Tomasz Makowski (historyk)

Tomasz Artur Makowski (ur. 6 października 1970) – polski bibliotekarz i historyk, dyrektor Biblioteki Narodowej (od 2007), przewodniczący Krajowej Rady Bibliotecznej i Rady ds. Narodowego Zasobu Bibliotecznego przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przewodniczący światowej Konferencji Dyrektorów Bibliotek Narodowych (od 2025; wiceprzewodniczący od 2024)^[1][2][3][4].

Ten artykuł dotyczy historyka. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Tomasz Makowski

Tomasz Makowski przed Pałacem Krasińskich w Warszawie (2020)
Państwo działania	Polska
Data urodzenia	1970
Doktor nauk humanistycznych
Specjalność: historia nowożytna Polski
Doktorat	2001 – nauki historyczne Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Wydział	Nauk Historycznych i Społecznych
Stanowisko	adiunkt
Dyrektor Biblioteki Narodowej
Okres spraw.	od 2007
Poprzednik	Michał Jagiełło

Życiorys

Tomasz Makowski w Bibliotece Narodowej pracuje od 1994^[1][5]. W latach 2003-2006 był członkiem zarządu Związku Zawodowego Bibliotekarzy Biblioteki Narodowej^[4]. Przed objęciem stanowiska dyrektora (2007) pełnił funkcje zastępcy dyrektora ds. naukowych i kierownika działu zbiorów specjalnych^[1][6]. W latach 2004-2008 był sekretarzem Koła Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Bibliotece Narodowej^[1][6]. W 2008 otrzymał Złotą Odznakę Stowarzyszenia Księgarzy Polskich, zaś w 2009 Medal „W dowód uznania” Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich^[1]. W latach 2009-2015 był członkiem Rady Programu Rozwoju Bibliotek Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego^[1][6]. Był też jednym z inicjatorów i twórców Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa^[1].

Jest członkiem organizacji międzynarodowych, w których pełni też funkcje kierownicze. W latach 2009-2013 był członkiem The European Library Management Committee, zaś w latach 2007-2009 członkiem zarządu The European Library^[6][1].Od 2011 jest członkiem honorowym Association internationale de bibliophilie i Federacji Fides^[1]. W latach 2011-2015 był członkiem Komitetu Stałego Sekcji Bibliotek Narodowych IFLA^[1]. Od 2019 jest wiceprzewodniczącym Memory of the World National Committee przy UNESCO^[1][7]. 3 października 2024 w Brisbane (Australia) dyrektorzy bibliotek narodowych z całego świata wybrali go wiceprzewodniczącym Konferencji Dyrektorów Bibliotek Narodowych (CDNL)^[3]. W 2025 został przewodniczącym. Jest pierwszym Polakiem na tym stanowisku^[2].

Tomasz Makowski zasiada lub zasiadał w radach wielu polskich instytucji. W latach 2006-2010 był członkiem Rady Muzeum Narodowego w Krakowie, w latach 2006-2010 członkiem Rady Muzeum Łazienki Królewskie, zaś w latach 2006-2017 członkiem Rady Archiwalnej przy Naczelnym Dyrektorze Archiwów Państwowych^[1][6] W latach 2007-2017 zasiadał w Radzie Programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina^[1][6]. Od 2009 jest członkiem Rady Muzeum Warszawy, a w latach 2014-2022 był jej przewodniczącym^[1][8][9].W latach 2011-2016 był członkiem Zespołu ds. Paktu dla Kultury przy Prezesie Rady Ministrów^[1][10]. Od 2022 jest przewodniczącym Rady Naukowej Zakładu Narodowego im. Ossolińskich^[1][11]. Zasiadał także w radach Biblioteki Śląskiej, Centralnej Biblioteki Rolniczej, Instytutu Książki, Rady Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA^[1][12][13]. Został także członkiem rady programowej Fundacji im. Janusza Kurtyki^[14].

Od 2008 jest członkiem Międzyrządowej Komisji Polsko-Ukraińskiej, od 2014 członkiem Polsko-Litewskiej Grupy Ekspertów ds. Zachowania Dziedzictwa Kulturowego oraz Polsko-Białoruskiej Komisji Konsultacyjnej ds. Zachowania Dziedzictwa Kulturowego^[1][15].

Od 2013 jest członkiem jury Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego, a od 2019 kapituły Nagrody „Rzeczpospolitej” im. Jerzego Giedroycia^[1]. Pełnił też funkcję zastępcy przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Roku Zbigniewa Herberta^[1][6]. W 2005 był kuratorem pierwszej monograficznej wystawy o Bibliotece Ordynacji Zamojskiej^[5].

Jest redaktorem naczelnym „Rocznika Biblioteki Narodowej” i „Polish Libraries”, a wcześniej również „Polish Libraries Today”. Od 2017 jest członkiem Rady Naukowej „Przeglądu Bibliotecznego” i od 2013 Kolegium Redakcyjnego czasopisma „Lietuvos mokslu akademijos Vrublevskiu biblioteka”^[1]. W latach 2014–2018 był członkiem Rady Naukowej „Almanachu Warszawy”^[1]. W 2025 został przewodniczącym światowej Konferencji Dyrektorów Bibliotek Narodowych^[16].

Wykształcenie i publikacje

W 2001 uzyskał stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie historii ze specjalnością historia nowożytna Polski na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, broniąc rozprawy pt. Biblioteka Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego (1542–1605)^[1][6]. Jego promotorem był Janusz Zbudniewek^[17]. W 1999 był stypendystą Fundacji Lanckorońskich^[1].

Tomasz Makowski jest autorem pięciu publikacji książkowych^[1]:

• Poselstwo Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w roku 1633 (1996)
• Autografy świętych w zbiorach Biblioteki Narodowej: in odore sanctitatis scriptum (1998)
• Biblioteka Ordynacji Zamojskiej: od Jana do Jana. Przewodnik po wystawie (2005)
• Rękopisy w zbiorach kościelnych (2014, przy współudziale Patryka Sapały)
• Pałac Rzeczypospolitej. Trzy razy otwierana. Najcenniejsze zbiory Biblioteki Narodowej w Pałacu Rzeczypospolitej (2024, przy współpracy Patryka Sapały)

W swoim dorobku ma także kilkadziesiąt artykułów^[1].

Kontrowersje

• W lutym 2025 r. w "Dużym Formacie" opublikowano relacje byłych pracowników Biblioteki Narodowej wskazujące na panującą tam kulturę pracy opartą na zachowaniach noszących znamiona mobbingu^[18]. Biblioteka Narodowa wydała oświadczenie w tej sprawie^[19], w którym zaprzeczyła zarzutom o istnienie mobbingu w instytucji. Nie zapadły żadne rozstrzygnięcia sądowe ani decyzje Państwowej Inspekcji Pracy potwierdzające te oskarżenia. Związek Zawodowy Bibliotekarzy Biblioteki Narodowej przygotował petycję za odwołaniem Tomasza Makowskiego ze stanowiska Dyrektora Biblioteki Narodowej^[20].Petycja zebrała 900 podpisów i została zakończona bezskutecznie^[20].

• 14 maja 2025 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ujawniło wyniki kontroli w Bibliotece Narodowej za lata 2013-2016^[21]. Nie stwierdzono nadużyć, których efektem byłoby wyciągnięcie konsekwencji dyscyplinarnych^[22]. Następnie przeprowadzono ponowną kontrolę za lata 2022-2024 na początku 2025 roku^[23]. Wynika z niej^[24], że:
  • Nie stwierdzono nadużyć finansowych ani innych poważnych nieprawidłowości dotyczących wynagrodzeń pracowników i osób kierujących Biblioteką Narodową. Wynagrodzenia były naliczane i wypłacane prawidłowo, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz regulaminem wynagradzania.
  • Wykryto pewne uchybienia formalne: nieaktualne regulaminy, brak wewnętrznych procedur, opóźnienia w aktualizacjach tabel wynagrodzeń minimalnych itp.
  • W Bibliotece była wysoka rotacja pracowników, głównie z powodu wypowiedzeń umów przez samych pracowników.
  • Skargi pracownicze były nieliczne (cztery) i rozpatrywane zgodnie z przepisami, a spory zakończone było na drodze polubownej lub przez wyroki sądowe, które poparły stanowisko Biblioteki.

• W 2008 roku Biblioteka Narodowa kupiła od domu aukcyjnego Sotheby’s archiwum Anny Teresy Tymienieckiej zawierające ponad 340 listów^[25] Papieża Jana Pawła II. Cena wyniosła ponad 10 milionów złotych. 5 mln zapłacono ze środków budżetowych, a pozostałą część z darowizny i z pożyczki od Fundacji Jana Pawła II, zarządzanej wówczas przez Stanisława Dziwisza. Opinia publiczna dowiedziała się o tych listach w 2016 roku^[26]. Biblioteka zaczęła udostępniać Archiwum Anny Teresy Tymienieckiej czytelnikom od września 2024 roku, po uprzedniej konserwacji i skatalogowaniu korespondencji^[27].

• W 2024 roku Biblioteka Narodowa kupiła od spadkobierców Jana Zamoyskiego za 55 milionów złotych zbiory Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, przechowywane jako depozyt wieczysty w Bibliotece Narodowej od czasów powojennych. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego skontrolowało ten zakup. Kontrola nie wykazała nieprawidłowości co do samego zakupu kolekcji BOZ, który został zrealizowany zgodnie z prawem i procedurami, jednak zwróciła uwagę na braki w dokumentacji procesu negocjacji i wyceny oraz niedopełnienie obowiązków informacyjnych^[28]. Zakup kolekcji został zatwierdzony pozytywnie przez Radę Naukową BN i Komisję ds. zakupów oraz finansowany dotacją celową Ministra Kultury w wysokości 55 mln zł^[29]. Zbiory te są uznawane za jedna z najważniejszych polskich bibliotek istniejących przed II wojną światową, nazywana skarbcem kultury polskiej^[30].

• Tomasz Makowski nigdy nie został powołany na Dyrektora Biblioteki Narodowej w konkursie. Od 2007 roku pełnił stanowisko na czas nieokreślony. W 2017 roku Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że powołanie dyrektorów instytucji kultury na czas nieokreślony straciło podstawę prawną od 2012 roku. Od tamtej pory zatrudniany jest na odnawialne trzyletnie kadencje^[31]. Hanna Wróblewska powołała go na Dyrektora Biblioteki Narodowej 27 września 2024 roku, na trzy lata, bez konkursu.^[32], co czyni go jednym z najdłużej urzędujących dyrektorów tej instytucji. Makowski sam nie decyduje o trybie powołania, to kompetencja ministerialna^[33][34].

Biblioteka Narodowa prowadzi transparentne kontrole zarówno wewnętrzne^[35], jak i z udziałem Ministra Kultury^[24] i innych instytucji, które nie znalazły podstaw do dyscyplinarnych konsekwencji wobec dyrektora czy pracowników. Problemy z regulaminami i procedurami opisywane w kontrolach są kwestiami technicznymi i organizacyjnymi, które wymagają dalszej pracy i zostały objęte zaleceniami, a nie elementami personalnych oskarżeń dyrektora instytucji^[24].