Wincenty Witos
polski działacz ruchu ludowego, premier II Rzeczypospolitej / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Wincenty Witos?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Wincenty Witos (ur. 21 stycznia 1874 w Wierzchosławicach, zm. 31 października 1945 w Krakowie) – polski polityk, działacz ruchu ludowego, trzykrotny premier Rzeczypospolitej Polskiej.
Wincenty Witos (1920) | |||
Data i miejsce urodzenia |
21 stycznia 1874 | ||
---|---|---|---|
Data i miejsce śmierci | |||
Prezydent Ministrów | |||
Okres |
od 24 lipca 1920 | ||
Przynależność polityczna | |||
Poprzednik | |||
Następca | |||
Prezes Rady Ministrów | |||
Okres |
od 28 maja 1923 | ||
Przynależność polityczna | |||
Poprzednik | |||
Następca | |||
Prezes Rady Ministrów | |||
Okres |
od 10 maja 1926 | ||
Przynależność polityczna | |||
Poprzednik | |||
Następca | |||
Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” | |||
Okres |
od 1 grudnia 1918 | ||
Przynależność polityczna | |||
Poprzednik | |||
Prezes Stronnictwa Ludowego | |||
Okres |
od 8 grudnia 1935 | ||
Przynależność polityczna | |||
Poprzednik | |||
Następca | |||
Prezes Stronnictwa Ludowego | |||
Okres |
od 17 maja 1939 | ||
Przynależność polityczna | |||
Poprzednik | |||
Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego | |||
Okres |
od 22 sierpnia 1945 | ||
Przynależność polityczna | |||
Następca | |||
Odznaczenia | |||
| |||
|
Od 1895 w Stronnictwie Ludowym, w latach 1908–1914 poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego, od 12 kwietnia 1908 do 28 lipca 1931 wójt Wierzchosławic. Poseł do austriackiej Rady Państwa (1911–1918), członek Wydziału Finansowego Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych[1], od 1914 w PSL „Piast” (prezes ugrupowania od 26 czerwca 1916 roku[2] do 1931 roku) i w Naczelnym Komitecie Narodowym, później w Lidze Narodowej (1917–1918), prezes Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Od 1919 poseł na Sejm RP.
Trzykrotnie sprawował funkcję premiera (od 24 lipca 1920 do 13 września 1921, od 28 maja 1923 do 14 grudnia 1923 i od 10 maja 1926 do 14 maja 1926), jego rząd został obalony w wyniku przewrotu majowego. W latach 1929–1930 jeden z przywódców Centrolewu. W 1930 aresztowany przez władze sanacyjne, osadzony w twierdzy brzeskiej, oskarżony w tzw. procesie brzeskim o przygotowywanie zamachu stanu, skazany na 1,5 roku więzienia, udał się na emigrację do Czechosłowacji. Do kraju powrócił 31 marca 1939 po okupacji Czecho-Słowacji przez wojska niemieckie i utworzeniu Protektoratu Czech i Moraw. Po agresji III Rzeszy na Polskę internowany przez Niemców, odrzucił propozycję utworzenia rządu kolaboracyjnego. Po utworzeniu w czerwcu 1945 Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej powołany na wiceprzewodniczącego Krajowej Rady Narodowej (nie podjął obowiązków), w 1945 prezes utworzonego przez Stronnictwo Ludowe „Roch” legalnego Polskiego Stronnictwa Ludowego (mikołajczykowskiego). Jeden z najważniejszych, a także najbardziej wyrazistych i wpływowych polityków II Rzeczypospolitej[3][4][5]. Jeden z ojców niepodległej Polski[6][7].
Kawaler Orderu Orła Białego.
Wincenty Witos urodził się 21 stycznia 1874 w przysiółku Dwudniaki, osadzie wchodzącej w skład gminy Wierzchosławice. Następnego dnia został ochrzczony w kościele parafialnym pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia w Wierzchosławicach. Ceremonia ta odbyła się w czwartek, w dzień wspomnienia św. Wincentego, męczennika i św. Anastazji, dziewicy.
Wincenty Witos przyszedł na świat we włościańskiej rodzinie Wojciecha Witosa i Katarzyny ze Sroków. Rodzice przyszłego premiera odrodzonej Polski byli dość ubodzy. Posiadali dwie morgi ziemi rolnej oraz zajmowali część domu, na którą składała się izba przerobiona ze stajni oraz mała sień. Drugą część domu zajmowała siostra ojca Wincentego, Maria. Ojciec Wincentego Witosa posiadał liczne rodzeństwo – trzech braci i pięć sióstr. Wincenty Witos, najstarszy z rodzeństwa, miał dwóch braci – Jana, który zmarł w wieku dziecięcym, oraz Andrzeja, późniejszego posła na sejm RP I kadencji[8][9].
Dla niepiśmiennych rodziców Wincentego Witosa decyzja o rozpoczęciu edukacji ich najstarszego syna była niełatwa z powodu trudnych warunków materialnych, w jakich przyszło im egzystować. Jednakże każdego roku problem ten był ciągle dyskutowany na forum rodzinnym, gdyż ukończenie szkoły dawało nadzieję na lepsze jutro dla ich najstarszego syna. Sytuacja ta trwała do momentu, kiedy chłopiec ukończył 10 lat. Jak napisał w pamiętnikach[10]:
Nareszcie jednej jesieni ojciec się uwziął, poreperował mi jakieś stare na tandecie kupione buty, kupił też za parę szóstek mocno przechodzoną bluzę, przerobił ją na mnie i mimo zawodzenia matki, że krowa pozostanie bez opieki, polecił zaprowadzić mnie do szkoły.
W szkole, do której chodził „cztery zimy”, odznaczał się nadzwyczajną pilnością. Na samym początku nauki dogonił uczniów będących w klasie od początku roku szkolnego[uwaga 1], a po nowym roku został przeniesiony na wyższy oddział. Z czasem nauczyciele dostrzegli jego potencjał, co poskutkowało powierzeniem mu funkcji gospodarza klasy i egzaminatora pozostałych uczniów. W związku z tym rówieśnicy odnosili się do niego z podziwem oraz szacunkiem. Dla Wincentego Witosa ukoronowaniem kilkuletniej nauki w szkole w rodzinnych Wierzchosławicach była nagroda specjalna wręczona mu za postępy w nauce przez inspektora przybyłego na ostatni egzamin z Tarnowa. Dalszą edukację Wincentego Witosa, pomimo starań dyrektora Marca, uniemożliwił brak pieniędzy. Od tego momentu przy dalszym wsparciu dyrektora Franciszka Marca rozpoczął samodzielne zgłębianie wiedzy o otaczającym go świecie[12].
Franciszek Marzec dostarczał Wincentemu Witosowi książki ze swojej biblioteki, jednakże w pewnym momencie jego źródła nowych lektur zostały wyczerpane. To doprowadziło do zapoznania Wincentego Witosa z Janem Głowackim, leśnym w dobrach księcia Eustachego Sanguszki, który posiadał dużą liczbę książek w swoim domu[13]. Od tego momentu datuje się jego zainteresowanie polityką, a zwłaszcza poprawą losu stanu włościańskiego. Oprócz rozmów z Janem Głowackim na temat stosunków politycznych panujących w Galicji i Cesarstwie oraz lektury książek otrzymywanych od niego, ważną rolę w kształtowaniu potrzeby rozpoczęcia działalności politycznej Wincentego Witosa odegrały pisma o charakterze społeczno-politycznym, takie jak Gwiazdka Cieszyńska, Wieniec i Pszczółka, a od roku 1892 także Przyjaciel Ludu redagowany przez Bolesława Wysłoucha, które to pismo Jan Głowacki specjalnie dla Wincentego Witosa zaprenumerował[14].
O tym czasie Wincenty Witos wspomina w ten sposób[15]:
Czytanie książek, rozważanie zdarzeń i wypadków, przykłady w nich podawane, działały niesłychanie silnie na moją młodą wyobraźnię. Z jednej strony czułem się powołany do spełnienia jakichś nieokreślonych jeszcze zadań, z drugiej widziałem się małym, upokorzonym nędzarzem, który tylko z łaski innych może korzystać ze skarbów wiedzy, a swoje młode życie musi poświęcać ciągłej gonitwie za chlebem.
Prenumerata postępowego pisma dla młodego Wincentego Witosa była ciosem, jaki został wymierzony przez Jana Głowackiego, człowieka przy każdych wyborach agitującego na rzecz rodu Sanguszków, lecz niejawnie wspierającego takich polityków jak Henryk Rewakowicz, Karol Lewakowski i ks. Stanisław Stojałowski, w konserwatywne poglądy ówczesnego wikarego Wierzchosławic, ks. Józefa Franczaka, który z kościelnej ambony prowadził agitację polityczną sprzyjającą cesarskiemu dworowi oraz galicyjskiej wielkiej własności ziemskiej oraz potępiającą ruch ludowy[14].
W tym czasie sytuacja materialna rodziny Witosów uległa poprawie. Za zaoszczędzone pieniądze zarobione dzięki pracy m.in. przy karczowaniu lasu, koszeniu łąk i żniwach ojciec Wincentego Witosa odkupił od siostry Marii i wyremontował drugą część domu. W gospodarstwie pojawił się koń i wóz oraz trzy sztuki bydła w nowo wybudowanej stajni[16]. Wieczory zaś upływały Wincentemu Witosowi na czytaniu okolicznym mieszkańcom wyklętego „Przyjaciela Ludu” i książek[17]:
Czytanie, przeplatane opowiadaniem chłopów o gwałtach i nadużyciach, jakich się miejscowa szlachta, ekonomowie i różni służalcy na chłopach dopuszczali, przypominało te okropne czasy i mimo woli nawet utrwalało je w pamięci, budząc uczucie żalu, goryczy i wzniecając pragnienie zemsty. Oczy i myśl musiały się też zwracać na to, co najwięcej interesowało, przypominając przeszłość, a więc na las, dwór i ich właścicieli. W pismo w zupełności uwierzyłem, bo ono wyjmowało spod serca dążenia tam drzemiące, odgadywało myśl, rozumiało ból i krzywdę, dawało też choćby małą, odległą nadzieję poprawy. W miarę czytania pogłębiała się wiara, rozszerzały horyzonty, a pismo stawało się pokarmem, bez którego żyć było niepodobieństwem. Było ono też dla mnie wyrocznią i ewangelią nienaruszoną w każdej sprawie.
Witos nie pozostał głuchy na apele redakcji pisma kierującej prośby do czytelników o nadsyłanie artykułów i korespondencji ze swoich okolic, nawet krótkich. W roku 1893, postanowił odpowiedzieć na prośby redakcji i w ciągu dwóch wieczorów napisał swój pierwszy artykuł, wysłany do redakcji pod pseudonimem „Maciej Rydz”[18]. W tym czasie, mimo braku pełnoletniości i czynnego prawa wyborczego, Wincenty Witos rozpoczął agitację na rzecz odsunięcia od władzy w gminie dotychczasowych włodarzy, którzy rządzili niepodzielnie gminą dzięki wpływom proboszcza, dworu oraz pieniądzom i czuli się bezkarnie. Przygotowania do ostatecznej rozprawy wyborczej ze starym porządkiem w gminie Wierzchosławice przerwało powołanie Wincentego Witosa do służby w cesarskim wojsku[19].
Służbę wojskową w armii austriackiej odbył w latach 1895–1897, najpierw w 11 kompanii 57 pułku piechoty stacjonującej w Tarnowie, w barakach zlokalizowanych na tzw. Pogwizdowie, a później w 2 pułku artylerii wałowej w Krakowie. Służbę dokończył jako kanonier w forcie we wsi Krzesławice, nie zdobywając żadnego awansu[20][21].
Po powrocie ze służby wojskowej 9 lutego 1898 ożenił się z Katarzyną Tracz, która 22 marca 1899 urodziła córkę, której nadano imię Julia[21].