Fryz

Fryz (wł. fregio) – pośredni, poziomy człon belkowania z reguły położony między architrawem i gzymsem; ogólnie – każdy poziomy pas dekoracyjny^[3].

Ten artykuł dotyczy elementu architektonicznego. Zobacz też: fryz – koń fryzyjski.

Fryz w belkowaniu^[1]

Fryz tryglifowy

Fryz ciągły. Pałac Fermora^[2]

Fryz na domie w Nowej Rudzie

W architekturze często zdobiony płaskorzeźbami, był jednym z najbardziej ozdobnych elementów antycznych świątyń. W porządku doryckim składał się z następujących na przemian po sobie metop i tryglifów (tzw. fryz metopowo-tryglifowy lub tryglifon^[4][5]). W porządku jońskim jest to już fryz ciągły ozdobiony reliefem o tematyce mitologicznej, religijnej lub historycznej. Jeden z najwspanialszych fryzów doryckich pochodzi z Partenonu^[6]. W innych porządkach architektonicznych fryz może być gładki^[6][4].

Fryz to również poziomy pas zdobiący naczynia lub malowidła, który może się składać z powtarzających się motywów geometrycznych lub scen figuralnych^[3].

W architekturze mianem fryzu określa się także element wystroju architektonicznego w postaci poziomego, ciągłego, płaskorzeźbionego, malowanego lub ceramicznego pasa o rozmaitych motywach dekoracyjnych. Był on stosowany do wizualnego podziału i zdobienia zarówno elewacji, jak i wnętrz budowli^[3][7]. Dekoracja fryzów zmieniała się w zależności od epoki. W okresie romańskim przeważały motywy geometryczne, w gotyku roślinne i figuralne, w renesansie motywy antyczne^[3][8].

Fryzy arkadkowe

W budownictwie wyróżnia się poza tym fryz arkadowy (lub arkadkowy, arkatura), składający się z szeregu małych łuków, najczęściej pod okapem frontowych elewacji. Jest on charakterystyczny dla architektury przedromańskiej i romańskiej. Stosowany też jako element dekoracyjny w wyrobach rzemieślniczych^[8].

Zoforosem nazywano wszelki fryz klasyczny z przedstawieniem postaci ludzi i zwierząt w płaskorzeźbie^[9]. W średniowiecznej Polsce fryz nazywany był krańcem świata.

Fryz heraldyczny

Fryzy zawierające herby szlacheckie znajdują się m.in. w zabytkowych dworach: Czarne, Niwnice (spichlerz), Dwór w Pilchowicach; pałacach w: Czernej, Czernicy, Dużej Wólce, Kunowie, Moczydlnicy Dworskiej^[10], Przytoku, Strudze, Tuszynie, Wiadrowie, Wojanowie i zamkach w: Goli Dzierżoniowskiej, Gościszowie, Międzylesiu, Piotrowicach Świdnickich, Płakowicach, Sędziszowej, Starej Kraśnicy, Zagórzu Śląskim (Grodno).

Galeria

• 
  Zamek w Goli Dzierżoniowskiej
• 
  Zamek w Międzylesiu
• 
  Zamek w Piotrowicach^[11]
• 
  Zamek w Płakowicach
• 
  Zamek Grodno
• 
  Mozaika w formie fryzu^[12]

Zobacz multimedia związane z tematem: Fryz