Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) – polskie stowarzyszenie zajmujące się, za zgodą ministra spraw wewnętrznych, ratownictwem górskim na obszarze polskich Tatr.

Pogotowie ratunkowe podczas poszukiwania prof. Weissa (1909). W środku Mariusz Zaruski (x), obok przewodnik Bachleda (1909)

Ratownicy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1942) – wówczas Freiwillige Tatra Bergwacht

Tablica upamiętniająca ratowników TOPR, Tatrzański Cmentarz Symboliczny

Akcja ratownicza Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

Budynek Tatrzańskiego ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Zakopanem

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe

Śmigłowiec PZL W-3 Sokół należący do TOPR-u
Państwo	Polska
Siedziba	ul. Piłsudskiego 63a, Zakopane
Data założenia	29 października 1909
Rodzaj stowarzyszenia	stowarzyszenie
Profil działalności	ratownictwo górskie
Zasięg	Tatry
Prezes	Bolesław Pietrzyk
Członkowie	307[1]
Nr KRS	0000032187
Data rejestracji	28 września 2001
brak współrzędnych
Strona internetowa

Aby zostać ratownikiem tatrzańskim, należy przejść okres próbny trwający od 1,5 roku do 3 lat. Trzeba wykazać się doskonałą znajomością topografii Tatr, a także praktycznymi umiejętnościami w dziedzinie wspinania, speleologii, narciarstwa, ratownictwa i autoasekuracji. Po zakończeniu szkolenia ratownik składa przysięgę na ręce naczelnika.

Land Rover Defender TOPR na Hali Gąsienicowej

W 2011 TOPR liczył ok. 250 członków, z których 140 posiadało uprawnienia do udziału w akcjach ratowniczych. W większości byli to ratownicy – ochotnicy. Tylko 33 posiadało status ratownika zawodowego^[2]. Natomiast w 2020 TOPR liczył 281 ratowników, w tym 41 zawodowych^[3].

Siedziba TOPR jest zlokalizowana w Zakopanem, przy ul. Piłsudskiego 63a. W pobliżu, pod adresem ul. Piłsudskiego 65, jest zlokalizowana siedziba Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, które funkcjonuje na obszarach górskich Polski innych niż Tatry.

Historia

Projekt powołania stowarzyszenia zajmującego się ratownictwem górskim powstał w 1907 roku. Wtedy to Mieczysław Karłowicz opublikował projekt założenia pogotowia^[4]. Śmierć Mieczysława Karłowicza, który zginął zasypany przez lawinę 8 lutego 1909, przyspieszyła prace nad powstaniem organizacji. W połowie tego roku organizowane pogotowie uczestniczyło też w akcji poszukiwania w Tatrach zaginionego prof. Ernesta Weissa^[5]. Organizacja została zarejestrowana 29 października 1909 we Lwowie^[6] pod obecną nazwą. Prezesem stowarzyszenia został Kazimierz Dłuski, naczelnikiem Mariusz Zaruski, a siedzibą TOPR-u – Dworzec Tatrzański^[7].

W 1910 w akcji ratunkowej na północnej ścianie Małego Jaworowego Szczytu, zginął jeden z ratowników – Klemens Bachleda – który nie usłuchał naczelnika, wzywającego go do powrotu słowami „Klimku, wracajcie”^[8]. Pomimo jego poświęcenia ranny taternik Stanisław Szulakiewicz zmarł, nie doczekawszy się pomocy.

W 1940 ratownicy zgodzili się przyjąć propozycję niemieckiego okupanta i przywrócić działalność TOPR-u, który funkcjonował w czasie wojny pod nazwą Freiwillige Tatra Bergwacht.

W 1952 Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe zostało włączone w strukturę Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, a cztery lata później ratownicy działali już pod nazwą Grupy Tatrzańskiej GOPR.

W 1963 po raz pierwszy użyto śmigłowca w akcji ratunkowej. Był to SM-1, pilotowany przez Tadeusza Augustyniaka. Helikopter przetransportował turystę ze złamaną nogą z Doliny Pięciu Stawów Polskich do zakopiańskiego szpitala.

W 1974 ratownicy wzbogacili się o pierwszego psa posiadającego licencję psa lawinowego. Był to „Cygan” – owczarek niemiecki.

W 1982 roku na ratowniczkę zaprzysiężono kobietę – Monikę Rogozińską^[9] (była to ostatnia nowa kobieta ratowniczka w TOPR aż do 2013 roku, kiedy to została zaprzysiężona Ewelina Wiercioch^[10]). W 1990 została powołana Fundacja Ratownictwa Tatrzańskiego TOPR^[11], aby wspierać ratownictwo górskie realizowane przez TOPR^[12].

W 1991 TOPR ponownie usamodzielnił się, wychodząc ze struktur GOPR-u. Rok później ratownicy tatrzańscy otrzymali od prezydenta Lecha Wałęsy śmigłowiec PZL W-3 Sokół, który miał wyższy pułap zawisu niż używany w tym czasie Mi-2, co pozwalało na bezpieczne prowadzenie akcji ratowniczej w wyższych partiach gór. Miał ponadto większy udźwig użyteczny w stosunku do tegoż śmigłowca, co pozwalało zabrać większą liczbę ratowników na pokład.

W 1994, 11 sierpnia 1994 doszło do katastrofy śmigłowca w Dolinie Olczyskiej SP-SXT PZL W-3 Sokół spowodowanej najprawdopodobniej rozwarstwieniem łopaty wirnika. Piloci Bogusław Arendarczyk i Janusz Rybicki oraz Czterech ratownicy Janusz Kubica i Stanisław Mateja zginęli. Film z katastrofy został nagrany przez świadka zdarzenia, i opublikowany na portalu Youtube .^[13]

W 1995 TOPR zaczął korzystać z nowego „Sokoła” obsługiwanego przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Początkowo maszyna stacjonowała w Zakopanem tylko sezonowo, od roku 2000 przeniesiono ją tu na stałe.

W 1999 TOPR został przyjęty w poczet członków Międzynarodowego Komitetu Ratownictwa Alpejskiego (IKAR).

W 2003 miał miejsce najtragiczniejszy do tej pory wypadek lawinowy w polskich Tatrach. 13-osobowa wycieczka licealistów z Tychów, zmierzająca na Rysy, została zasypana lawiną, która pochłonęła 8 ofiar śmiertelnych. Drugiego dnia akcji ratunkowej miała miejsce awaria „Sokoła”, podczas której zatrzymały się kolejno oba silniki śmigłowca. Henrykowi Serdzie (lecącemu bez ratowników na pokładzie, ponieważ zdołali oni bezpiecznie wyskoczyć w momencie zepsucia się pierwszego silnika) udało się wylądować autorotacyjnie; śmigłowiec uległ poważnemu uszkodzeniu (złamanie belki ogonowej), nie powodując jednak strat w obiektach naziemnych. Po tym incydencie Henryk Serda został zwolniony z pracy przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, zarzucające mu łamanie przepisów lotniczych. Pilot został uniewinniony od zarzutu spowodowania niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu powietrznym^[14], a w 2005 zasiadł ponownie za sterami wyremontowanego „Sokoła”, eksploatowanego od tej pory bezpośrednio przez TOPR^[15].

Statystyki działań TOPR

Działania TOPR	Rok
	2014[16]	2016[17]	2019[18]	2020[19]	2021[20]	2022[20]	2023
Liczba działań ratowniczych	472	592	712[21]	606[22]	969	939	893
wypadki turystyczne	421	493		532	849	822
wypadki taternickie	22	22		29	29	26
wypadki jaskiniowe	2	1		3	2	3
wypadki narciarskie / skiturowe	11	22		12	53	34
wypadki rowerowe		5		1	3	4	1
inne		49		27	31	47	42
zbędne alarmy				2	3	2	2
Liczba osób, którym udzielono pomocy	551	709	1018	691	1109	1089

ofiary śmiertelne[23]
rok	ofiar	rok	ofiar	rok	ofiar	rok	ofiar	rok	ofiar	rok	ofiar	rok	ofiar
1909	2	1928	4	1947	8	1966	6	1985	18	2004	13	2023	18
1910	4	1929	5	1948	3	1967	7	1986	19	2005	17
1911	3	1930	3	1949	7	1968	6	1987	19	2006	14
1912	3	1931	2	1950	7	1969	10	1988	16	2007	15
1913	0	1932	6	1951	3	1970	9	1989	20	2008	12
1914	2	1933	6	1952	6	1971	15	1990	15	2009	15
1915	2	1934	6	1953	3	1972	17	1991	16	2010	22
1916	3	1935	2	1954	4	1973	12	1992	12	2011	22
1917	0	1936	8	1955	3	1974	16	1993	13	2012	23
1918	0	1937	13	1956	13	1975	7	1994	20	2013	15
1919	0	1938	5	1957	9	1976	11	1995	16	2014	14
1920	4	1939	6	1958	8	1977	14	1996	16	2015	13
1921	2	1940	2	1959	10	1978	27	1997	16	2016	21
1922	2	1941	3	1960	8	1979	17	1998	11	2017	14
1923	5	1942	2	1961	4	1980	16	1999	12	2018	16
1924	1	1943	6	1962	10	1981	13	2000	13	2019	16
1925	0	1944	3	1963	9	1982	15	2001	19	2020	21
1926	1	1945	3	1964	12	1983	16	2002	11	2021	9
1927	1	1946	2	1965	10	1984	11	2003	19	2022	19

Naczelnicy TOPR

• TOPR 1909–1956:
  • Mariusz Zaruski (1909–1914)
  • Józef Oppenheim (1914–1939)
  • Zbigniew Korosadowicz (w 1945)
  • Tadeusz Pawłowski (w 1952)
  • Zygmunt Wójcik (1953–1956)
• Grupa Tatrzańska GOPR 1956–1991:
  • Zygmunt Wójcik (1956–1960)
  • Eugeniusz Strzeboński (1960–1964)
  • Zygmunt Wójcik (1964–1966)
  • Michał Gajewski (1967–1969)
  • Ryszard Drągowski (1969–1972)
  • Michał Jagiełło (1972–1974)
  • Tadeusz Ewy (1974–1976)
  • Stanisław Janik (1976–1977)
  • Ryszard Szafirski (1977–1978)
  • Jerzy Klimiński (1978–1981)
  • Jan Komornicki (1981–1982)
  • Stanisław Łukaszczyk Zbójnik (1982–1987)
  • Jan Komornicki (w 1987)
  • Piotr Malinowski (1987–1991)
• TOPR od 1991:
  • Piotr Malinowski (1991–1993)
  • Robert Janik (1993–1998)
  • Jan Krzysztof (od 1998)

Personel latający w TOPR w latach 1963–2003:

Piloci: Tadeusz Augustyniak (1930–2011), Bogusław Arendarczyk, Andrzej Brzeziński, Robert Hojdys, Józef Kania, Zbigniew Łukasik, Janusz Rybicki, Henryk Serda, Janusz Siemiątkowski, Wojciech Wiejak i Wiesław Wolański.

Zobacz w Wikiźródłach rotę Przysięgi TOPR

Telefon ratunkowy

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe używa telefonów ratunkowych: 985 oraz ([phone]^[24].

Upamiętnienia

Z okazji 100. rocznicy powstania TOPR Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek, na którym umieszczono fotografię jednego z pierwszych ratowników górskich TOPR^[25]. Na wierzchołku Rysów umieszczono pamiątkową tablicę oraz krzyż, które jednak zostały zdemontowane, gdyż zostały tam umieszczone nielegalnie przez nieustalone osoby^[26]. Także z okazji 100. rocznicy na DVD został wydany film Na każde wezwanie naczelnika o historii TOPR-u.