Ulica Hetmańska w Katowicach
ulica w katowickiej dzielnicy Załęska Hałda-Brynów Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ulica Hetmańska w Katowicach – ulica w Katowicach, położona w środkowo-zachodniej części miasta, biegnąca w całości przez teren dzielnicy Załęska Hałda-Brynów część zachodnia.
| Załęska Hałda-Brynów | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Fragment ulicy Hetmańskiej; pośrodku budynek pod nr. 13 (2023) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
540 m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 50°13′54,3″N 18°58′35,6″E | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Droga o długości 540 m i przebiegu zbliżonym do południkowego położona jest w Starej Ligocie, będącej wschodnią częścią Ligoty. Przy niej w 1880 roku powstała pierwsza ligocka szkoła, w następnych latach kamienice-familoki, a w czasach Polski Ludowej wielorodzinne bloki mieszkalne. Ulica jest siedzibą szeregu placówek handlowo-usługowych i instytucji publicznych, w tym filii urzędu pocztowego oraz instytucji oświatowo-wychowawczych.
Ulica Hetmańska przebiega przez teren katowickiej dzielnicy Załęska Hałda-Brynów część zachodnia na całej swojej długości[1].
Ulica zaczyna się przy skrzyżowaniu z ulicą Ligocką[2], skąd biegnie w kierunku południowo-wschodnim. Zaraz za skrzyżowaniem skręca ona w kierunku zbliżonym do południowego, jednocześnie krzyżując się na zakręcie z ulicą Tomasza z lewej strony. Ulica Hetmańska do końca swojego biegu biegnie w miarę prostolinijnie, krzyżując się z lewej strony kolejno z ulicami: Rolną, J. Grzyśki i K. Adwentowicza, a z prawej strony z ulicami Rolną i J. Grzyśki[3].
Ulica kończy się ślepo na moście nad Kłodnicą[2], a jej kontynuacją jest ścieżka prowadząca w stronę ulicy Kłodnickiej w dzielnicy Ligota-Panewniki[1].
Ulica Hetmańska to droga powiatowa nr 6439S[4] o klasie drogi lokalnej (L)[2]. Długość ulicy Hetmańskiej wynosi 540 m[5], a szerokość jezdni 4,5 m. Droga na całej swoje długości posiada nawierzchnię bitumiczną[4]. W systemie TERYT droga widnieje pod numerem 06637[6], a kod pocztowy dla adresów wzdłuż ulicy to 40-560[7]. Jest ona w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach[8].
Na skrzyżowaniu ulic Hetmańskiej i Ligockiej znajduje się sześciowlotowa sygnalizacja świetlna akomodacyjna[9].
Ulicą Hetmańską pomiędzy ulicami Ligocką a Rolną kursują autobusy transportu zbiorowego na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM), lecz przy niej nie znajdują się żadne przystanki autobusowe. Najbliższy z nich to m.in. przystanek Stara Ligota Filarowa (ul. Rolna na wysokości ul. Filarowej). Zatrzymują się przy nich autobusy łączące tę część Katowic głównie w kierunku Ligoty-Panewnik i Piotrowic-Ochojca z jednej strony oraz do Śródmieścia i północnych dzielnic Katowic, a także do Sosnowca i Siemianowic Śląskich z drugiej strony[10][11].
Wzdłuż krótkiego odcinka ulicy Hetmańskiej pomiędzy skrzyżowaniem z ulicą K. Adwentowicza do mostku nad Kłodnicą przebiega czerwony szlak turystyczny – Szlak Bohaterów Wieży Spadochronowej (41 km) Katowice – Chudów[12].
Zabudowa ulicy Hetmańskiej tworzy głównie grupa wolnostojących kamienic i familoków z przełomu XIX i XX wieku. Wyróżnia się wśród nich budynek szkoły przy ulicy Hetmańskiej 8 oraz budynek poczty przy ulicy Hetmańskiej 1. Na zapleczach działek znajdują się ogrody i zabudowa gospodarcza[13]. Przy południowej stronie ulicy znajdują się wysokie bloki mieszkalne w otoczeniu zieleni, a bliżej torów kolejowych zieleń i garaże[14].
Ulica Hetmańska znajduje się na terenie Ligoty, w dokładnie w jej części zwanej Starą Ligotą[15]. W tamtym też rejonie powstała pierwotna osada (rejon ulic Ligockiej, Załęskiej i Hetmańskiej), która po raz pierwszy była wzmiankowana w 1360 roku[15]. Ligota w XIX wieku zaczęła się przekształcać się w osadę przemysłową, czemu sprzyjał wzrost liczby mieszkańców[16].
W 1874 roku mieszkańcy Ligoty wystąpili z prośbą o zezwolenie na budowę szkoły powszechnej. Budowę obiektu przy późniejszej ulicy Hetmańskiej 1 rozpoczęto po pięciu latach, a ukończono w 1880 roku[15]. Rok później naukę w pierwszej ligockiej szkole rozpoczęło 105 dzieci[17]. Na mapie z 1883 roku zaznaczony jest budynek szkoły, natomiast jeszcze nie ma drogi w śladzie późniejszej ulicy Hetmańskiej. Pojawia się ona już na mapach wydanych w latach późniejszych[4].
Późniejsza ulica Hetmańska została wytyczona na przełomie XIX i XX wieku[17] zgodnie z południkowym rozłogiem pól uprawnych. Przy ulicy zaczęły powstawać familoki i kamienice, historyzujące i modernistyczne, głównie dla pracowników kopalni węgla kamiennego „Oheim” (późniejszy „Wujek”) w Brynowie[18]. Ciąg kamienic-familoków powstał w zachodniej pierzei ulicy Hetmańskiej i wzdłuż ulicy Kredytowej, a we wschodniej pierzei i przy późniejszej ulicy Rolnej wzniesiono kilka wolnostojących kamienic[19]. W budynkach tych ulokowały się także punkty handlowo-usługowe: sklep rzeźniczy, dwie piekarnie oraz remiza Ochotniczej Straży pożarnej[20]. Remiza OSP funkcjonowała przy późniejszej ulicy Hetmańskiej 3[21].
W 1904 roku wzniesiono budynek szkoły pod nr. 10, a w 1912 roku kolejny – pod nr. 8[17]. W 1913 roku zelektryfikowano ulice Załęską i Hetmańską[22], a do czasu wybuchu I wojny światowej nową zabudowę wielorodzinną ulokowano także na zachód od ulicy Hetmańskiej – przy ulicy Kredytowej oraz po drugiej stronie ulicy Hetmańskiej – w rejonie ulic: Średniej, Tomasza i Filarowej[23].
W okresie przedwojennym ulica nosiła nazwę Schulstrasse[24], a w latach 1922–1924 nazwę ulica Szkolna[24]. W 1924 roku Ligotę włączono w granicę Katowic[25], a od 1925 roku drodze nadano współczesną nazwę[24].
W 1922[26], 1923[27][17][28] bądź 1924 roku pomiędzy ulicami Hetmańską a Ligocką został wzniesiony pomnik Powstańców Śląskich[29] upamiętniający 11 zmarłych podczas III powstania śląskiego powstańców pochodzących z Ligoty[17]. Został on w 1939 roku zburzony przez Niemców, a w 1962 roku został on odbudowany[29][28].
W 1930 roku nauka szkolna odbywała się w trzech budynkach przy ulicy Hetmańskiej 1, 8 i 10, gdzie w 16 salach prowadzono 20 oddziałów lekcyjnych, w których kształciło się 842 dzieci. Szkołę otaczały dwa ogrody[30]. Budynek przy ulicy Hetmańskiej 10, należący dotychczas do Publicznej Szkoły Powszechnej nr 30 im. S. Staszica w Katowicach 22 września 1934 roku odstąpiono Publicznej Szkole Powszechnej nr 31 w Katowicach. Szkoła ta do budynku przy ulicy Franciszkańskiej przeniosła się 26 stycznia 1939 roku[31]. W latach międzywojennych obok szkoły prowadzony był sklep rzeźnika[30] (ul. Hetmańska 2), a w 1939 roku działała także piekarnia (ul. Hetmańska 21)[32].
W czasach niemieckiej okupacji ulicę przemianowano na Steinstrasse, a po 1945 roku przywrócono drodze nazwę ulica Hetmańska[24].
Od 1947 roku przy budynku Szkoły Podstawowej nr 8 działała szkolna biblioteka. W 1950 roku działalność rozpoczęła Filia nr 5 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, która od 1956 roku zaczęła funkcjonować w budynku starej szkoły przy ulicy Hetmańskiej 1[33]. Współcześnie Filia nr 5 funkcjonuje przy ulicy Braci Mniejszych 2[34].
Ulica Hetmańska zaznaczona jest na mapach topograficznych z lat 1958–1961 w swoim współczesnym przebiegu. Jest ona gęsto zabudowana po obydwu stronach drogi, zwłaszcza na północ od skrzyżowania z ulicą J. Grzyśki[4].
Ochotnicza straż pożarna przy ulicy Hetmańskiej 3 została przekształcona w 1959 roku w zawodową strażą pożarną. Fatalne warunki lokalowe spowodowały to, że na początku lat 80. XX wieku podjęto starania na rzecz budowy nowej strażnicy, która rozpoczęła swoją działalność w 1987 roku na terenie Piotrowic[21] przy ulicy T. Kościuszki 189[35].
W latach 60. XX wieku rozpoczęto wyburzanie zabudowy Starej Ligoty, w miejsce której powstały nowe obiekty mieszkalne, a w połowie lat 70. XX wieku przy ulicach J. Grzyśki i Hetmańskiej w miejsce wyburzonej parterowej zabudowy rozpoczęto budowę jedenastokondygnacyjnych bloków mieszkalnych[29].
W latach 1962–1964 rozbudowano budynki Szkoły Podstawowej nr 8 poprzez wzniesienie sali gimnastycznej i budowę części łączącej budynki przy ulicy Hetmańskiej 8 i 10[31][17]. 23 lutego 1964 roku przy ulicy Hetmańskiej 1 rozpoczął działalność urząd pocztowy[21], a od 1968 roku w tym samym budynku rozpoczął działalność Klub Seniora[36].
Pod koniec lat 80. XX wieku budynek szkoły przy ulicy Hetmańskiej 10 został wyburzony z uwagi na szkody górnicze[17][37], a w 2009 roku rozebrano budynek przy ulicy Hetmańskiej 15[38].
W 2013 roku na ścianie budynku przy ulicy Hetmańskiej 13 powstał mural autorstwa Roberto Ciredza[39].
Skrzyżowanie ulic Ligockiej i Hetmańskiej stało się miejscem, w którym tworzą się w godzinach szczytu zatory drogowe. Z tego też powodu m.in. katowiccy radni wysunęli kilka interpelacji w sprawie rozwiązania tego problemu, z czego w dokumencie z 1 grudnia 2019 roku zaproponowano budowę ronda na skrzyżowaniu tychże ulic[40][41][42]. Urząd Miasta Katowice w odpowiedzi na nią zaznaczył, iż budowa ronda nie rozwiązałaby problemu przepustowości układu drogowego tej części Katowic, a prace nad rozwiązaniem tego problemu skupiały się planach budowy przedłużenia ulicy F. Bocheńskiego oraz nad rozwojem sieci centrów przesiadkowych[43].
Obiekty zabytkowe i historyczne:
- Budynek najstarszej ligockiej szkoły (ul. Hetmańska 1) – z 1880 roku[17], wzniesiony w stylu tradycyjnym[44]; jest to obiekt murowany z cegły i tynkowany[45],
- Kamienica (ul. Hetmańska 2) – z I ćwierćwiecza XX wieku, w stylu modernistycznym[46]; jest to obiekt murowany z cegły, tynkowany, dwukondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; posiada zdobione obramienia okien, fryz i szczyt[47],
- Kamienica (ul. Hetmańska 6) – z przełomu XIX i XX wieku, w stylu historyzmu[46]; jest to obiekt murowany z cegły, nietynkowany, dwukondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; na fasadzie znajduje się ryzalit, szczyt z ostrołukowymi blendami i nadproża okienne ze zwornikami[47],
- Budynek szkoły (ul. Hetmańska 8) – z lat 30. XX wieku, w stylu funkcjonalistycznym; przebudowany[46],
- Kamienica (ul. Hetmańska 12) – z 1913 roku, w stylu historyzmu[46]; jest to obiekt murowany z cegły, nietynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; znaczącymi detalami budynku są m.in. łuki odcinkowe, nadproża czy sterczyny[48],
- Kamienica-familok (ul. Hetmańska 13) – z przełomu XIX i XX wieku[44]; jest to obiekt murowany z cegły, nietynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; na fasadzie znajduje się ryzalit, a znaczącymi detalami budynku są m.in. szczyt, łuki odcinkowe czy nadproża[49] ,
- Kamienica (ul. Hetmańska 14) – z początku XX wieku, w stylu modernistycznym[46]; jest to obiekt murowany z cegły, nietynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym dachówką; na elewacji znajdują się takie detale, jak m.in. lizeny, szczyt i gzyms[49],
- Kamienica (ul. Hetmańska 16) – z początku XX wieku, w stylu modernistycznym[46]; wtórnie przebudowana,
- Kamienica (ul. Hetmańska 18; róg z ul. Rolną) – z lat 30. XX wieku, w stylu funkcjonalizmu[46]; jest to obiekt murowany z cegły, tynkowany, czterokondygnacyjny, nakryty płaskim dachem; znaczące detale budynku to pasy okien i narożne balkony[50],
- Mostek kolejowy na Kłodnicy (południowy koniec ul. Hetmańskiej)[44] – z II połowy XIX wieku, wzniesiony w stylu historyzmu; jest to obiekt murowany z cegły, jednoprzęsłowy[51].
Pomniki i miejsca pamięci:
- Pomnik ku czci powstańców śląskich (ul. Hetmańska; róg z ul. Ligocką)[52] – z lat 20. XX wieku, zniszczony w 1939 roku i odbudowany w 1962 roku; jest to pomnik w postaci głazu na postumencie zwieńczony rzeźbą orła[28].
Obiekty nieistniejące:
- Budynek szkoły (ul. Hetmańska 10) – z 1904 roku, wyburzony w latach 80. XX wieku[17],
- Kamienica (ul. Hetmańska 15) – wzniesiona na przełomie XIX i XX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; był to obiekt murowany z cegły, nietynkowany, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; miał takie detale, jak łuki odcinkowe i gzymsy[49]; kamienicę rozebrano w 2009 roku[38].
Według stanu z połowy listopada 2023 roku przy ulicy Hetmańskiej swoją siedzibę miało 49 aktywnych działalności gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, w tym m.in.: firmy handlowo-usługowe, sklepy wielobranżowe, kwiaciarnia, gabinety lekarskie, wspólnota mieszkaniowa i inne[53].
Działały tutaj wówczas także m.in. salon meblowy[54], kawiarnia, czy sklep sieci Żabka[55], a także m.in.: Filia Urzędu Pocztowego Katowice 25 (ul. Hetmańska 1)[56], Klub Seniora (ul. Hetmańska 1)[57], Niepubliczna Szkoła Podstawowa „Wesołe Słoneczka” (ul. Hetmańska 7)[58], Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 8 w Katowicach (ul. Hetmańska 8)[59] czy Uczniowski Klub Sportowy „Ósemka” przy Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 8 w Katowicach (ul. Hetmańska 8)[60].
Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Hetmańskiej przynależą do parafii Świętej Rodziny i św. Maksymiliana Kolbego[61].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
