmiany otoczenia akwenu miały miejsce w XIX wieku z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego. Wtedy też powiększono teren Parku Południowego m.in. o Górę Bachusa i wprowadzono kompozycję widokową w układzie promienisto-łańcuchowym^[9]. W XX wieku kompozycja ta uległa zatarciom w wyniku kolejnych modernizacji^[9]. W planach jest odtworzenie XIX-wiecznego układu kompozycyjnego parku, zgodnie z decyzją Mazowieckiego Konserwatora Zabytków z dnia 07.03.2019 nr W/829/2019, do 2025 roku^[9].

Przyroda i czystość

Wśród roślin pływających na terenie stawu występują grzybienie białe^[7]. Nad zbiornikiem wodnym rośnie wierzba biała (Salix alba). Wśród ptaków występują krzyżówki, a wśród owadów ważki: szablaki krwiste (Sympetrum sanguineum), oczobarwnice większe (Erythromma najas) i lecichy pospolite (Orthetrum cancellatum)^[7].

Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w latach 2007–2010 stan ekologiczny wód stawu został oceniony jako poniżej dobrego (III klasa jakości). Uwagę zwraca silne zanieczyszczenie metalami ciężkimi, w tym miedzią, ołowiem, cynkiem i kadmem^[6]. W ramach kolejnego badania z 2015 roku zarejestrowano bardzo niskie stężenie tlenu w wodzie^[10].

Staw znajduje się na terenie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego rozporządzeniem Wojewody Warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 r. w sprawie utworzenia obszaru chronionego krajobrazu na terenie województwa warszawskiego^[11], a także otuliny rezerwatu przyrody Morysin utworzonego w 1996^[12]. Nad jego brzegiem znajduje się grab pospolity (Carpinus betulus) chroniony jako pomnik przyrody (nr INSPIRE: PL.ZIPOP.1393.PP.1465011.3108)^[13].