Wierzba biała

Wierzba biała, w. srebrna, w. pospolita (Salix alba L.) – gatunek drzewa należący do rodziny wierzbowatych. Rodzimym obszarem jej występowania jest Europa, Azja i Afryka Północna (Algieria, Maroko), rozprzestrzenia się też gdzie indziej^[4]. Nie występowała w Skandynawii, Irlandii i Szkocji, ale została tam sprowadzona i jest sadzona jako roślina ozdobna. W Polsce pospolita na całym terytorium. Zazwyczaj rośnie na brzegach rzek, przy rowach bądź innych miejscach o bardzo wilgotnym podłożu^[5]. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Gatunek typowy w obrębie swego rodzaju.

Wierzba biała

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	wierzbowate
Rodzaj	wierzba
Gatunek	wierzba biała
Nazwa systematyczna
Salix alba L. Sp. pl. 2:1021. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg

Wierzba corocznie przycinana

Kwiatostany męskie

Kwiatostany żeńskie

Liście

Morfologia

Pokrój

Drzewo osiągające wysokość do 30 m. Korona szerokorozłożysta. Posiada krótki, często pochyły pień, od którego wznoszą się konary. Często w pniu starszych drzew występują spróchniałe dziuple. Gałęzie giętkie^[5].

Pień

Kora jest ciemnoszara, popękana^[5]. Drewno bardzo miękkie i łatwo próchniejące. Roczne gałązki cienkie.

Pędy

Są bardzo smukłe. Mają szarą barwę. Są delikatnie owłosione przez cały rok. Pąki są wąskie i spłaszczone^[5].

Liście

Wąskie, lancetowate o długości około 8 cm. Młode liście obustronnie jedwabiście owłosione, starsze tylko na spodniej stronie. Młode listki są żółte^[5]. Latem górna strona liści ciemnozielona, spodnia srebrzysta.

Kwiaty

Jest rośliną dwupienną, kwiaty zebrane w kwiatostany zwane kotkami, lub zwyczajowo baziami. Kotki żeńskie w nasadzie luźnokwiatowe, o języczkowatych i nietrwałych przysadkach jasnordzawego koloru. Kwiaty z 1 gruczołem miodnikowym, słupek nagi z siedzącą zalążnią. Kotki męskie z jednobarwnymi przysadkami, dwoma gruczołami miodnikowymi i 2 pręcikami o nitkach owłosionych w dolnej części.

Owoc

Filcowato owłosiona szara torebka. Nasiona bardzo drobne z pęczkiem srebrnych włosków, rozsiewane przez wiatr.

Biologia i ekologia

Drzewo szybko rosnące i dość krótkowieczne. Rośnie przede wszystkim w lasach łęgowych wzdłuż rzek, często tworząc tam wraz z topolami duże skupienia. Preferuje okresowo zalewane, piaszczyste gleby. Występuje również wzdłuż dróg, nad stawami. Często jest sadzona. Dochodzi w górach do wysokości ok. 800 m n.p.m. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Salicion albae i Ass. Salicetum albo-fragilis^[6]. Zakwita wczesną wiosną (marzec – kwiecień), równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty zapylane przez owady, nasiona rozsiewane przez wiatr.

Zmienność

Tworzy mieszańce z wierzbą kruchą Salix × rubens. Istnieją 2 odmiany tej krzyżówki^[5]:

• 'Basfordiana' – posiada jaskrawopomarańczowe pędy. Ma rozłożysty pokrój. Drzewo męskie.
• 'Sanguinea' – długość liści do 8 cm. Drzewo żeńskie.

Ponadto tworzy mieszańce z wierzbą pięciopręcikową (Salix × ehrhartiana, posiada pojedyncze włoski po obu stronach liści)^[5].

Czasami można spotkać różniące się od typowej formy, trudne do oznaczenia mieszańce z wierzbą purpurową, bądź wierzbą migdałową.

Wyróżniane są następujące odmiany botaniczne^[5]:

• var. sericea (syn. var. argentea) – rzadko spotykana – liście są miękko owłosione z wierzchu. Dorasta do 25 m.
• var. caerulea – dobrze rośnie na wilgotnym podłożu. Dorasta do 30 m. Pędy mają ciemnofioletowo-czerwoną barwę z szarym owłosieniem. Liście od spodu są błękitno-szare.
• var. vitellina (odmiana złocista, złotocha) – posiada jaskrawożółte pędy.

Wyróżnia się także odmiany uprawne^[5]:

• 'Britzensis' i 'Chermesina' (w Polsce uznawane za synonimy) – drzewa do 28 m wysokości wyróżniające się jaskrawopomarańczowymi pędami. Gałęzie uniesione są ku górze. Liście od spodu są błękitno-szare.

Zastosowanie

• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: kora (Cortex Salicis) zawiera flawonoidy, kwasy organiczne oraz glikozydy. Najważniejszym z nich jest glikozyd fenolowy – salicyna. Korę zbiera się z 2 – 3 letnich gałęzi wczesną wiosną, gdy ruszają soki i łatwo jest ją oddzielić od drewna. Korę suszyć można zarówno w ciemnych, jak i jasnych pomieszczeniach. Do celów leczniczych wykorzystywana może być również kora wierzby kruchej, wierzby purpurowej, wierzby pięciopręcikowej i wierzby wiciowej.
  • Działanie: salicyna ma silne działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i ściągające. Wykorzystywana jest przy takich dolegliwościach i chorobach, jak: ból głowy, przeziębienie przebiegające z gorączką, różne choroby reumatyczne, miażdżyca. Obecnie już nie pozyskuje się do celów leczniczych kory wierzby, gdyż jest zastępowana syntetycznie produkowanym kwasem acetylosalicylowym (nazwa handlowa „Aspiryna”, „Polopiryna”). W medycynie ludowej wykorzystywano korę wierzby również do leczenia nerwobólów i jako środka ułatwiającego zasypianie i uspokajającego.
• Drewno jest wykorzystywane jako materiał opałowy.
• Jest często nasadzana przy drogach, na wałach przeciwpowodziowych oraz na brzegach rzek w celu ich umocnienia i zabezpieczenia przed osuwaniem ziemi. Dzięki silnie rozbudowanemu systemowi korzeniowemu i szybkiemu wzrostowi nadaje się również do rekultywacji terenów i wysypisk śmieci.
• Jako roślina pobierająca z podłoża bardzo duże ilości wody sadzona jest na terenach podmokłych i bagnach w celu ich osuszenia.
• Niektóre odmiany są uprawiane jako rośliny ozdobne.

Udział w kulturze

• Wierzba (bez rozróżnienia gatunku) wymieniona jest w kilku księgach Biblii: Kpł 23,40, Iz 15,7. Hi 40,22, Am 6,14. W Ziemi Świętej występują dwa gatunki wierzb: wierzba ostrolistna i wierzba biała, opisy dotyczą więc jednej z nich lub obydwu. Ponadto w Biblii często wierzba mylona jest z topolą eufracką^[7].
• W Talmudzie wierzba jest jednym z czterech gatunków roślin, z których gałązek Żydzi tworzą bukiet lulaw noszony podczas święta Sukkot^[7].