Loading AI tools
barwa heraldyczna Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tynktura – heraldyczny wzór związany z barwą heraldyczną. W heraldyce od XII wieku stosowano pięć kolorów: niebieski, czerwony, zielony, purpurowy i czarny oraz dwa metale: złoto i srebro. Tynkturami były również futra: gronostaje i popielice (lub wiewiórki).
Od końca średniowiecza dopuszczalne było umieszczanie w herbie barw naturalnych, czyli rzeczywistych kolorów przedmiotów ukazywanych jako godła. Niewielka liczba barw – ograniczona właściwie do podstawowych – wynikała z pierwotnej funkcji herbu. Rycerski znak identyfikacyjny musiał być dobrze czytelny w trudnych warunkach pola bitwy, z odpowiedniej odległości (reguła dwustu kroków[1]). Z tego samego powodu nie stosowano w projektowaniu i opisie herbów półtonów, półcieni, barw zgaszonych oraz perspektywy. Półtony były stosowane od czasów gotyku dla uzyskania efektów trójwymiarowości malowanych herbów, był to jednak zabieg czysto artystyczny i zastosowanie w danym herbie kilku odcieni (np. czerwieni) odczytywano domyślnie jako jedną tynkturę czerwoną.
Od końca XVIII w. zaczęto stosować w heraldyce w różnych krajach barwy dodatkowe, niektóre pojawiły się nawet w oficjalnie zatwierdzonych przez urzędy heraldyczne herbach w XX i XXI w. Zastosowanie barw spoza klasycznego kanonu tynktur może wypływać z niedostatecznej wiedzy heraldycznej projektantów nowych herbów, jednak są one niekiedy zatwierdzane przez autorytety heraldyczne, zazwyczaj bardzo ściśle przestrzegające reguł i tradycji, jak np. Naczelny Herold Kanady i College of Arms.
Do nazywania tynktur w heraldyce europejskiej, zwłaszcza brytyjskiej i francuskiej, używa się języka starofrancuskiego.
Dobór barw stosowany w herbach – tak szlacheckich jak i np. miejskich – często wykazywał zależność od barw herbu dynastii i państwa: barwami dominującymi w heraldyce polskiej są więc czerwień i srebro, szwedzkiej – niebieski i złoto, niemieckiej zaś – złoto, czerń i czerwień.
Pierwotną – w czasach późniejszych nie tak rygorystycznie przestrzeganą – zasadą heraldyczną było niekładzenie barwy na barwę i metalu na metal (zasada alternacji).
System zastępowania barw heraldycznych znakami graficznymi (m.in. linie poziome, pionowe, ukośne, ich kombinacje) tzw. szrafowanie albo szrafirowanie (z niem. schraffieren, Schraffuren, ang. Hatching – kreskować, kreskowanie). Szrafunki (szrafirunki) odpowiadające barwom i metalom umożliwiały przedstawienie herbów w druku czarno–białym, gliptyce i rzeźbie. Zapełnianie pól tarczy herbowej w miedziorytach i drzeworytach kreskowaniem, stosowali sztycharze już od XVI w. W XVII w. heraldycy w różnych krajach podjęli próby ujęcia stosowanych wzorów w jednorodny system odzwierciedlania barw. Za twórcę jednego z pierwszych systemów szrafowania uważany jest przez część historyków niderlandzki sztycharz Jan Baptist Zangrius (zm. 1606). W XVII i XVIII w. funkcjonowało kilka systemów kodowania kolorów przy pomocy szrafowania. Od XIX w. zasadniczo wszędzie został przyjęty jednolity system wywodzący się z heraldyki francuskiej (Marcus Vulson de la Colombière[2]) i włoskiej (Silvestre de Petrasancta[3]). Niekiedy spotyka się drobne odstępstwa w przedstawianiu późnych kolorów heraldycznych.
Do celów notatek heraldycznych, zwłaszcza podczas heraldycznych wizytacji czynionych przez heroldów w terenie, stosowano inny system oznaczania barw i uproszczonego szkicowania herbów, zwany w języku angielskim tricking . Kolory oznaczano skrótami literowymi (np.: A – Argent, G – Gules, Az – Azure itd.), a powtórzone godła oznaczano kolejnymi cyframi. Istniały narodowe wariacje tego systemu, stosujące różne oznaczenia tynktur. Oznaczanie kolorów herbu skrótami literowymi stosowano także po upowszechnieniu systemu szrafowania w drukach, głównie przeznaczonych do ręcznego kolorowania. Przed wprowadzeniem szrafowania – później sporadycznie – stosowano oznaczanie tynktur przy pomocy symboli astrologicznych i alchemicznych, związanych z symboliką barw[4].
W heraldyce zachodnioeuropejskiej z barwami herbu wiązano znaczenia symboliczne, do czego w Polsce najwyraźniej przywiązywano mniejsze znaczenie, o czym wydają się świadczyć odmiany tego samego herbu, polegające na swobodnej zmianie barw. Odczytywanie symboliczne barw herbów polskich jest właściwe współczesności – od XIX wieku.
Tynktura | Nazwa heraldyczna | Przykład i szrafowanie | Znaczenie [potrzebny przypis] |
---|---|---|---|
Metale | |||
Złoty | Or | Wiara, stałość, mądrość, chwała, doskonałość | |
Srebrny | Argent | Czystość, prawda, rozsądek, niewinność | |
Kolory podstawowe | |||
Niebieski (Modry/Błękitny) | Azure | Czystość, lojalność, wierność | |
Czerwony | Gules | Wspaniałomyślność, hart ducha, waleczność | |
Purpurowy | Purpure | Umiarkowanie | |
Czarny | Sable | Rozwaga, mądrość, stałość, surowość | |
Zielony | ang. Vert, fr. Sinople | Miłość, przyjaźń, radość, obfitość, zdrowie | |
Futra podstawowe | |||
Gronostaj | Hermine | ||
Popielice | Vair | ||
Kolory brudne (plamy – ang. stains)[uwaga 1] | |||
Morwowy | ang. Murrey, fr. Mûre | ||
Krwisty | Sanguine | ||
Brązowy | Tenné, tanné | ||
Jasnobłękitny (kolor nieba) | Bleu celeste | ||
Kolory dodatkowe | |||
Pomarańczowy | Orangé | ||
Popielaty (kolor popiołu) | Cendrée | ||
Cielisty (kolor skóry) | Carnation | ||
Biały[uwaga 2] | White, Weiss | ||
Różowy[uwaga 3] | Rose | ||
Futra dodatkowe i tkaniny | |||
Łuska | ang. Scaly / Escaillé, fr. Papelonné | ||
Pióra | ang. Plumetty, fr. Plumeté | ||
Skrawki czerwonego sukna | Découpé | ||
Złoty haft | Paillé |
W okresie późnego średniowiecza i renesansu w Europie zachodniej, popularnym było blazonowanie w oparciu o „planety” (włączając w to Słońce i Księżyc) oraz kamienie szlachetne. Kolory „brudne” blazonowano używając nazw węzłów księżycowych[5][6][7][8]. W tym też okresie zaczęto używać dodatkowych tynktur (np. cielistej i pomarańczowej).
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.